Son dakika... Vergi ödemiyorlar, fiyatları her gün değişiyor, kimin çalıştığı belli değil... İşte taksi dünyasının bilinmeyenleri
Güncelleme Tarihi:
İstanbul'da ticari taksilere yönelik tepkiler artarken işin arka planında neler olduğu merak ediliyordu. Taksi plakası kiralamadan şoförün kazancına kadar birçok noktaya değindik. Her ay binlerce lira kazanan ve yüzde 92'si kirada olan ticari taksilerin vergi ödemediği gerçeği ortaya çıktı. Yasal boşluk nedeniyle kiralamadan doğacak olan vergiler hiçbir suretle tahsil edilmiyor. Birleşik Taksi Şoförleri Derneği Başkanı Hüseyin Duman "Kiralamaya yönelik hiçbir vergi ödenmiyor. Galerici, mal sahibi ve kiracı bu işi kendi arasında yapıyor. Devlete bildirilmiyor." açıklamasında bulundu.
Ticari taksilere yönelik şikayetler her geçen gün katlanarak artıyor. Kısa mesafe gitmeyenler, yolcu seçenler, yağmurlu havada yolcu almayanlar, müşteriyi dolaştırıp fazla para alanlar, turistlere döviz üzerinden taksimetre açtığını iddia edenler gibi birçok macerayı taksiye binen ya da binmek isteyenler her gün İstanbul sokaklarında yaşıyor.
İstanbul’da 18 bin civarında ticari taksi bulunuyor. Bunların çok büyük kısmı kiralanmış durumda. Kiralama işlemlerinin de yüzde 90’ından fazlası bu işi meslek haline getirmiş olan ve sadece taksi alım-satım, kiralama yapan kuruluşlar gerçekleştiriyor. Bu işin ana merkezi ise İstanbul Bağcılar’da bulunan Oto Center’da gerçekleşiyor.
Gözden Kaçmasın
Hürriyet.com.trOTO CENTER MERKEZ HALİNE GELDİ
Oto Center’da binlerce plaka, yüzlerce taksiden çıkma otomobiller ve binlerce plakası henüz takılmamış boyanmış çalışmaya hazır sıfır otomobiller yer alıyor. Oto Center’da bu işi yapan 4-5 galerici sektörü elinde tutuyor. Plaka fiyatlarından yevmiyelere, ticari taksiye girecek otomobillerin çalışmaya hazır halindeki fiyatlarından taksiden çıkan otomobillerin fiyatlarını galericiler belirliyor.
HERHANGİ BİR VERGİ ÖDENMİYOR
Kiralanan ticari taksilerde kiraya veren, kiraya alan ve kiralayan oluyor. Kiraya veren mal sahipleri kiracı bulduklarında Oto Center’daki galeriler vasıtasıyla kiracıyı görmeden plakalarını teslim ediyor. Günümüzde kiralık plaka fiyatları aylık 9500 lira seviyesinde bulunuyor. Kira sözleşmeleri genel olarak 2-3 yıl olarak belirleniyor. Her yıl da kiraya yüzde 20-30 civarında zam yapılıyor. Ancak alınan kiradan ve verilen kiralama hizmetinden kesinlikle vergi alınmıyor. Konut kiralarından vergi alınırken plaka kiralamadan vergi alınmıyor. Kiralama işini yapan komisyoncu olan galericiler de herhangi bir fatura kesmediği için her yıl aldıkları “hava parası” denilen ücreti vergisiz şekilde kasalarına koyuyorlar. Hava parası her yıl bir kira bedeli olarak galericilere kiralayanlar tarafından ödeniyor.
Gözden Kaçmasın
KİRA PARASI GALERİCİNİN VİCDANINA KALMIŞ
Taksi kiralanırken galerici 9500 lirayı kiracıdan tahsil ediyor. Ancak bu aşamadan sonra mal sahibine verilecek olan kira 7500-8000 lira olarak yatırılıyor. Aradaki 1500-2000 liralık fark ise her ay galericiye kalıyor. Binlerce taksinin kiralandığı düşünülürse toplamda her ay bir servet kazanılmış oluyor.
PLAKA FİYATLARI HER GEÇEN GÜN DEĞİŞİYOR
Ticari taksi plakası fiyatları her geçen gün değişiyor. Fiyatları yine galericiler belirlerken alım-satım arasında 200 bin liraya yakın farklar doğabiliyor. Bu para da yine galericinin kasasına girmiş oluyor. Günümüzde galericiler plakaları 2.3-2.5 milyon lira arasına satıldığını iddia ediyor.
MAL SAHİBİNİN ARABASINDA KİMİN ÇALIŞTIĞI BELLİ DEĞİL
Mal sahibi, plakasını galericiye bıraktıktan sonra sadece aylık kirasını alıyor. Plakanın yasal işlemlerine ilişkin olarak da galericiye vekalet veriliyor. Galerici taksinin yasal prosedürü olan her yıl belediyeden çalışma ruhsatını, takside çalışan şoförlerin SGK’ya giriş-çıkışlarını aldığı vekalet ile gerçekleştiriyor. Galericiye teslim edilip kiraya verilen plakaların sahipleri hangi marka, model otomobilin taksi olarak çalıştığını, şoförün kim olduğunu bilmiyor. Yolda tesadüfen görürse ya da e-devlet üzerinden kontrol ederse taksisinin hangi otomobil olduğunu görebiliyor.
