BA.4 ve BA.5'e özel yeni aşı... Nasıl bir fark yaratacak, etkisi ne olacak? | 8 SORU 8 YANIT

Dünyada 6 milyondan fazla insanın hayatını kaybetmesine, çeşitli hastalıklarla karşı karşıya kalınmasına ve günlük yaşam akışının tamamen değişmesine neden olan Covid-19, son dönemde alt varyantlarla bulaşıcılığına devam ediyor. Omicron’un yeni alt türlerinden BA.4 ve BA.5, ülkemiz dâhil olmak üzere pek çok ülkede vaka sayılarının katlanmasına neden oldu.

Uzmanlar, Omicron'un BA.4/5 alt varyantlarının önceki BA.1, BA.2 ve BA.3 alt varyantlarına göre çok daha bulaşıcı olduğunu söylüyor. Bu yeni alt varyantların ayrıca aşı ve hastalıkla kazanılmış bağışıklık duvarını da çok kolay aşabildiği belirtiliyor.

Bu nedenle bir süredir Omicron’a özel yeni aşılar üzerinde çalışmalar yapılıyordu. Bu çalışmalarda başı çekenler ise salgınına karşı mRNA teknolojisi kullanılarak yapılan aşıyla büyük bir başarı elde eden BioNTech ve Pfizer şirketleriydi.

BioNTech tarafından yapılan en son açıklamada yeni varyantlara karşı geliştirilecek aşının klinik testlerinin başlandığı belirtildi. Şirketin kurucu ortaklarından ve CEO’su olarak görev yapan Uğur Şahin, amaçlarının “Uzun ve geniş kapsamlı koruma sağlamak” olduğunu söyledi. Hatta Financial Times'ta yer alan habere göre, gerekli onayların alınabilmesi durumunda aşının dağıtımına Ekim ayında başlanabileceği aktarıldı.

Böyle bir durumda da akla hemen ‘Yeni aşı nasıl bir farklılık yaratabilir?’, ‘Şu ana kadar yapılan çalışmalardan nasıl sonuçlar elde edildi?’, ‘Yeni güçlendiricinin etkinliği ne kadar sürecek’ gibi sorular geliyor.

Bunun gibi pek çok soruyu, ABD'de Jackson Laboratuvarı Enstitüsü'nde Baş Araştırmacı olarak çalışan immünoloji uzmanı Prof. Dr. Derya Unutmaz, Sağlık Bakanlığı Koronavirüs Bilim Kurulu Üyesi Prof. Dr. Alper Şener ve Hacettepe Üniversitesi Aşı Enstitüsü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Sezer Okay’a sordum ve oldukça önemli bilgiler paylaştılar.

1- BA.4 VE BA.5 İÇİN YENİ BİR AŞI ŞART MIYDI?

Son dönemde hem dünyada hem de ülkemizde virüs eskiye oranla çok ölümcül seyretmiyor ama pozitif yükünü artırdığı da bir gerçek. Peki BA.4 ve BA.5 için yeni bir aşı gerekiyor muydu?

Prof. Dr. Derya Unutmaz: BA. 4 ve BA. 5 antikorlardan kolaylıkla kaçabiliyor. Bu bakımdan dört ya da beş doz aşı da olsanız enfeksiyon riskiniz hâlâ bulunuyor. Mevcut aşılar elbette belli koruma sağlıyor ama yine de aşılanmış kişiler enfekte olmaya devam ediyor.

Haliyle böylesi bir durumda yeni bir aşı gerekliydi. Fakat keşke yeni aşı şu anda olmuş olsaydı. Eğer hatırlatma dozunu orijinal aşı yerine yeni alt varyantlara karşı geliştirilen aşı ile olsaydık enfekte olma riskini daha da düşürmüş olacaktık. Ama yine de önemli bir adım atıldı ve gerekliydi.

Prof. Dr. Alper Şener: Bu varyantların daha hafif seyrettiği kavramı biraz yanlış da yorumlanıyor. Çünkü belli hasta gruplarında özellikle aşısız ise çok fazla ağır seyrediyor. Hafif seyrettiği grup 40 yaş altı ve yaştan bağımsız olarak aşılı grup...

Bir başka ilginç kişisel gözlemim ise reenfekte grupta yani daha önce Covid-19 enfeksiyonu geçirmiş birinin iyileştikten bir süre sonra benzer bulgular göstermesi durumunda kişi, beklenenin aksine virüsü ağır geçirebiliyor. Bu nedenle bu alt varyantlar için aşı gerekiyor. Nasıl grip aşısında güncelleme yapılıyorsa bunda da yapılmasını önemsiyoruz.

