Asırlara meydan okuyorlar: Mutlaka görülmesi gereken kaleler | 13 ŞEHİR 15 ADRES

Türkiye; tarihin, kültürün ve doğanın iç içe olduğu tam bir cennet… Oldukça zengin bir geçmişe sahibiz ve kalelerimiz ise tüm bu yaşanmışlıklara tanık olan en önemli yapılar.

Zamanında coğrafyamızda hüküm süren uygarlıklar ve devletlerin savunma, gözetleme ve ticaret amacıyla inşa ettiği kaleler, şehirlerin baş köşesinde bulunuyor. Tüm görkemleriyle de tarihe ışık tutuyorlar. 

Tarihçi/Yazar Samet Altıntaş ile Seyahat Yazarları Nurgül Büyükkalay, Erdoğan Gümüş, Bahar Gündoğdu ve Didem Mutçalıoğlu’na keşfetmek için önerdikleri kaleleri sordum. Güzel bir seçki ortaya çıktı.

Geçmişin odalarında yolculuk: Rumeli Feneri Kalesi / İSTANBUL

İstanbul’un gezilecek yerleri saymakla bitmez, bir de şehrin tarihte üç büyük imparatorluğun başkenti olduğunu düşününce her yerde geçmişten parçalar görmek insanı şaşırtmıyor. Sarıyer'de, İstanbul Boğazı’nın Karadeniz tarafının en uç noktasında yer alan Rumeli Feneri Kalesi de bunlardan biri…

IV. Murad, olası düşman saldırılarına karşı Boğaz’ın Karadeniz çıkışlarını tutmak adına kaleler inşa ettirir. İşte Rumeli Feneri Kalesi de bu dönemlerden, yani 17. yüzyıldan kalma…

“Bugün kalıntıları kalmış olsa da aslında burası epey geniş arazi üstüne yayılmış bir askerî alan” diyen Samet Altıntaş, “Öyle ki hacimli bir cephaneliğinin yanı sıra buradaki askerin günlük istihkakını karşılayacak buğday ambarı bile mevcutmuş” dedi. Altıntaş şöyle devam etti:

“Yolunuzu kaleye düşürdüğünüzde geçmişin odalarından denizin dalgalı ve sert yüzünü seyredeceksiniz. Sonra kasabayı ve buraya adını veren feneri mutlaka görmelisiniz. Fenerin içinde sizi ilginç bir tarihî şahsiyet karşılayacak, 'Sarı Saltuk’... Makam-kabrine selam vermeyi ihmal etmeyin. Köy kahvesinde demli bir çay ya da Türk kahvesi içmeden, yanında kavurmalı tost yemeden de buradan ayrılmamanızı öneririm.”

Rumeli Feneri Kalesi

Boğaz’ın son bekçisi: Yoros Kalesi / İSTANBUL

Kale için ‘İstanbul Boğazı’nın Karadeniz’e açılan kapısı’ da deniyor, ‘Boğaz’ın son bekçisi’ de… İstanbul’un sonundaki Anadolu Kavağı’nda yer alıyor.

Samet Altıntaş, “Burçlarındaki Ceneviz armaları size yanıltmasın çünkü kale bir Bizans yapısı. Kalenin yapım tarihi muğlak ama Türklerin eline dördüncü Osmanlı padişahı Yıldırım Bayezid zamanında, 1391’de geçtiği kayıtlı” dedi ve ekledi:

“2010 yılından bu yana İstanbul Üniversitesi tarafından kazı ve restorasyon çalışmaları devam ediyor. Anadolu Kavağı, İstanbul’un balıkçı kasabası olarak bilinir. Kaleden üçüncü köprü manzarasını kadrajladıktan sonra bu sakin yeri gezebilirsiniz.”

