Covid-19'a karşı devrim niteliğinde iki aşı: Şırınga yok

Dünyanın iki yıldır mücadele ettiği koronavirüs, bugüne kadar 250 milyondan fazla insana bulaştı ve 5 milyondan fazla cana mal oldu. 

Bu kapsamda salgına çare olması için Oxford/Astrazeneca, Moderna, Sputnik V, Johnson&Johnson, Sinopharm, Novavax ve ülkemizde de kullanılan BioNTech ile Sinovac gibi aşılar geliştirildi. Bu aşılar pek çok ülkede uygulandı ve hâlâ aşılamalar devam ediyor. Fakat tüm mevcut aşılar dışında yeni nesil aşı çalışmalarının da hızı artmış durumda…

SOLUNABİLİR AŞI GELİYOR!

Bu noktada bilim dünyasını heyecanlandıran iki farklı çalışma var. Biri Çin'de solunabilir olarak üretilen Ad5-nCoV aşısı, diğeri de İngiltere’de faaliyet gösteren Emergex tarafından geliştirilen, salgına karşı T-Hücrelerini harekete geçiren aşı… Öncelikle Çin’in solunabilir olan Ad5-nCoV aşısına bakalım.

Ad5-nCoV, serum etkisi yapan bir soluma aygıtı aracılığıyla uygulanıyor. Kas içi enjeksiyon yerine akciğerlere inerek mukozal bağışıklığı (Vücudumuzdaki bileşenlerin kendine has bağışıklık savunması) geliştiriyor. 

Daha da ilgi çekici olan tarafı ise 14 gün içinde geleneksel aşılarla aynı etkiyi yarattığının belirtilmesi. Ayrıca aşının solunabilir olması, çocuklarda ve iğne korkusu olanlarda kullanımının çok daha kolay olacağı şeklinde de yorumlanıyor.

Aşıyla ilgili görüşlerine başvurduğumuz Biyoteknoloji ve Viroloji Uzmanı Dr. Semih Tareen, “Aşı, Sputnik ile AstraZeneca aşılarına benziyor” dedi ve ekledi:

“Şirket daha düşük dozu, acaba soluma yöntemiyle alınabilir mi diye test etti. Çalışmalarda etkinlik değil de bağışıklık seviyesinin oldukça iyi bir noktada olduğunu gördüler. Şu an bu düzeyde de çalışmaları sürüyor.”

Ayrıca Dr. Semih Tareen, aşının solunum yolu ile uygulanması konusunda neden çalışmalar yapıldığına dair de şu bilgileri paylaştı:

“Solunum yoluyla almak enjeksiyon yönetiminden daha kolay. Bir kere şırınga gerekmiyor ve dünyanın pek çok yerine bu haliyle daha kolay yayılabilir. Bu virüsler zaten solunum yollarımızı enfekte ediyor. O yüzden bunu soluyarak almak mantıklı olabilir. Ayrıca soluma yoluyla alınan aşılar, mukozal bağışıklık üretebilir. Tabii bu durum şu an onaylanmış BioNTech gibi aşılardan daha iyi olacağı anlamına gelmiyor. Veriler neyi gösteriyorsa ona göre yol haritamızı belirleyeceğiz''

ÇİN DAHİL 10 ÜLKEDE ACİL KULLANIM ONAYI ALDI

Peki Ad5-nCoV aşısı hangi aşamalardan geçti?

Bu soruyu sorduğumuz Hacettepe Üniversitesi Aşı Enstitüsü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Sezer Okay, oldukça detaylı bilgiler verdi.

Doç. Dr. Sezer Okay, “Aşının güvenliğini test etmek için 17 Mart 2020'de Çin'deki Faz-1 denemesi başladı” dedi ve diğer aşamaları şu şekilde özetledi:

“O deneme, Wuhan'daki iki tıbbi tesiste 18 ile 60 yaşları arasındaki 108 sağlıklı yetişkin üzerinde gerçekleştirildi. Nisan ayında Ad5-nCoV, dünyada Faz-2 denemelerine başlayan ilk Covid-19 aşı adayı oldu. Faz-2 deneme sonuçları, hakemli dergi The Lancet'te Ağustos 2020'de yayınlandı. 508 uygun katılımcıyı içeren verilerin istatistiksel analizlerine dayalı olarak nötralize edici antikor tepkilerini raporladılar.”

“Eylül ayında, Faz-1 denemelerindeki deneklerdeki Covid-19 antikor miktarının ilk aşıdan altı ay sonra bile yüksek kaldığı bildirildi. 24 Eylül'de ise CanSino, 6-17 yaş arası çocuklar ile 56 yaş ve üzeri yaşlı bireyler için Ad5-nCoV'nin güvenliğini değerlendirmek için 481 katılımcı üzerinde yeni denemelerine başladı. Faz-1 ve Faz-2 raporlarına göre ateş, yorgunluk ve kas ağrısı gibi yan etkiler gözlendi ancak ciddi bir yan etki bildirilmedi. Ayrıca, Ad5-nCoV'nin iyi tolere edildiği de rapor edildi.”

Son olarak Faz-3 denemeleri için Arjantin, Şili, Meksika, Pakistan, Rusya ve Suudi Arabistan'dan 40 bin gönüllünün katıldığını söyleyen Doç. Dr. Sezer Okay, “Faz-3 denemeleri, Faz-3 ara sonuçlarına göre tek doz Ad5-nCOV, hastalığı ağır geçirmeyi yüzde 90 oranında önlediği ortaya çıktı” dedi.

