Artık sadece biz değil bilim de diyor... Eve neden ayakkabı ile girilmemeli?
Güncelleme Tarihi:
Ülkemizde pek sık rastlamasak da hala dünyanın pek çok yerinde insanlar eve ayakkabıyla giriyor. Peki bu neden tehlikeli bir kültür ve alışkanlık? Yanıtı bilim insanları veriyor...
Yurt dışında eve ayakkabıyla girmek her ne kadar normalse bizim kültürümüzde de anormal karşılanır. Eve gelen misafire bile hemen temiz terlikler giydirilir. Ayakkabılarımızı çıkarmanın mümkün olmadığı spor salonu, klinik gibi yerlerde de dışarıdaki pisliği içeri getirmemek adına galoş giyilir. Yapılan bir araştırma ise tüm bu hassasiyetimizi doğrular nitelikte.
Çamurlu veya pis bir yere bastıktan sonra ayakkabılarınızı temizliyorsunuz ama eve her geldiğinizde kapıda çıkarıyor musunuz? Özellikle Avrupa ülkelerinde eve girmeden önce ayakkabıyı çıkarmak pek de görebileceğimiz bir davranış değil. Hatta artık ülkemizde bile pek çok dizide de evde ayakkabı ile dolaşıldığını görüyoruz.
Macquarie Üniversitesi çevre bilimleri uzmanları tarafından yürütülen çalışma ise önemli bir sonuca vardı: Ayakkabıyı kapının dışında bırakmak en iyi tercih.
İnsanlar zamanlarının yüzde 90’ını iç mekanlarda geçirirler. Bu nedenle de evde ayakkabı giyip giymeme sorusu pek de önemsiz değil.
Evinizin içinde biriken tozlar sadece insanlar ve evcil hayvanlardan dökülen saç ve deri kalıntılarını içermez. Bunların yaklaşık üçte biri dışarıdan ya rüzgarla ya da ayakkabı tabanının altında geliyor.
Ayakkabı ve zeminlerde bulunan bazı mikroorganizmaların çoğu ilaca dirençli patojenlerdir. Asfalt yol kalıntılarından ve endokrin bozucu çim kimyasallarına kadar kansere neden olabilen hemen her şeyi ayakkabılarınızın altında görebilirsiniz.
Yapılan çalışma, evlerde bulunan potansiyel toksik metallerin seviyelerinin değerlendirilmesini içeriyor. Bunlar;
*Antibiyotiğe dirençli genler
*Dezenfektan kimyasalları
*Mikroplastikler
*Radyoaktif elementler
*Vücutta parçalanamayan PFAS
Bu kirleticiler kokusuz ve renksiz olduklarından nereden maruz kaldığınızı anlamanın neredeyse hiçbir yolu yok. Topraklarınızdan, su borularınızdan ya da oturma odanızın zemininden maruz kalabilirsiniz.
BU İKİ BAKTERİYE DİKKAT!
Arizona Üniversitesi’ndeki bilim insanları, ayakkabı tabanlarıyla taşınan bakterileri incelemeye karar verdiler ve sonuç tam da bekledikleri gibiydi. Tam 421 bin farklı türde bakteri buldular. 9 farklı türe ayrılabilen bu bakterilerin iki tanesi ise kesinlikle bahsetmeye değer.
İlki, E.coli olarak da bilinen koli basili. Ayakkabı tabanlarının yüzde 96’sında memeli hayvanların kalın bağırsağında yaşayan bir bakteri türü olan koli basili, genellikle kusma ve ishale yol açan ciddi mide ve bağırsak sorunlarına neden olur.
Diğeri ise akciğerlere ciddi hasar verdiği ve zatürreye neden olduğu bilinen klebsiella pneumoniae. Bu bakteriden de ölüm oranı yüzde 50 gibi yüksek bir olasılık.
Evde ayakkabısız dolaşmanın dezavantajları var mı?
Çevre sağlığı açısından evde ayakkabısız dolaşmanın bir dezavantajı yok. Ayakkabıları girişteki paspasın üstünde bırakmak, potansiyel olarak zararlı patojenleri dışarda bırakmak anlamına gelir.
Yine de evde ayakkabı mı giymek istiyorsunuz? Çözüm oldukça basit. Dışarıda giymediğiniz bir ev ayakkabısı kullanabilirsiniz.