Yoros Kalesi

Şehrin simgesi: Bursa Kalesi / BURSA

Bursa, eşsiz tarihi ve mimari dokusuyla geçmişten günümüze pek çok değerli medeniyete ev sahipliği yapmış önemli bir şehrimiz. Büyükşehirlerimiz arasında gelişen sanayisi ve endüstri kollarıyla ayrı bir yere sahip olan Bursa’nın simgelerinden birisi de kalesi.

Samet Altıntaş, “Evliya Çelebi, Bursa Kalesi’nin beş kapısı olduğunu söyler; Saltanat Kapı, Yer Kapı, Zindan Kapı, Kaplıca Kapı, Pınarbaşı Kapısı. Bir de Tahtakale Kapısı’ndan içeri girdiniz mi, asıl şehre adım atmışsınız demektir” dedi ve detaylandırdı:

-- Bir kere şunu kaydedelim, bugün yekpare olmasa da eskinin bu görkemli kalesi, kentin kurucuları sayılan ‘Bitinyalılar’ devrine gidiyor. Yani İsa’dan önceye… 1326’da Orhan Bey’in Bursa’yı zapt etmesiyle Türk nüfus, günümüzde Hisar denilen kale içine yerleşmiş.

-- Ayrıca Bursa’da Osmanlı’nın şehri aldıktan sonra inşa ettirdikleri ilk mabet Alaaddin Paşa Cami’ni, onarımdan yeni çıkan Zindan Kapı’yı, İmparatorluğun ilk mesire alanı addedilen Pınarbaşı’nı, şehrin manevi sahibi Hazreti Üftade’nin türbesini ve camini görmeden sakın dönmeyin.

Gece muazzam bir manzarası var: Ankara Kalesi / ANKARA

Binlerce yıllık tarihiyle Ankara’nın simgelerinden biri... Yapılış tarihi tam olarak bilinmese de Kale, MS 7. yüzyılda Persler tarafından yapıldığı varsayılıyor. Sonrasında ise Roma, Bizans, Selçuklular ve son olarak Osmanlıların eline geçti.

Nurgül Büyükkalay, “Evliya Çelebi, Seyahatname'de Ankara’dan bahsederken önceliği Ankara Kalesi’ne vermiş. Notlarına “Ankara’nın yüksek bir dağın tepesine dört kat beyaz taştan yapılmış sağlam bir kalesi var” diye eklemiş” dedi. Büyükkalay, kaleye dair şu notları paylaştı:

-- Kaleden neredeyse tüm Ankara manzarasını görebilirsiniz. Gün batımında ve gece muazzam bir manzarası var. Son yıllarda yapılan restorasyonlar kale ve çevresine ayrı bir güzellik katmış durumda. Kalenin çevresi eskiden olduğu gibi şu anda da hareketli ve canlı. Aracınızla kale surlarına kadar çıkabiliyorsunuz.

-- Kaleye giden yolda restorasyonu yapılan eski Ankara evlerini göreceksiniz. Evler; hediyelik eşya dükkânları, kafeler, sanat galerileri, restoran ve otel olarak hizmet veriyor. Kalenin çevresinde görmeniz gereken bir başka nokta ise Ankara’nın eski hanları ve antika eşyaları göreceğiniz Pirinç Han. Hanın avlusunda yeme-içme molası verebilirsiniz.

Ankara Kalesi

Müze kale: Filyos Kalesi / ZONGULDAK

Zonguldak'a bağlı Filyos ilçesinde bulunan kalede gün batımında harika bir manzara ortaya çıkıyor. Filyos'un eski adı Tios ve tarihi MÖ 7. yüzyıla kadar uzanıyor.

Didem Mutçalıoğlu, “Filyos Kalesi, Roma döneminde yapılıp sonra farklı çağlarda elden geçerek günümüze kadar uzanmış. En son 2003 yılında yapılan restorasyonla ziyaretçilerine kapısını açtı. Kale aynı zamanda bir müze… ‘Tios Antik Kenti’nin tarihi kalıntıları burada sergileniyor. Kazılarda çıkan Roma, Bizans ve Cenevizlilere ait kalıntıları incelemenizi öneririm” dedi.