Ayrıca bir veya iki doz inaktif SARS-CoV-2 aşısı ile aşılanmış 300 yetişkin gönüllüye Ad5-nCoV uygulanmasına yönelik bir Faz-4 denemesi de başlatıldığının altını çizen Doç. Dr. Sezer Okay, Ad5-nCoV aşısına Çin’de tam onay verildiğini, Arjantin, Şili, Ekvador, Macaristan, Endonezya, Malezya, Meksika, Moldova ve Pakistan’da ise acil kullanım onayı alındığını ifade etti.

VARYANTLARA OLAN ETKİSİ ÜZERİNDE ÇALIŞILIYOR

Koronavirüsü daha ölümcül ve bulaşıcı hale getiren durumun varyantlar olduğu artık biliniyor. Bu nedenle her yeni aşıda akla gelen soru aşının varyantlarla mücadele nasıl bir rol izleyeceği… Dr. Semih Tareen bu konuda, henüz açıklanmış veri olmadığını ve çalışmaların devam ettiğini vurguladı.

“Henüz varyantlara olan tesirini bilmiyoruz. Fakat bu aşı, çocukların aşılanmasında daha kolay bir rol oynayacaktır. Sonuçta şırınga gerektirmiyor. Aşıda solunum için İrlanda'da yapılan bir cihaz kullanılıyor. Bu fısfıs şeklinde bir cihaz. 30-60 saniye arasında sürüyor, yani ortalama bir dakika solumanız gerekiyor.”

DİĞER YENİ AŞI İSE T-HÜCRELERİNİ HAREKETE GEÇİRİYOR!
‘MEVCUT AŞILARI TAMAMLAMAK İÇİN KULLANILABİLİR’

Çin'in solunabilir Ad5-nCOV aşısı dışında bilim dünyasını heyecanlandıran diğer aşı ise İngiltere’de aşı firması Emergex tarafından geliştirildi. Henüz bir adı konmadı ama şimdilik ‘Emergex aşısı’ olarak adlandırılıyor.

Şirketin üst düzey yetkilisi Robin Cohen "İlk kez T-hücresi bazlı çalışacak bir aşı olacak. Böylece vücudun antikor tepkisi vermediği durumlarda T-hücresi tepkisi oluşturacak ve bu T-hücreleri de enfekte olmuş hücrelere saldırarak onları yok edecek" sözleriyle aşının mekanizmasını tarif etti.

T-Hücreleri ise bir tür bağışıklık hücreleri olarak adlandırılabilir. Vücudu istila eden hastalık yapıcı mikropları veya virüsün bulaştığı enfekte hücreleri tespit edip ortadan kaldırmakla görevli…. Peki buraya kadar olan bu önemli gelişmeyi nasıl yorumlamak gerekiyor?

Doç. Dr. Sezer Okay, “Bu aşıda güzel sonuçlar alınırsa, önemli bir adım olarak görülebilir” dedi ve şu bilgileri paylaştı:

“Şu an uygulanan Covid-19 aşıları vücutta SARS-CoV-2’ye karşı antikor tepkisi oluşturarak koruyuculuk sağlıyor. Fakat bu antikorlar zamanla azalıyor ve varyantlara karşı da etkisiz hale geliyor. Ancak, T-Hücre aşıları, mutasyonlara karşı daha dayanıklı olacağından diğer aşıları tamamlamak için kullanılabilir.”

Antikorların mutasyonlara karşı çok hassas olduğunu da söyleyen Doç. Dr. Sezer Okay, T-Hücreleri aşısına dair şu avantaja dikkat çekti:

“T-Hücreleri virüsün diğer birçok bölümünü tanıyabilir. Bu durum, T-hücre aşıları için bir avantaj. Antikorlar sıvısal bağışıklık sistemimizin elemanları iken T-Hücreleri bağışıklık sistemimizin elemanlarıdır. İki sistemin de etkin olması hastalığa karşı direncimizi artırabilir. Yani uygulamadaki aşıları ve T-Hücre aşılarını tamamlayıcı olarak kullanabiliriz. Bunun ne kadar etkili olup olmadığını görmek için klinik araştırmalarla test etmemiz gerekiyor.”

CİLT YÜZEYİNE MİKRO İĞNELERLE UYGULANACAK

“Emergex şirketinin aşısı deriden verilecek ama mikro iğne kullanılacak” diyen Dr. Semih Tareen, “Normal omuzumuza olduğumuz iğne gibi değil. Derimizde belirli bağışıklık hücreleri var. Mesela antijen sunanlar gibi. O antijen sunan hücrelere bu peptitler verilmiş olacak” dedi ve ekledi:

"İlginç olansa aşının oda sıcaklığında üç aydan fazla dayanabileceğinin ifade edilmesi. Tabii bu aşıda klinik deneylerinin sonuçlarını görmek gerekiyor. Henüz yolun çok başındalar. Ama şunun da altını çizmek gerekiyor. Üzerinde çalışılan iki aşı da gelecekte diğer aşıların önüne geçmez. Farklı bir alternatif olarak karşımıza çıkar. Şu an dünyanın mümkün olduğu kadar çok sayıda etkin aşıya ihtiyacı var. Eğer tek bir aşı olursa o aşının imalatında bir kısıtlama olur. Dolayısıyla ne kadar çok onaylanmış etkin aşı olursa hepimiz için o kadar iyi olacak''

Emergex aşısı için İsviçre’nin Lozan Üniversitesi seçildi ve Faz-1 deneyleri için çalışmalar başlatıldı. İki gruptan oluşacak 26 gönüllüye düşük ve yüksek dozlarda Emergex aşısı Ocak 2022 tarihinde uygulanacak.

Fotoğraflar: İStock, DHA