Sadece görmek inanmaya yeter mi? Deepfake videolar...
Güncelleme Tarihi:
Geçtiğimiz Mart ayında Zelensky'nin ağzından montajlanan ve uzun süre bilgi kirliliğine yol açan "Teslim oluyoruz" temalı deepfake videosu, dijital teknolojinin manipülasyona alet edilmesinin son örneği oldu. Siyasal iletişim uzmanlarını kara kara düşündüren 'deepfake' videoları uzmanlara sorduk: Neler oluyor?
"Aaa resimlere bakın... Yahu bu başvekil hazretleri değil mi? Zübük'ün omzuna kolunu atmış! Zübük de elini başvekilin beline dolamış..."
Aziz Nesin'in ölümsüz eserinden Atıf Yılmaz'ın sinemaya uyarladığı Zübük filminde, fotomontajla siyasi hayatına başlayan İbrahim Zübükzade, kısa sürede kariyer merdivenlerini tırmanır ve bakanlığa kadar yükselir...
1980'de çekilen filmin döneminde, fotoğraflara bile ince ustalıkla yapılması zor olan fotomontaj günümüzde akan görüntülere bile kolaylıkla uygulanabiliyor. Değil bir Zübük karakterini, dünya liderlerini bile istediğiniz gibi 'konuşturabiliyor'sunuz.
Bu işleme 'deepfake' adı veriliyor.
ZELENKSİ'NİN 'SAHTE' AÇIKLAMASI
Rusya-Ukrayna savaşı ile deepfake yani değiştirilen, montajlanan videolar da yeniden tartışılmaya başlandı. Özellikle Mart ayında Ukrayna lideri Zelensky'nin ağzından çekilen "Rusya'ya karşı direnmeyeceğiz. Teslim oluyoruz" videosu uzun süre gündemi meşgul etti.
Uzmanlar; özelikle dünya liderlerinin manipülasyon amaçlı deepfake'lere maruz kalmasının önüne geçmek için kafa yorsa da her geçen gün kendini yenileyen teknoloji buna müsaade etmiyor. Deepfake özelinde gelişen teknoloji, siyasal iletişimi de derinden etkiliyor.
SADECE GÖRMEK İNANMAYA YETER Mİ?
Peki sadece "görmek" inanmaya yeter mi? Konuyu, deepfake içeriklerle ilgili Türkiye'de en kapsamlı çalışmaya imza atan akademisyenler, Doç. Dr. Burcu Zeybek ile Araş. Gör. Elif Karakoç Keskin'e sorduk.
DEEPFAKE İÇERİK NE DEMEK?
Deepfake videoların özelinde gelişen teknolojinin, siyasal iletişim açısından zorluk teşkil eden bir dezenformasyon biçimi olduğunu hatırlatan Doç. Dr. Burcu Zeybek, "Bu manipüle edilen videolar, makine öğrenimi sonucunda ortaya çıkar ve bir siyasi aktörün bir şeyi söylüyor ya da yapıyor gibi gözükmesini sağlar; gerçekte ise söz konusu kişi, böyle bir şeyi hiç söylememiş ya da yapmamıştır. Pek çok gerçek konuşma örneği ve hareketli görüntüyü kullanmak şartıyla derin öğrenme algoritmaları ile oluşturulan deepfake, insanları kandırmak üzerine hazırlanmaktadır” dedi.
OBAMA’NIN TRUMP’A HAKARETİ
Çevrimiçi bir videoda Barack Obama’nın Donald Trump için “tam bir gerizekalı” dediğini hatırlatan Zeybek, “Oysaki gerçekte böyle bir şey olmamıştı, yalnızca Jordan Peele tarafından hazırlanan bir deepfake video durumu böyle gösteriyordu. Bu noktada deepfake aracılığıyla yayılan dezenformasyon özellikle seçim zamanlarında siyasal iletişim açısından olumsuz bir etki yaratmaktadır. Bu sayede herhangi bir siyasi aktör kendi amaçlarına ulaşabilmek için siyasi bir skandala neden olabilir ya da rakibinin itibarını zedeleyebilir" diye konuştu.
SAVAŞLAR CEPHELER KADAR MEDYADA DA VERİLİYOR
Savaşların cephelerin yanı sıra medyada da verildiğine dikkat çeken Akademisyen Elif Karakoç Keskin ise "Tarihe baktığımızda yeni bir durum değil esasen. Yeni medyanın henüz hayatımıza girmediği zamanlarda geleneksel medyanın kitleleri yönlendirmek için yoğun bir biçimde propaganda aracı olarak kullanıldığı zamanlar, hiçbir zaman uzak geçmişte kalmamıştır. Yeni medya ise medyanın sahip olduğu yönlendirici etkiyi çok daha hızlı ve çok daha etkili biçimde kullanabilme imkânı tanımakta... Zira, yeni medya platformları sahip oldukları niteliklerle zaman ve mekân gibi gereklilikleri yok ederek iletişim sürecinde gönderici ile alıcı arasındaki mesafeyi tamamen ortadan kaldırmaktadır. İşte bilginin yayılmasındaki bu elverişli durum, manipüle etmek amacıyla dolaşıma sokulan yanlış bilginin, hedef kitle için çok çabuk biçimde alımlanmasına ve bu yanlış bilgilerin yankı odalarında çığ gibi büyüyerek, tekrar tekrar paylaşıldığı, kitlelerin yönlendirildiği bir ortama kucak açmaktadır" dedi.