Filyos Kalesi / Fotoğraf: Didem Mutçalıoğlu

Görülmeye değer: Amasra Kalesi / BARTIN

Günümüzde turistik amaçlı seyahatlerde ilk akla gelen yerlerden biri olma özelliğiyle yoğun ziyaretçi akınına uğrayan Bartın’ın şirin ilçesi Amasra, tarihi kalesiyle de ününe ün katmış durumda… Bizanslılar döneminde yapılan, Cenevizliler ve Osmanlılar döneminde değişiklik ve onarım gören kale, iki ana kütleden oluşuyor. Kalenin bir bölümü Boztepe’de ‘Sormagir’, diğer bölüm ise yarımadada ‘Zindan Kalesi’ olarak adlandırılıyor.

Erdoğan Gümüş, “Kale içinde kiliseden çevrilme ‘Fatih Camisi’nde cuma ve bayram namazlarında hutbenin kılıç çekilerek okunması geleneği hâlâ devam ettiriliyor” dedi. Gümüş, şöyle devam etti:

-- İç kalede yer alan ve tarihte Cenova ailesi tarafından saray olarak kullanılan bina bir Orta Çağ simgesi olarak dikkat çekiyor. Üzerinde sekiz adet burç bulunan güney surlarının uzunluğu 300 metre, büyük bölümü yıkılan kuzey surlarının uzunluğu ise 200 metre civarında. Kale içinde belirli yerlere yerleştirilen Cenova armaları, Eros, Medusa, kartal ve öküz başı gibi figürler görülmeye değer eserler.

-- Sadece kalesi değil Amasra’nın birbirinden güzel gezip görülecek tarihi ve turistik yerleri de bir hayli fazla… Amasra’nın yarımada olarak birleştiği iki adadan biri olan Boztepe ve tarihî Kemere Köprüsü tam bir seyir teras özelliğiyle fotoğraf tutkunlarının vazgeçemediği adreslerden… Adadaki Deniz feneri ve Ağlayan Ağaç ise en fazla ilgi gören noktalar…

Amasra Kalesi

Nefes kesici manzara: Kastamonu Kalesi / KASTAMONU

Kale, şehrin her yerinden tüm ihtişamıyla görünüyor ve Kastamonu’nun da simgelerinden biri. Dev bir kaya kütlesi üzerine 120 metre yükseklikte bulunan kaleden Kastamonu’na bakmak nefes kesici.

“MS 12'nci yüzyılda Komninoslar tarafından yaptırılan kalenin günümüzde sadece iç kale kısmı ayakta kalabilmiş” diyen Didem Mutçalıoğlu, “Sonrasında birçok kez elden geçmiş. Burçları Candaroğulları ve Osmanlı döneminde eklenmiş. Şu anki kale yapısı mimarisiyle daha çok tipik Osmanlı tarzı kale yapısına benziyor” dedi. Mutçalıoğlu şu bilgileri ekledi:

“Kale içerisinde sarnıçlar, zindan, kaçış tünelleri ve ‘Bayraklı Sultan’ olarak bilinen türbe bulunuyor. Ayrıca kalenin teras bölümünde eski savaş topları sergileniyor. Terasta aynı zamanda çevreyi ve şehri izlemek için dürbünler de bulunuyor.”

Kastamonu Kalesi / Fotoğraf: Didem Mutçalıoğlu

UNESCO Dünya Mirası geçici Listesi’ne dâhil edildi: Sinop Kalesi / SİNOP

Denize nazır konumu, heybetli görüntüsü, şehrin dört bir yanını kuşatan surlarıyla hayranlık uyandıran Sinop Kalesi’nin tam olarak ne zaman yapıldığı bilinmiyor. Bir kısım kaynaklar Hititler zamanında yapıldığını belirtse de kesin olan şu ki Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı zamanında onarım ve eklentiler yapıldı.

