Kuraklık hiç olmadığı kadar tehlikeli! Can çekişen barajları besleyecek yağışlar ne zaman gelecek? 'İçecek suda kısıtlamaya gitmek durumunda bile kalabiliriz'

Ülkemizde yağış rejimlerinin düzensizleştiği ve kuraklık riskinin yükseldiği sıcak bir kış geçiriyoruz. 

Meteoroloji Genel Müdürlüğü’nün verilerine göre, Aralık 2022'deki yağışlar ay ortalamalarının yüzde 52, Aralık 2021’in ise yüzde 57 gerisinde kaldı.

Bu durum, iklim modellemelerine göre Türkiye'nin karşı karşıya olduğu en büyük tehditlerden biri olan kuraklık ihtimalini daha da derinleştiriyor. En önemlisi de İstanbul başta olmak üzere barajlarımız adeta can çekişiyor. 

'ÇOK ŞİDDETLİ VE OLAĞANÜSTÜ BİR KURAKLIK YAŞIYORUZ'

Konuyla ilgili görüşlerine başvurduğum Türkiye Tabiatı Koruma Derneği Bilim Danışmanı ve su bilimi uzmanı Dr. Erol Kesici, “Birleşmiş Milletler İklim Raporu ve Meteoroloji Genel Müdürlüğü’nün yapmış olduğu açıklamalar hep birbiriyle uyuşuyor. Buna göre Türkiye, çok şiddetli ve olağanüstü bir kuraklık yaşıyor. Hatta ülkemizin doğusu dışında bu yıl Marmara, Ege, Karadeniz ve İç Anadolu’nun bazı kısımlarında önemli ölçüde kuraklık görülüyor” dedi.  

Dr. Kesici, Türkiye’nin kuraklık raporları listelerinde daha da yukarı sıralara tırmandığına dikkat çekerek, “2010’da açıklanan raporda ülkemiz, 153 ülke arasında 41’inci sıradaydı. Son yapılan değerlendirmede ise 25-30 arasında bir yere tırmandık. Bu gerçekten de çok tehlikeli ve korkutucu” ifadelerini kullandı. 

Bu yıl Marmara, Ege, Karadeniz ve İç Anadolu’nun bazı kısımlarında önemli ölçüde kuraklık görülüyor. Fotoğraf: DHA

‘YAZIN İÇECEK SUDA KISITLAMAYA GİTMEK ZORUNDA KALABİLİRİZ’

Sürecin bir-iki ay daha böyle devam etmesi durumunda daha büyük sorunlar yaşanacağına dikkat çeken Dr. Erol Kesici, “Umarım kış bu şekilde devam etmez. Yaz aylarında çok büyük sıkıntı yaşayacağız gibi duruyor. Hatta içecek suda kısıtlamalara gitmek durumunda bile kalabiliriz” ifadelerini kullandı.

Dr. Kesici, “Türkiye’nin bütün bölgelerinde nisan ve mayıs aylarında başlanması gereken tarımda sulamaya şimdiden başlanmış durumda. Bu bir felaket! Zaten su yok... Bu durum barajların beslenmesini de etkiliyor” uyarısında bulundu. 

Ülkemizde sulak alanların birçoğunun da kuruduğunu vurgulayan Dr. Kesici, “Örneğin Gölmarmara, Eğirdir ve Beyşehir göllerinin suları giderek dip suyu haline gelmiş vaziyette… Barajlarımızdaki doluluk oranları da adeta can çekişiyor. Örneğin İstanbul'da Pabuçdere Barajı yüzde 4, Kazandere Barajı ise yüzde 5 doluluk oranına kadar geriledi” dedi.

Her dönem yağışlarla anılan Karadeniz Bölgesi’nde kuraklık endişesi başladı. Uzmanlar özellikle Doğu Karadeniz’de yağışların azalmasının yer altı sularını etkileyeceğini, birkaç yıl sonra da yer altı suyu kaynaklarında önemli miktarda düşüş beklendiğini söylüyor. (Fotoğraf: DHA)

Her dönem yağışlarla anılan Karadeniz Bölgesi’nde kuraklık endişesi başladı. Uzmanlar özellikle Doğu Karadeniz’de yağışların azalmasının yer altı sularını etkileyeceğini, birkaç yıl sonra da yer altı suyu kaynaklarında önemli miktarda düşüş beklendiğini söylüyor. (Fotoğraf: DHA)

BARAJLAR CAN ÇEKİŞİYOR!