Zelensky özellikle halkın önüne çıkarken çoğu lider gibi takım elbise ve kravat yerine askeri saha kıyafetleri giydi. Zelensky’nin bu tercihinin, “sıradan bir Ukrayna vatandaşı olduğu” imajını yansıtmak amacı taşıdığını söyleyebiliriz
Doç. Dr. Burcu Zeybek"KANDIRILANLAR PROPAGANDA MAKİNESİNE DÖNÜŞÜYOR"
Yanlış bilgi ve komplo teorilerine inanma eğilimi olan kişilerin, söz konusu bilgilere inanmaları durumunda bu bilgileri yayan propaganda makinelerine dönüştüğünü belirten Keskin şunları söyledi;
-- Sosyal medya platformlarını bu bağlamda kitle kandırma silahları olarak adlandırmak mümkün... Çıkar odaklı kişi ya da gruplar, bu silahı kullanarak manipülasyon içerikli mesajlarının kitlelere ulaşmasını ve bu yolla kitleleri kazanarak ilerleme amacı taşımaktadır. Dezenformasyon yayma amaçlı deepfake içeriklerin yaratıcıları da yalnızca bilgiyi değil onu aktaran kişiyi de hedef alarak tasarladıkları içeriğin inanılırlığını pekiştirme hedefiyle yol almaktadır. Zira post truth çağı, gerçeklerin, duygulardan ve kişisel inançlardan daha az etkili olduğunu kanıtlamıştır.
-- Dolayısıyla bir görsel yanlış bilgi biçimi olarak deepfake içerikler de paylaşıldığı anda sosyal medyaya nüfuz ederek kitleleri yönlendirme ve bu bağlamda yeni medya aracılığıyla yürütülen savaşların propaganda amaçlarına hizmet etme potansiyeline sahiptir.
ENGELLEMEK MÜMKÜN MÜ?
"Deepfake videolar engellenebilir mi?" sorusuna da yanıt arayan Keskin, "Engellemekten önce bu videolardan korunmanın ilk yolunu videodaki sahteliği fark etmek olarak aktarabiliriz. Zira bu tip videolarda konuşan kişinin yüzünde ve göz hareketlerinde tutarsız hareketleri yakalamak mümkündür. Ancak elbette önümüzdeki zamanlarda teknolojinin ilerleyişinin bu kusurları da görünmez kılması olasıdır. Bu bağlamda, izlenen içeriğinin doğrulunu farklı kaynaklar aracılığı ile kontrol etme farkındalığını içeren dijital medya okuryazarlığı becerilerini geliştirmek deepfake içeriklerde olduğu gibi tüm yanlış bilgi türlerini tespit edebilmek adına en önemli koşullardan biridir" diye konuştu.
Zelensky’nin aslında siyasi lider olarak askeri alandan ziyade medyada gerçekleştirdiği tüm çabaları, siyasal iletişim pratikleri çerçevesinde ülke imajı açısından stratejik bir zeminde yürüttüğünü söylemek yanlış olmaz. iletişim açısından yaptığı çarpıcı çıkışlarla (Örneğin Grammy Ödül Töreni) hedef kitlesini oldukça genişletmeye çalışmıştır. Tüm bunların yayılımı konusunda sosyal medyayı da etkin bir şekilde kullanmıştır.
Doç. Dr. Burcu Zeybek"Teknolojinin kendisi tarafsızdır" diyen Karakoç şunları söyledi;
-- Dolayısıyla yapay zekâ teknolojileri, deepfake kaynaklı dezenformasyon sorununun yaratıcısı olduğu gibi aynı zamanda bu sorunun doğrudan çözümü olacak teknolojilerin de kaynağıdır. Bu sebeple söz konusu teknolojinin imkânları, deepfake içeriklerin yarattığı manipülasyonu engelleme noktasında da kullanılabilir. Dünyada olduğu gibi Türkiye’de de deepfake içeriklerin tespitine yönelik yazılım geliştirme çalışmaları sürmektedir. Elbette bu noktada etkili sonuçların elde edilmesi, deepfakelerin tespitine yönelik teknolojik çözümlerin sosyal medya platformlarına entegre olmaları ve kullanım yaygınlığının sağlaması doğrultusunda gerçekleşecektir.
SORU araştırma grubu olarak iletişim alanında akademisyenleri bir araya getiren ve yeni medyada yanlış bilgi konusunu çeşitli konu ve olgularla tartışmaya açan “Yeni Medyada Yanlış Bilgi, Komplo Teorileri ve Bilimin İnkârı” başlıklı derleme kitapla bunu amaçladık. Yine, deepfakeleri siyasal iletişim alanına etkileri bağlamında tartışan ve Türkiye’de bu alanda ilk makale olan “Görmek İnanmaya Yeter mi? Görsel Dezenformasyonun Ayırt Edici Biçimi Olarak Siyasi Deepfake İçerikler” de bu amaç doğrultusunda ortaya çıktı.
Akademisyen Elif Karakoç Keskin-- Elbette yanlış bilginin önlenmesi noktasında yalnızca akademinin ortaya koyduğu çalışmalar yeterli değil. Hem yanlış bilgi tespit teknolojilerinin geliştirilmesi hem de yanlış bilgi içeriklerine yönelik toplum farkındalığının oluşması için akademinin, kamu kurumlarının, bilişim dünyasının ve sivil toplum örgütlerinin birlikteliğinde hazırlanacak projelere ihtiyaç bulunuyor. Zira aksi halde, deepfake videolar gibi yanlış bilgi içerikli manipülatif içeriklerin çoğalması, demokrasiye, insan hak ve özgürlüklerine zarar vermeye, kutuplaşmanın ve nefret diline varan ayrımcı söylemin yeniden üretimine devam edecektir.
Neden savaşıyor? Çünkü kazanıyor… İşte Putin'in savaşları...