Geriye çocuklar arasında artan alerji oranlarına işaret eden ‘steril ev sendromu’ sorunu kalıyor. Bazıları bunun aşırı temizlikle ilgili olduğunu iddia ediyor. Gerçekten de araştırmalar, bağışıklık sisteminizi geliştirmek ve alerji riskini azaltmak için bazı kirlerin faydalı olduğunu öne sürüyor. Ama bunu yapmanın kirli ayakkabılarla evin içinde dolaşmaktan daha normal yolları da mümkün.
AYAKKABIYI DÖRT HAFTADAN UZUN SÜRE GİYERSENİZ…
Today’e konuşan Quinnipiac Üniversitesi Sağlık Bilimleri Okulu'nda biyomedikal bilimler profesörü olan Dr. Lisa Cuchara'ya göre, evde dışarıda giyilen ayakkabıların kullanılması sağlık açısından pek de iyi bir fikir değil.
“Özellikle bağışıklığı baskılanmış biriyle yaşıyorsanız veya emekleyen küçük bir çocuğunuz varsa” diyor.
Cuchara, "Dışkı maddesi, dört haftadan uzun süredir giyilen hemen hemen tüm ayakkabılarda bulunan bir şey. Klozet kapağında bulunan bakterilerin ayakkabınızın altında olduğunu düşünün."
AYAKKABI TABANINDAKİ ÇATLAKLAR BAKTERİYİ YAYIYOR
Today’e konuşan başka bir uzman olan Arizona Üniversitesi'nde mikrobiyoloji ve çevre bilimleri profesörü olan Dr. Charles Gerba, ayakkabıların altındaki bakterileri inceledi.
Gerba, "Ayakkabılar mikroorganizmaları oldukça hareketli hale getiriyor ve bunu evin her yerine yayıyor" diyen Gerba, ayakkabıların tabanındaki çatlakların bakterilerin etrafta dolaşmasını kolaylaştırdığını da sözlerine ekledi.
"Ayrıca, bağışıklık sisteminiz zayıfsa veya alerjiniz varsa, ayakkabılarınızı çıkarmanız iyi bir fikirdir" dedi. Bunun nedeni, ayakkabıların polen gibi küf ve alerjenleri kolaylıkla taşıması.
Araştırmalar eve ayakkabıyla girmenin olumsuzluklarını ortaya koyuyor. Peki bu konuda uzmanlar ne diyor?
Göğüs Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Hacer Kuzu Okur, Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanı Dr. Zeynep Bayındır ve Enfeksiyon Hastalıkları Uzmanı Dr. Öğr. Üyesi Orçun Barkay sorularımızı hurriyet.com.tr’ye özel yanıtladı.
ÖNLEMLER BASİT AMA ETKİLİ
Ayakkabı ile evde dolaşmanın olası etkilerinden bahsedebilir misiniz?
Hacer Kuzu Okur: Dışarıda giydiğimiz ayakkabı ile evde dolaştığımızda yerlerde olan pek çok atık madde ve mikrobu ev ortamına taşımış oluyoruz. Ev ortamının hijyenik olması hastalık ve hastalık potansiyeli açısından son derece önemli. Özellikle çevre kirliliğinin fazla olması ve insanlarda yere tükürme alışkanlığının olması nedeniyle tüm hastalandırıcı etkenler evde sizinle olmaya başlar.
Ayakkabıları evin giriş kısmında çıkarmak, ev içinde ayakkabı ile dolaşmak kadar riskli mi? Bu riski en aza indirgemek için nelere dikkat etmeliyiz?
Zeynep Bayındır: Ayakkabılarımız, dışarıda yürürken fark etmediğimiz birçok kir (hayvan dışkısı, idrar, balgam, çürümüş besin artıkları gibi…) ve mikroorganizmayla temasta bulunabilir. Ayakkabılarımız yolu ile de bu kir ve organizmaları evlerimize taşıyabiliriz. Ev girişlerinde kolay silinebilir yüzeyler tercih edilmesi, ayakkabıların ayakkabı dolaplarında muhafaza edilmesi ve temas sonrası gözle görünür kirlenme olduğunda su ve sabun (gerekli durumlarda yüzde 10 çamaşır suyu ilave edilerek) ile hijyen sağlanması ev içerisine yayılımı engellemek açısından etkili olur.
Orçun Barkay: Alınacak basit ama etkili yöntemlerle bu durumun üstesinden gelmek mümkün:
* Kapının hemen iç tarafında bir ayakkabı alanı oluşturun. Ayakkabıları bir ayakkabı rafı ile düzenli tutun.