Son yıllarda barajlar her dönem su sorunu yaşıyor ama bu yıl oldukça farklı… Boğaziçi Üniversitesi Su Yönetimi Uzmanı Dr. Akgün İlhan, “Bölgeden bölgeye değişse de Türkiye genelinde gerek içme gerekse sulama suyu barajlarında su seviyeleri oldukça düşmüş durumda” dedi ve ekledi:

“Özellikle tamamında kuraklık yaşanan Marmara Bölgesi’nde olağanüstü ve çok şiddetli kuraklık bölgenin çok büyük kısmını esir almış durumda. Üstelik bu durum Ocak ayı boyunca da değişmedi. Yaklaşık 5-6 hafta sonra kış mevsimi bitecek ama ülke genelinde henüz ne doğru düzgün bir yağmur ne de kar yağışı gerçekleşti. Hava sıcaklıkları da mevsim normallerinin üstünde seyrediyor. Durum böyle olunca yağış almayan barajlardaki su seviyesi düşmüş durumda…”

İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi verilerine göre, geçen yıl ocak ayında yüzde 55,25 olan barajlardaki doluluk oranı  bu yıl 29,96'ya düştü. Her yılın ocak ayı verilerine göre, son 10 yılın en düşük doluluk oranı bu yıl yaşandı. Başkentin barajları da alarm veriyor. Şehirde aktif doluluk oranı en son 17,18 olarak ölçüldü. Bursa ve Çanakkale’deki barajlarda durum kritik. İzmir Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü’nün paylaştığı verilere göre de bu yılın Ocak ayı geçen yılın Ocak’ı ile kıyaslandığında ciddi bir azalma olduğu dikkat çekiyor.

‘YAĞIŞLAR OLMAZSA İSTANBUL’UN SUYU 6-8 AY İDARE EDEBİLİR’

İstanbul’un mevcut doluluk oranıyla kaç ay idare edebileceğini sorduğum İstanbul Üniversitesi Su Bilimleri Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Meriç Albay, “Teorik olarak bakıldığında yağmur ve kar yağmazsa İstanbul’un 6-8 aylık suyu bulunuyor” cevabını verdi. Dr. Albay şöyle devam etti:

İstanbul'da son 10 senenin ocak ayı verilerine göre, en düşük doluluk oranı bu yıl yaşandı. Fotoğraf: DHA

“İstanbul’a günde ortalama 3 milyon metreküp su veriliyor. Bu miktarın yarısı İstanbul barajlarından, diğer yarısı da Melen-Yeşilçay’dan karşılanıyor. Teorik olarak bakıldığında yağmur ve kar yağmasa bile İstanbul barajları ve Melen Çayı’ndan sağlanan su bütçesinin şehrin yaklaşık 6-8 aylık suyunu karşılayacağı sonucuna varılabilir.”

Prof. Dr. Albay, “Ne var ki ilkbahar sonu ve yaz aylarında su tüketiminin artacağı, buna karşın Melen Çayı’ndaki debinin de düşeceği açık. Öte yandan şu anda doluluk oranı yüzde 30'un altında olan barajlarda su seviyesi düştükçe sudaki organik yükün artacağı, dipteki suyun tamamının kullanılamayacağı, arıtım için daha fazla maliyet harcanacağı da bilinmeli” ifadelerini kullandı.

Su temininde sıkıntılar yaşandığı için havzalar arasında su taşınarak İstanbul’un içme suyu ihtiyacı karşılanmaya çalışılıyor. Bu amaçla Trakya’dan ve Melen’den su temin ediliyor. Son yıllarda ortaya çıkan gerçek şudur: Eğer havzalara kar yağmazsa barajların yağmur sularıyla dolmayacağı, hele Melen Barajı’nın da bitmediği düşünülürse havzalar arası su taşımanın içme suyu ihtiyacını karşılamaya yetmeyeceği çok açık.

