Dildeki renk değişimleri hangi hastalıkların habercisi? Sağlıklı dil nasıl anlaşılır?

Dilimiz vücudumuzdaki en önemli organlardan biri. Konuşma sırasındaki kritik rolünün yanı sıra tat almamızı sağlıyor ve besinlerin çiğnenmesinde büyük bir rol oynuyor. En önemli özelliğiyse kendisini en hızlı şekilde yenileyen organ olması… 

Ancak uzmanlara göre dilin fonksiyonu bunlarla sınırlı değil. Dilin görünümü ve rengi, çeşitli hastalıkların habercisi olabiliyor. Sabahları dişlerimizi fırçalamadan önce ayna karşısında dilimizi çıkarıp hangi renk olduğuna bakmak, birçok ciddi sorunun erken teşhisinde fayda sağlıyor.

Peki dilimizdeki işaretleri nasıl okuyacağız? Hastalıklar dilimize nasıl yansıyor?

EN SIK GÖRÜLEN RAHATSIZLIK ‘PAMUKÇUK’
‘Dilde beyazlığa neden oluyor’

ABD Sağlık ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı'na bağlı olarak biyomedikal ve halk sağlığı alanlarında araştırmalar yapan Ulusal Sağlık Enstitüleri'ne (NIH) göre en sık karşılaşılan dil hastalıklarının başında ‘pamukçuk’ geliyor. Ağız veya dil üzerinde oluşan bir mantar enfeksiyonu olan pamukçuğa ‘Candida albicans’ isimli mantar türü neden oluyor.

"Pamukçuğun bu kadar sık yaşanmasının sebebi ne?" sorusunu yönelttiğim Kulak Burun Boğaz Hastalıkları Uzmanı Dr. Öğr. Üyesi Bahar Kayahan Sirkeci, “B12, D ve folik asit gibi vitaminlerin eksikliği, bağışıklık sistemini bozan ek hastalıkların varlığı ve ağız hijyeni bozukluğu pamukçuk enfeksiyonu görülme sıklığını artırıyor. Pamukçuk dilde beyazlığa neden oluyor” dedi.

Sirkeci, kanser tedavisi gören, astım ve KOAH gibi hastalıklar için ağızdan hava tedavisi alıp, sonrasında ağız temizliğini yeterli yapmayan kişilerde de ilerleyici vasıfta mantar enfeksiyonları görüldüğünün altını çizdi.

Deri Hastalıkları Uzmanı Dr. Ceyda Çaytemel ise bu mantarların ağız ve genital bölge floramızda yaşayabildiğine, ayrıca yenidoğan döneminde anne kanalından bulaş yoluyla bebeklerde görüldüğüne dikkat çekti:

“Bebeklerin henüz bağışıklık sisteminin tam olarak gelişmediği bu dönemde pamukçuk hastalığına yaygın olarak rastlanıyor. Yanak, dil, yumuşak damak ve diş etlerini tutabiliyor. Buralarda beyaz süt kalıntısı görünümünde, düzensiz şekilli plaklar oluşuyor. Gazlı bezle silindiğinde bu lezyonlar kolaylıkla yok ediliyor ama yanma hissi, yutma güçlüğü ve tat almada bozukluklar meydana geliyor.”

Grafikler: Harun Elibol

BEYAZ DİL BAŞKA HASTALIKLARIN DA HABERCİSİ!

Dermatoloji Uzmanı Dr. Caner Demircan, “Pamukçuk dışında ‘lökoplaki’, ‘liken planus’ ve ‘aft’ hastalıkları da dilde beyazlığın oluşmasına neden oluyor” dedi ve şöyle devam etti:

-- Lökoplaki nadir görülen ancak kanser habercisi olması nedeniyle oldukça önemli olan bir bulgu. Özellikle alkol kullananlarda ve AIDS hastalarında görülüyor. Hastalar ağrı ve sızı hissetmediğinden tanıda gecikmeler yaşanabiliyor. Biyopsi ile tanının kesinleştirilmesiyle de cerrahi tedaviler uygulanıyor. Liken planus, dil ve yanaklarda beyaz dantelsi döküntüler şeklinde karşımıza çıkıyor. Ayna karşısında basit bir kontrolle bu hastalıktan şüphelenilebilir. Hatta beyaz dantelsi örgülere kırmızı yamaların eklenmesi durumunda ağız kanserleri de oluşabiliyor.

-- Aftlar ise en yaygın görülen hastalık. Yılda 6’dan daha az sayıda çıkması sıklıkla stres ile ilişkilendirilir. Ancak 6’dan daha fazla sayıda ve kurşunkalem silgisinden daha büyük çapta görülüyorsa sorun daha büyük demektir. Bu durumda tiroid hastalıkları ve B12 vitamini eksikliği en sık sebepler olsa da Behçet hastalığı, Crohn hastalığı, PFAPA sendromu gibi pek çok hastalığın habercisi de olabilir.