* Her ne kadar sosyokültürel olarak ayakkabılarımızı dışarıda çıkararak içeri girmeye meyilli olsak da gelen misafirleriniz için de uygulamanızı hatırlatın.
* Ev içi terlik veya ayakkabıları da belirlenen ayakkabı alanınızın yakınında tutun.
* Periyodik olarak bu alanın ve kullanılan ev içi terlikleri ile ayakkabıların temizliğini yapın.
Evlerinizdeki mikroplara elveda demek için 8 etkili yöntemHASSASİYETİN AZALTILMASI ALERJİK HASTALIKLARI AZALTABİLİR
Araştırmada ‘ayakkabı ve zeminlerde bulunan bazı mikroorganizmaların çoğu ilaca dirençli patojenlerdir’ deniyor. Bunu biraz açar mısınız?
Zeynep Bayındır: Antibiyotik dirençli mikroorganizmaların artışı hem toplum hem de hastane kökenli enfeksiyonlarda karşımıza çıkar. Yaygın antibiyotik kullanımı ve hayvan yemlerinde verimliliği arttırmak amacıyla kullanılan çeşitli antibiyotikler bizlerin florasında da dirençli bakterilerin seçilmesine neden olarak toplum kökenli dirençli hastalıklara neden olabilir.
Bazı uzmanlar bu mikroplara vücudumuzun ihtiyacı olduğunu söylüyor. Bu ne derece doğru?
Hacer Kuzu Okur: Modern dünyamızda alerjik hastalıkların daha arttığını görüyoruz. Özellikle çocukluk çağında desensitize olmak yani hassasiyetin azaltılması bu durumu hafifletebilir. Ancak doğal ortamlarda bu mümkün olur. Sanayi atıklarının insan sağlığı için zararı ispatlanmış katran, kadmiyum yerdeki pek çok mikrop teması ile bu mümkün olmayacağı gibi daha fazla alerjik tepkisel reaksiyonlara neden olabilir.
Özellikle nerelerde bulunduktan sonra ayakkabı ile eve girmek daha çok riskli?
Hacer Kuzu Okur: Doğal doğa ortamı dışındaki her ortam kirli yüzey taşır. Asfalt, yollar, hastane yerleri, kısacası insan yoğunluğunun fazla olduğu her yer risklidir.
Orçun Barkay: Yapılan çalışmalarda özellikle hastane çalışanlarının bu konuda dikkatli olması gerektiği belirtilmiş ancak muayeneye, hasta ziyaretlerine giden kişilerin veya hasta refakatçileri vb. gibi hastane teması olan kişilerin de daha dikkatli olması gerekli.
AYAKKABILARIMIZ EN ÇOK KEDİ VE KÖPEK DIŞKILARI İLE TEMAS EDİYOR
Arizona Üniversitesi’ndeki bilim insanları tarafından yapılan bir araştırmada ayakkabı tabanlarının yüzde 96’sında memeli hayvanların kalın bağırsağında yaşayan bakteri türlerinden biri olan koli basili tespit edilmiş. Bu risk yüksek mi?
Zeynep Bayındır: Koli basili birçok memelinin kalın barsaklarında hâkim olan bakteri türlerinden biri. Günümüzde dışarıda yaşayan hayvanları düşünürsek bu araştırmaya göre en çok kedi ve köpeklerin dışkıları ile ayakkabılarımızın temas ettiğini söyleyebiliriz. Hastalık riskini azaltmakta en önemli noktalardan biri ellerimizin ayakkabı tabanı ile temas ettiğinde mutlaka hijyeninin sağlanmasıdır.
Orçun Barkay: Bu mikroorganizmaların belki de yüzlercesi ile dış ortamda zaten karşılaşıyoruz ve onları kolaylıkla bertaraf edebiliyoruz. Bağışıklık sistemimiz iyi çalışıyorsa genellikle bu etkenler bizim için hastalık yapıcı olmaktan çıkarlar.
Özellikle kimler için bu durum daha riskli?
Hacer Kuzu Okur: Bağışıklık sisteminin tam gelişmediği ya da zayıfladığı kişilerde bu durum çok daha tehlikeli. Bebeklerin bağışıklık sistemi henüz yeni gelişmeye başladığı için mikrop ve kimyasal madde bombardımanında zarar görür. Yaşlılık, gebelik ve hastalık dönemlerinde de bağışıklık zayıf olduğu için vücut savunması yetersiz olur. Bu özel durumlarda ev içi ortamının dış ortamdan korunması çok daha önemli.