Prof. Dr. Meriç Albay

‘ANKARA’DA  4-5 AY YETECEK SU VAR’

Ankara’daki barajların son durumunu danıştığım Ankara Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürü Erdoğan Öztürk ise “Önümüzdeki bir-iki ayda hiç yağmur yağmazsa mevcut doluluk oranımızı da dikkate alırsak Ankara’daki barajlarda 4-5 ay yetecek su bulunuyor. Bu da şehri zor duruma sokabilir. Zaten şu an ekstra bir kuraklık yaşıyoruz. Sadece ülkemiz özelinde de değil. Tüm dünya bu yıl olağanüstü bir kuraklık yaşıyor. Bu nedenle sürekli su tasarrufunun yapılması gerektiğini insanlara anlatıyoruz. Kayıp-kaçakları önlemek için de çalışmalar yapıyoruz” dedi.

Ankara'da iklim değişikliği nedeniyle yağışların azalması sonucu barajlardaki su seviyesi oldukça düştü. Fotoğraf: DHA

Eğer kuraklık daha da artarsa Kesikköprü Barajı'nı devreye alacaklarının altını çizen Öztürk, “Şu an bu barajdan bazı noktaları canlı tutmak için tek pompalama işlemi yapıyoruz. Bu ay sonuna doğru üç pompaya çıkmayı düşünüyoruz. Fakat bu barajdan yapılan pompalama işlemi sırasında enerji maliyetimiz de çok ciddi rakamlara ulaşıyor” ifadelerini kullandı.

Geçen yıl bu zamanlarda soğuk rekorları kırılan Van’da bu yıl sadece yüksek kesimlerde çok az kar görüldü. NASA'nın Van Gölü paylaşımı da durumun vahametini gözler önüne serdi. Uzmanlar uydu görüntülerini felaket tablosu olarak değerlendirdi. (Fotoğraf: DHA)

Geçen yıl bu zamanlarda soğuk rekorları kırılan Van’da bu yıl sadece yüksek kesimlerde çok az kar görüldü. NASA'nın Van Gölü paylaşımı da durumun vahametini gözler önüne serdi. Uzmanlar uydu görüntülerini felaket tablosu olarak değerlendirdi. (Fotoğraf: DHA)

BURSA, ÇANAKKALE VE İZMİR’DEKİ BARAJLAR DA ALARM VERİYOR!

İstanbul ve Ankara dışında Bursa, Çanakkale ve İzmir’deki barajların da korkutucu seviyede olduğuna dikkat çeken Dr. Akgün İlhan, şu bilgilerin altını çizdi:

-- Çanakkale’yi besleyen Atikhisar Barajı’nın su seviyesi yüzde 40 civarında. Bu mevsim için oldukça düşük bir yüzde bu… Bursa’da ise Doğancı ve Nilüfer barajlarındaki su seviyesi sırasıyla yüzde 27 ve yüzde 5’e kadar geriledi. Bu seviyeler gerçekten endişe verici.

-- İzmir’de barajların seviyesi de geçen yıla oranla oldukça düşük. İzmir’i besleyen Tahtalı, Balçova, Gördes, Ürkmez, Güzelhisar ve Alaçatı Kutlu Aktaş barajlarındaki su seviyesi sırasıyla yüzde 39,91, yüzde 30,31, yüzde 4,24, yüzde 39,21, yüzde 60,81 ve yüzde 42,50 olarak seyrediyor. Bu oranlar yağış beklenen aylarda böyle ise ilerleyen aylarda daha da dramatik düşüşler yaşanabilir.