Erdoğan Gümüş, “Kalenin duvarları 2 bin 50 metre uzunluğu, 25 metre yüksekliği ve 3 metre genişliğiyle adeta göz kamaştırıyor. İki ana giriş kapısı bulunan kale, 2013 yılında UNESCO tarafından Dünya Mirası geçici Listesi’ne dâhil edildi” dedi. Gümüş şu bilgileri paylaştı: 

“Sinop Kalesi, şehir merkezinde yer aldığından dolayı ulaşımı oldukça kolay. Merdivenlerle çıkılan kale, özellikle deniz gören manzarasıyla etkileyici ve büyüleyici bir özelliğe sahip. Sinop Kalesi’nin yanı sıra şehir merkezinde gezip görülecek yerler arasında Çeçe Sultan ve Seyit Bila Türbeleri, Etnoğrafya ve Arkeoloji Müzeleri, Pervane Medresesi ve içinde yer alan El Sanatları Çarşısı’nı sayabiliriz.”

Rivayete göre Jül Sezar o meşhur sözü burada söyledi: Zile Kalesi / TOKAT

Kale, Tokat’ın Zile ilçesinde bir höyük üzerinde ve Zile Ovası’na karşı bir konumda yer alıyor. Antik çağlardan günümüze kadar uzanan çok eski bir kale olan Zile kalesi, çok farklı bir özelliğiyle öne çıkıyor.

Didem Mutçalıoğlu, “Romalı ünlü kumandan ve İmparator Jül Sezar'ın söylediği ünlü "Veni Vidi Vici" (Geldim Gördüm Yendim) sözünün Zile Kalesi’nde söylendiği rivayet ediliyor” dedi ve ekledi:

“Sadece bu hikâyenin geçtiği yer olması bile kaleyi görmek için bir neden. Ayrıca Evliya Çelebi kalenin üzerinde 26 adet kuleden bahsetmiş ancak günümüzde bunların sadece bir tanesi ayakta duruyor. Anadolu’nun tek dolma kalesi olma özelliğine de sahip kalede Eylül ayında başlatılan kazı çalışmalarında yeni eserlere de ulaşıldı.”

Zile Kalesi / Fotoğraf: Didem Mutçalıoğlu

Kültürel miras: Alanya Kalesi / ANTALYA

Kale, Alanya’nın en değerli kültürel miraslarımızdan biri. Neredeyse tüm Alanya’yı kucaklayan manzarası görülmeye değer. Kaleyi çevreleyen 6,5 kilometre uzunluğundaki surlar manzarayı daha da efsaneleştiriyor. Kale, deniz seviyesinden 250 metre yükseklikte 10 hektarlık bir yarımada üzerinde yer alıyor.

Nurgül Büyükkalay, “Kale; Helenistik, Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı medeniyetlerine ev sahipliği yapmış. En parlak dönemini Selçuklu Sultanı 1. Alaaddin Keykubat zamanında yaşamış. Kalenin surları, büyük sarnıçlar, Kızılkule, Tophane ve İçkale’deki saray kompleksi 1. Alaaddin Keykubat döneminde yapılan eserler arasında yer alıyor” dedi ve ekledi:

“Tepede 'İçkale' ve 'Ehmedek' olmak üzere iki kale var. Aracınızla İçkale’ye kadar çıkabiliyorsunuz. Kaleye müze kart ile giriş yapabiliyorsunuz. Kaleye çıkan yolda fotoğraf çekebileceğiniz birçok nokta var."

Alanya Kalesi

Tüm Kekova Adası manzarasına hâkim: Simena Kalesi / ANTALYA

Eski adı ‘Simena’ olan ‘Kaleköy’ Türkiye’nin en güzel köylerinden biri. Kaleköy eski Simena Antik Kenti üzerine kurulu. Birinci derece arkeolojik sit alanı… Kaleköy’ün en yüksek noktasında yer alan Simena Kalesi ise tüm Kekova Adası manzarasına hâkim. Kaleye müze kart ile giriş yapabilirsiniz.