KORKUTAN DİL RENKLERİ: MOR, KOYU KIRMIZI VE GRİ

“Muayene sırasında dilde beyaz dışında renk değişiklikleri de görüyoruz” diyen Dr. Bahar Kayahan Sirkeci, mor, kırmızı ve gri renkli dillere rastlandığını vurguladı ve şöyle devam etti:

-- Herhangi bir organın mor rengi alması tüm vücutta olduğu gibi dilde de o organın beslenmesiyle ilgili bir sorun olduğunun habercisi olarak kabul edilir. Yetişkin hastalarda ilgili damara pıhtı atması ve kontrolsüz diyabetin varlığı akla ilk gelen sorunlar.

-- Koyu kırmızı dil konusunda ise ne kadar zamandan beri bu durumun var olduğu ve eşlik eden başka şikâyetlerin olup olmadığı oldukça önemli. Uzun süreli kırmızı hassas dil öncelikle B grubu vitaminlerin eksikliğiyle ilişkilendirilir. Sonrasında bu durum kızıl hastalığı ve boğazdaki beta enfeksiyonunun dil dokusunu etkilemesine dönüşebilir. Ayrıca herhangi bir besine ya da ilaca karşı gelişen alerjik reaksiyon da olabilir.

-- Gri dil ise ‘coğrafik dil’ durumudur. Görüntü olarak haritaya benzetildiği için bu isimle anılıyor. Dilin üstünde ve yanlarında beyaz gri lekeler görülür. Dildeki bu yama benzeri görüntü bu alanlarda tat tomurcukları olmamasından kaynaklanır. Ayrıca sedef hastalarında gri dilin daha sık görüldüğü de pek çok bilimsel yayında yer alıyor.

FAZLA ÇAY VE KAHVE TÜKETENLER DİKKAT!

“Bozuk ağız hijyeni, bakterilerin aşırı çoğalması, ağız kuruluğu ve aşırı sigara tüketimi dilin sarı görünümüne yol açıyor” diyen Dr. Ceyda Çaytemel, turuncu dilin de çok fazla görüldüğünün altını çizdi:

“Havuç, tatlı patates, balkabağı gibi betakaroten (A vitamini türevleri) içeren gıdaların aşırı tüketimi sonucunda turuncu dil rengi oluşur. Bunların dışında en önemlisi tüberküloz tedavisinde kullanılan bir tür antibiyotik olan ‘rifampin’ de yine dilde turuncu renge yol açar.”

Çaytemel, bunlara ek olarak, “Fazla çay ve kahve tüketimi dilde kahverengileşmeye neden olur. Bunun dışında aşırı çay tüketimi demir emilimini bozarak dilde düzleşmeyi ve buna bağlı olarak yanma-batma hissini ortaya çıkarır. Asitli ve şekerli gıdalar da ağız florasını bozarak dilde enfeksiyonları kolaylaştırır” dedi.

YEŞİL VE MAVİ DİL RENGİ!

Dr. Caner Demircan, “Genellikle bakteriyel enfeksiyonlara bağlı yeşil dil rengi de görüyoruz. Kandaki oksijen seviyesinin düşmesine bağlı olarak mavi dil ise nadir olsa da görülen bir dil rengi” ifadelerini kullandı. Demircan, dil renginin yanı sıra dildeki çatlak ve şekillerin de hastalıkların habercisi olduğunu vurguladı:

“Örneğin ‘Fissüre dil’ adı verilen hastalıkta boylamasına çok sayıda yarık görülür. Hastalığın nedeni bilinmediği için tam manasıyla bir tedavisi yoktur. Ayrıca dilde krater benzeri oyuklar da en çok karşılaşılan durumdur. Hatta bu durum ağızda 2-4 haftadan daha uzun süreli geçmeyen bir yaraya dönüşürse mutlaka kanser olasılığını akla getirir.”

SAĞLIKLI BİR DİLİN RENGİ NASIL OLMALI? 

Bu noktada akla gelen en önemli soru ise şu: ‘Sağlıklı bir dilin rengi nasıl olmalı?’

Dr. Bahar Kayahan Sirkeci bu soruma “Sağlıklı bir dil ince beyaz bir tabakaya sahip pembe bir dildir. Pembenin tonu açık veya koyu olabilir” cevabını verdi ve dil hastalıklarından korunmak için şu uyarılarda bulundu:

"Öncelikle ağız ve diş bakımına özen gösterilmeli. Bol su tüketilmeli ve kaynar ya da buzlu uç ısılardan kaçınılmalı. Sigara ve tütün ürünleri ile alkol kullanımı bırakılmalı. Özellikle yoğun miktarda çay, kahve ve asitli içecek alışkanlıklarından uzak durulmalı. Bunların yanı sıra dildeki renk değişiklikleri insanlar için önemli uyarılar. Bu nedenle; kan şekeri, karaciğer ve böbrek fonksiyonları, akciğer sağlığı, olası vitamin eksiklikleri ve kansızlık durumları açısından belirli aralıklarla sağlık kontrollerinin yapılması oldukça önemli."