Doç. Dr. Sezer Okay: Ayrıca yeni alt varyantların ölümcül olmadığını da söyleyemeyiz. Sağlık Bakanlığı’nın açıkladığı verilere göre 25 Temmuz ile 1 Ağustos arasında yani bir haftada 337 kişinin günde ise yaklaşık 50 kişinin hayatını kaybettiğinin görüyoruz. Bu nedenle, BA.4 ve BA.5 varyantlarını hafife alınmaması ve özellikle hassas bireylerin aşılanması gerekiyor.

2- YENİ GÜÇLENDİRİCİ AŞI NASIL BİR FARKLILIK YARATACAK?

Doç. Dr. Sezer Okay: Mevcut aşılar SARS-CoV-2’nin ilk çıkan formuna uygun olarak üretildi ve virüsteki mutasyonlar arttıkça özellikle son çıkan varyantlara karşı mevcut aşıların koruyuculuk düzeyleri azaldı. Bu aşılar ilk başta hedeflenen sürelerde de koruma sağlamadıkları için daha sık aşı olmaya başladık. Güçlendirilmiş yeni aşılarla baskın olan varyantlara karşı korunma düzeyimiz daha yüksek olmasını ve bu aşıların daha uzun süre bağışıklık sağlamasını bekliyoruz.

Prof. Dr. Alper Şener: Ayrıca yeni aşılarla hastaneye yatışın azalmasıyla sağlık yükününün, yoğun bakıma yatışın azalmasıyla da ölüm riskinin azalması hedefleniyor.

3- ŞU ANA KADAR YAPILAN ÇALIŞMALARDA SONUÇLAR NASIL?

Aşıyla ilgili klinik testlere başlanacağı açıklandı. Buraya kadar gelinen süreçte Faz çalışmaları yapıldı mı, nasıl sonuçlar elde edildi?

Doç. Dr. Sezer Okay: Yeni aşılarla ilgili hayvanlar üzerinde yapılan preklinik çalışmalar sonucunda BA.4 ve BA.5 varyantlarına karşı güçlü bir bağışıklık yanıtı alındığı Özlem Türeci tarafından açıklandı. Pfizer tarafından yapılan açıklamada da yeni aşılar için bir Faz-2 çalışması başlatıldığı söylendi. Bu çalışmada, en az 90 gün önce Amerika Birleşik Devletleri Gıda ve İlaç Dairesi onaylı bir Covid-19 aşısı tekrar dozu almış 18 ila 55 yaşları arasındaki yaklaşık 200 katılımcının yer alacağı bildirildi.

Prof. Dr. Derya Unutmaz: Bu aşıların çalışmaları daha kısa sürüyor. Çünkü zaten var olan bir aşının bir başka versiyonu diyebiliriz. Çalışmalar devam ediyor. Fakat büyük çaplı bir çalışma da değil yani Faz-3 çalışması yapılmıyor. Faz-2 çalışmaları yeterli oluyor. Bu noktada herhangi bir negatif etki olup olmayacağına bakılıyor. Bir-iki aya kadar da sonuçlanmış olur.

4- AŞININ KORUYUCULUĞU NE KADAR OLACAK?

Doç. Dr. Sezer Okay: Yeni aşılardan beklentimiz özellikle BA.4 ve BA.5 olmak üzere SARS-CoV-2’nin şu an var olan tüm varyantlarına karşı hastaneye yatışı ve ağır hastalığı engelleyecek şekilde koruma sağlaması. Koruma için bir süre belirtmek zor olur çünkü daha önce yaşadığımız gibi ortaya ne zaman yeni bir varyant çıkacağını ve bu aşıların yeni varyantlara karşı ne kadar etkili olacağını tam olarak bilemiyoruz. Özellikle önümüzdeki kış dönemini rahat atlatmamızı sağlayıp 2023 yazına kadar etkili olmasını ümit ediyorum.

Prof. Dr. Alper Şener: Yeni aşılar ile amaç ölüm ve ağır hastalık riski yüksek olan grubun öncelikli olarak korunması. Çünkü ilk defa aşıları uyguladığımız gibi ağır hastalık tablosu yine yaşlı popülasyon için sorun oluyor. BA.4 ve BA.5 varyant aşıların herkese yaygın uygulanması önerisi geleceğini ben pek düşünmüyorum. Çünkü bu aslında belirli bir grup için ciddi risk içeren kliniğe doğru evrildi. Bu süreçte  aşılanması için hedef gruplar hangileri ise ilk başta onlar öncelikli olacaktır. Sonrası ise klinik tabloların durumuna göre değişecektir.