“Kaleye sahilden dik bir patika yol gidiyor. Antik basamaklardan kaleye giderken iki lahit dikkatinizi çekecek” diyen Nurgül Büyükkalay, “Kitabeye göre biri küçük Eksedraya, diğeri ise İdargus ve Mentor’a adanmış. Kaleye çıkan yol boyunca da köy halkının açtığı tezgâhlar var. Benim favorim, bu tezgâhlardan köylülerin özenle toplayıp kuruttukları kekiklerden almak” dedi. Büyükkalay, kale ile ilgili şu bilgilerin altını çizdi:

“Simena Kalesi orta çağda kullanılmış. Orta çağ surlarının oluşturduğu iç kalede tapınak kalıntıları göreceksiniz. Kalede en önemli yapılarından biri 7 oturma sıralı, 300 kişi kapasiteli antik tiyatro. Su sarnıçları, kaya mezarları, daha sonra cami olarak kullanılan kilise ise kalıntılar arasında. Hem kıyıda hem de kalenin kuzeydoğusunda Likya tipi lahitleri de göreceksiniz.”

Simena Kalesi

Türkülere konu oldu: Afyonkarahisar Kalesi / AFYONKARAHİSAR

Afyonkarahisar, doğal yeraltı kaynaklarıyla ünlenmiş bir şehir. Ancak binlerce yıllık tarihin ardından günümüze yansıyan tarihi ve kültürel değerleri de şehri ön plana çıkarıyor. Bunlardan en önemlisi ise ‘Karahisar Kalesi’ olarak da bilinen Afyon Kalesi.

226 metre yükseklikte volkanik bir kaya kütlesi üzerinde yer alan kale, MÖ 1350 yılında Hitit İmparatoru II. Murşil zamanında, Arzava Seferi'nde kullanıldı. Ayrıca kale, Bizans ve Selçuklular zamanlarında önemli çarpışmalara da sahne oldu.

Bahar Gündoğdu, “Karahisar Kalesi türküsünü bilmeyen yoktur. Türküde adı geçen kale burası. Şehrin tam ortasında bulunan kaleye çıkmak pek kolay değil. Manzaranın göründüğü bayrağa ulaşabilmek için 700’e yakın basamak çıkmak gerekiyor. Sonunda ise harika bir manzara sizi bekliyor” dedi.

Gündoğdu, “Afyonkarahisar’a gelip de Frig Vadisi’ni gezmeden de olmaz” bilgisinin altını çizdi:

“Frig Yolu, uluslararası standartlarda uzun yürüyüş ve bisiklet yollarını içinde barındıran üç ana rotadan oluşuyor. Bölgede gezilecek yerler arasında açık hava tapınakları, kaya anıtları, sunaklar ve kaya mezarları bulunuyor. Ayrıca şehirde Afyon’un ünlü patatesli ekmeği ve bükmelerini yemeden sakın dönmeyin.”

Afyonkarahisar Kalesi

Yeraltı şehri üzerindeki kale: Nevşehir Kalesi / NEVŞEHİR

Nevşehir Kalesi, 12. yüzyılda Selçuklular tarafından Bağdat’a giden kervanların korunması için yapıldı. Sonrasında Osmanlı ve Cumhuriyet döneminde onarım gördü ve bugüne kadar ayakta kalmayı başardı.

“Bu kalenin en büyük özelliği 2014 yılında kazı sırasında keşfedilen yeraltı kaya yerleşiminin üzerinde yer alması” diyen Didem Mutçalıoğlu, “Şimdilerde ‘Kayaşehir’ olarak anılan bu yerleşim dünyanın da keşfedilmiş en büyük kaya oyma yamaç yerleşimi olarak biliniyor” ifadelerini kullandı. Mutçalıoğlu şu detayların altını çizdi:

“Nevşehir Kalesi, bu yamacın en tepesinde bulunuyor. İçinde bir kısmı tünellerle birbirine bağlanan kilise, manastır, yaşam alanları, mezar odaları, kamusal alanlar yer alıyor. Buraya yapılan ahşap platform ile alanın bir kısmı gezilebiliyor.”