‘BARAJLARIN DOLMASI İÇİN KAR YAĞIŞI GEREKLİ’

Dr. Akgün İlhan barajların dolması için yağmurdan çok kar yağışına ihtiyaç olduğunu vurgulayarak "Barajları dolduran, yağmurdan çok karla gelen sudur. Çünkü karın yavaş seyirde eriyerek baraj havzalarını beslemesi mümkün. Bu nedenle kış yağışları barajların dolması için gerekli. Kışın ilk iki ayını neredeyse yağışsız geçirdik. Mart ayını da sayarsak kar yağışının gerçekleşebileceği iki ayımız daha var” dedi.Dr. İlhan “Şimdiye kadarki gidişata bakarsak böyle bir senaryo çok olası değil. O nedenle kentlerde içme kullanma suyu sıkıntısı yaşanacak. Suyu fazla olan ilden su getirmek de çözüm olmayacak çünkü yağışsızlık, ülkenin her yerini etkilemiş durumda…” diye de ekledi.

Genel olarak barajları dolduran, yağmurdan çok karla gelen su... Bu nedenle önümüzdeki günlerde kar yağışı yaşanmazsa susuzluk tehlikesi ortaya çıkacak. Fotoğraf: DHA

“Tüm bunların dışında bir başka sorunun toprağın iyice kurumuş olması” diyen Dr. İlhan, “Böyle kuru bir toprakta ne susuz ne de sulu tarım yapmak kolay olacak. İçmeye zor bulduğumuz suyu tarımsal üretimde kullanmamız da mantıklı olamayacağı için kuraklığın gıda sektörüne de olumsuz yansımaları olacak” ifadelerini kullandı.

Kar dışında yağmur suyu çok önemli bir ek su kaynağı. Çatılardan toplanan yağmur suyunu tuvalet rezervuarında, park-bahçe sulamada, sokak yıkamada hatta yangın söndürmede bile kullanmak mümkün. Aynı şekilde atık suyu arıtıp da bu şekilde kullanabiliriz. Böylece barajlardan gelecek suya daha az ihtiyaç duyarız.

Dr. Akgün İlhan

ÖNÜMÜZDEKİ GÜNLERDE YAĞIŞ BEKLENİYOR MU?

Durum bu kadar kötü olunca cevabı merak edilen en önemli soru; ‘Önümüzdeki bir-iki ayda bizleri nasıl bir hava bekliyor?’

Görüşlerine başvurduğum İstanbul Aydın Üniversitesi’nde görevli meteoroloji mühendisi Dr. Güven Özdemir, “Bu yıl yaz mevsimi oldukça yağışsız ve kurak geçti. Aynı şekilde sonbaharın tamamı ve kışın da Aralık ve Ocak ayları sıcaklık bakımından mevsim normallerinin üzerinde seyretti. Yağışlar normalin altında kaldı. Yaklaşık beş ayda yağışlarda yüzde 60 azalma görülüyor. Önümüzdeki günlerde sıcaklıkların azalacağı ve yağışların mevsim normallerinde olacağını ümit ediyoruz” dedi. Dr. Özdemir şu bilgileri paylaştı:

-- İstanbul, İzmir, Ankara gibi büyük şehirlerimizin merkezlerinin üzerinde oluşan ısı adaları ihtiyaç duyulan yağışa müsaade etmiyor. Özellikle Şubat ve Mart’ın ortalarına kadar bu kış alamadığımız yağışları almamız lazım yoksa büyük sorunlar yaşayacağız. Sevindirici olan bu hafta sonundan itibaren Türkiye yağışlı bir hava kütlesinin etkisine girecek. Özellikle Marmara ve Ege’de kuvvetli olacak. Fakat asıl gerekli olan kar…

-- Doğu Anadolu Bölgesi'nde cuma ve cumartesi günü yoğun bir kar yağışı gözüküyor ama İstanbul'da da Şubat'ın ilk haftasında kar yağışı beklendiğini söyleyebilirim. Fakat onun da tüm ay boyunca devam edeceğini söylemek zor. Tabii bu durum değişebilir. 

Tarım ve Orman Bakanlığı, kuraklığa karşı yer altı baraj projesini hızlandırdı. Türkiye genelinde 246 yer altı barajı inşa ediliyor. ‘Yer Altı Suyu Besleme Tesisi’ olarak adlandırılan bu barajlardan 105’i tamamlandı. Böylece buharlaşmadan suyun korunması, 750 bin kişiye temiz içme suyu temini mümkün olacak.