5- AŞI OLMAMIŞ KİŞİLERDE NASIL ETKİ EDECEK?

Omicron'a uyarlanmış aşılar henüz aşılanmamış kişilerde nasıl etki edebilir?

Prof. Dr. Alper Şener: Aynı etki, hiçbir fark yok... Zaten hedef bölgede değişim yok ve spike proteini ortak bölge... Sadece BA.4 ve BA.5 başak protein bölgesi kullanılmış. Dolayısıyla aşılanmamış kişilerde öncekiler gibi aynı etkiyi oluşturacak. Bu aşılarda temel prensip hem ilk aşılama hem de hatırlatma aşısı şeklinde olacaktır.

Doç. Dr. Sezer Okay: Yan etki açısından da mevcut BioNTech aşısından farklı olacağını sanmıyorum. Şu ana kadar en az bir doz BioNTech aşısı olmuş kişiler, vücutlarının bu aşıya karşı nasıl tepki verdiğini biliyor. Ancak, hiç mRNA aşısı olmamış kişiler ilk defa yeni aşılardan olacaksa aşı sonrası birkaç gün herhangi bir yan etkiye karşı kendilerini daha iyi takip etmeli. 

6- MEVCUT AŞILAR GEREKLİ KORUMAYI SAĞLAMIYOR MU?

Şu an mevcut yapılan dördüncü dozlar da gerekli korumayı sağlıyor mu? Yoksa yeni aşı ile koruyuculuk duvarı daha da mı sağlamlaştırılacak?

Prof. Dr. Alper Şener: Maalesef mevcut aşıların koruma yelpazesi BA.4 ve BA.5 için istenilen düzeyin altında. Fakat hiç etkisi yok demek de doğru değil... Aslında virüs blokaj testlerinde hedefin altında kaldığı için Omicron varyant aşıları gündeme geldi. Savunma hattında gedikler var. Bu gedikleri yeni aşılar kapatacak ve diğer tiplere karşı da koruma sağlayacak.

Doç. Dr. Sezer Okay: Elimizde sadece mevcut aşı olduğu için riskli grupların yine de bu aşıyı olması tavsiye ediliyor. Ancak yeni aşılar onaylandığında, mevcut varyantlara karşı daha etkili olduğu için bu güçlendirilmiş aşılarla devam edilmesi gerekir.

7- AŞI ÇIKABİLECEK YENİ VARYANTLARA KARŞI DA ETKİLİ OLUR MU?

Yeni aşı mevcut alt varyantlar dışında yeni ortaya çıkabilecek varyantlarda da etkili olacak mıdır?

Prof. Dr. Derya Unutmaz: Bunu söylemek çok zor. Yeni bir varyant çıkarsa zaten yine aşılardan kaçmaya yönelik bir varyant olacaktır. Bu bakımdan yeni aşının hem enfeksiyon hem de virüsün bulaşması açısından ‘yeni çıkabilecek’ olan varyantlara karşı çok etkili olabileceğini zannetmiyorum.

Fakat kombinasyon yapılırsa yani hem orijinal virüse karşı hem de alt varyantlara karşı bir aşı içeriği olursa o zaman çok daha faydalı olur. Çünkü bu durumda daha büyük bir bölgeye karşı antikorlar geliştirebildiğiniz için virüsün bunlardan kaçıp yeni varyant oluşturma olasılığı düşmüş olacak.

8- BAŞKA YENİ AŞI ÇALIŞMALARI VAR MI?

BioNTech dışında şu an varyantlar özelinde başka firmalar da aşı çalışmaları yapıyor mu?

Doç. Dr. Sezer Okay: 15 Temmuz 2022’de yayınlanan (Hakem değerlendirmesinden geçmemiş) bir çalışmada 597 gönüllüye altı farklı Moderna aşısı; prototip (mRNA-1273), Omicron BA.1+Beta, Omicron BA.1+Delta, sadece Omicron BA.1 ve Omicron BA.1+prototip şeklinde uygulandı.

Çalışma sonuçlarına göre Omicron içeren tüm aşılar Omicron BA.1’e karşı oldukça etkili oldu. Ancak BA.4/5 varyantlarına karşı BA.1’e göre üçte bir oranında daha az etki gösterdi. Bunu artırmak için çalışmalar genişletilmiş durumda. Mutlaka olumlu bir sonuç alınacaktır.

Fotoğraflar: İStock