Nevşehir Kalesi / Fotoğraf: Didem Mutçalıoğlu

Görülecek çok şey var: Erzurum Kalesi / ERZURUM

Tarihi geçmişi Urartulara kadar uzanan Erzurum Kalesi, şehrin güvenliğini sağlayan muhafız askerlerin yer aldığı ‘iç kale’ ve halkın ikamet ettiği sokak ve mahallelerin bulunduğu ‘dış kaleden’ oluşuyor. Dış kale surlarının tamamı neredeyse yıkılmış vaziyette bulunuyor. İç kalede; Kırklar Türbesi, Ebu İshak-ı Kazeruni Türbesi, Ali Ağa Çeşmesi ve İç Kale Mescidi gezip görülecek eserlerden bazıları...

İç kalede en dikkat çekici eserlerden biri 12. Yüzyıl ortalarında Saltuklu hükümdarı Ebu’l Kasım tarafından yaptırılan ‘Saat Kulesi’ olduğunu söyleyen Erdoğan Gümüş, “Sur duvarına bitişik olarak yükselen yapının kaidesi kesme taştan yapılı. Gövdesi tuğladan silindirik yapısıyla adeta şehrin sembolik eserlerinden biri olarak görülmeye değer nitelikte” ifadelerini kullandı.

“Günümüzde restore edilen kale ve çevresi şehrin tam merkezinde yer alıyor. Dolayısıyla kalenin yakın çevresinde ve yürüme mesafesinde hem Selçuklu hem de Osmanlı dönemine ait birçok eser bulunuyor. Ulu Camii, Lala Paşa Camii, Üç Kümbetler, Şehrin sembolik değeri Çifte Minareli Medrese, Yakutiye Mederesesi ve Caferiye Cami bunlardan sadece birkaçı…”

Erzurum Kalesi

Doğu Ekspresi ile çok popüler oldu: Kars Kalesi / KARS

Ülkemizin en güzel ve görülmeye değer şehirlerinden biri Kars… Özellikle son yıllarda Doğu Ekspresi ile popüler hale gelen şehir, kışın çok sayıda ziyaretçi ağırlıyor. Kars, hem görülmesi gereken onlarca tarihi noktası, hem de kültürel miraslarının yanı sıra doğal güzellikleriyle de dikkati çekiyor.

Kars Kalesi

“Şehre hâkim bir tepe üzerinde yer alan Kars Kalesi’nin şehir manzarasını izlemek harika” diyen Bahar Gündoğdu, “Tarih kitaplarında okuduğumuz hikayelerin yaşandığı gerçek mekanlarda dolaşmak çok güzel” ifadelerini kullandı. Gündoğdu kalenin tarihi ve gezilmesi gereken yerlerle ilgili şu bilgileri paylaştı:

“Selçuklu Devleti tarafından inşa edilen kale, Saltuklu Sultanı Melik İzzeddi'nin emriyle yapıldı. 1300'lü yıllarda Timur İmparatorluğu hükümdarı Emir Timur tarafından yerle bir edildi. 1579’da ise III. Murat tarafından tekrar inşa ettirildi. Ayrıca kale Osmanlı-Rus savaşlarına da tanıklık etti. Bu savaşlar neticesinde kale oldukça tahribata uğradı. Günümüzde ise bu savaşların izlerine kalede rastlamak mümkün. Ayrıca Kars’a gelmişken Ruslardan kalma binaları görmeyi, geniş caddelerinde dolaşmayı, Ani'ye gitmeyi, Çıldır Gölü’nde balık yemeyi, Kars kaşarı ve balından almayı sakın unutmayın."

Fotoğraflar: iStock