Gözden Kaçmasın
TAKSİLERDE ŞOFÖRLERİN ÇALIŞMA SİSTEMİ
Ticari taksilerde 12 ya da 24 saat düzeni üzerinden çalışma sistemi bulunuyor. Genelde 12-12 çalışılarak bir takside 2 şoför bulunuyor. Şoförün ilk mesaisi saat 03:00’te başlıyor. Saat 15:00’da bitiyor. Diğer şoföre araç temiz, deposu full şekilde teslim ediliyor. Bu düzen her gün böyle işliyor. Çalışma saatlerindeki değişikliği şoförler kendi aralarında da belirleyebiliyor. Saat 05:00’te başlayıp saat 17:00’de diğer şoföre de devredebilir. Bununla birlikte 24 saat düzenine göre de çalışma yapabiliyorlar. Tek şoför 24 saat boyunca çalışıp aracı diğer şoföre devredebiliyor. Böylece bir gün çalışıp bir gün çalışmamış oluyor.
MAL SAHİBİ OLARAK ÇALIŞAN YÜZDE 10
Ticari takside mal sahipleri de çalışmayı tercih ediyor. Taksiciliği meslek olarak kabul eden mal sahipleri kendi taksilerinde çalışıyor. Mal sahipleri genelde gündüz çalışırken gece de şoföre veriyorlar. Mal sahiplerinin takside çalışma oranı yüzde 10’u geçmiyor.
TİCARİ TAKSİLERİN ÖMRÜ MAKSİMUM 6 YIL
Ticari taksiye sıfır veya 1 yaşında olan, C segmenti otomobiller girebiliyor. Bu otomobiller hususiden ticariye çevrilirken rengi sarıya çevriliyor. Araç komple boyandığı ve ticari taksiye girdiği için rayiç bedelinden anında yüzde 60-70 değer kaybına uğruyor. 200 bin liraya alınıp, sarıya boyanmış ve sonra satılmak istenen bir taksi 60-70 bin liraya alıcı bulabiliyor.
İstanbul’da bulunan ticari taksilerin kullanma ömrü ise 6 yıl. 6’ncı yılın sonunda taksilerin ruhsatları yenilenmiyor ve trafiğe çıkamıyorlar. Bu nedenle 6 yılda bir otomobilin değişmesi gerekiyor.
Kiralayan kişi ise 6 yılın sonunda 200 bin liraya aldığı arabasını mecburen galericilere 50 bin lira civarına satmak zorunda kalıyor. 6 yıl boyunca kirada tutabilmeyi başarmışsa sadece otomobilden 150 bin lira zarar etmiş oluyor.
VERGİ HARİÇ HER ŞEY KİRALAYANA AİT
Ticari taksi plakası kiralayan kişi aracın vergisi dışında her şeyini kendisi karşılıyor. Trafik kazası masrafları, zorunlu trafik sigortası, her yıl aracın fenni muayenesi, her yıl egzoz emisyon testi, taksimetre muayenesi, aracın bakımı ve tüm arıza masrafları, çalışma ruhsatı için gereken tahlil ve yasal prosedüre harcanan para, yaz ve kış lastikleri, Motorlu Taşıtlar Vergisi, taksimetre tarife ayarı gibi kalemlerin hepsini kiralayan kişi ödüyor.
Ticari taksiler günde ortalama olarak 500-600 kilometre yol yapıyor. Araçların her 10 bin kilometrede bir bakıma girmesinden dolayı ayda iki kez periyodik bakımı yapılıyor. Her periyodik bakımın ücreti ise ortalama olarak 400-500 lira tutuyor. Bunun dışında sürekli trafikte olmalarından dolayı debriyaj setleri 70-80 bin kilometrede değişiyor. Debriyaj değişimi ortalama 1000-1200 lira tutuyor. Triger setleri de kayışlı ya da zincirli olması nedeniyle 70-100 bin kilometre aralığında değişiyor. Bu da yağ bakımıyla birlikte yapılması halinde 1500 lira tutabiliyor. Bu fiyatlar yetkili servis için değil taksiler için 24 saat hızlı hizmet veren sanayi ortamındaki tamirhanelerde geçerli oluyor. Fren balataları, silecekleri, ön takım parçaları, aküsü gibi parçalar da yıl içinde sürekli değişimi sağlanıyor. Bir ticari taksinin yıllık bakım masrafları yaklaşık 20 bin lirayı buluyor. Bu masrafın hepsini aracı kiralayan karşılıyor.
Ticari taksilerin trafik sigortası, fenni muayenesi, taksimetre muayenesi, egzoz emisyon testi, lastikleri, Motorlu Taşıtlar Vergisi gibi kalemleri de kapsama alındığında toplamda bir yılda 30 bin liraya yakın masraf ediliyor.
Tüm bunların yanında durak parası, aracın yıkatma ücretini de şoför karşılıyor. Ayrıca SSK primini de mal sahibi değil şoför yatırıyor. Bir ticari taksi 6 yılda yaklaşık olarak 600-700 bin kilometre civarında yol yapıyor.
TİCARİ TAKSİ NE KADAR KAZANIYOR?
Bir ticari taksi 24 saatte toplam yevmiye 600-650 lira bandında değişiyor. Pazar günleri işlerin geç başlaması nedeniyle yevmiyeler eksik alınıyor. Ortalama olarak 2 şoförün çalışması halinde bir ticari taksi ayda 18 bin lira para kazanıyor. Bunun 9500 lirası kiraya gidiyor. Kiralayana sadece 8500 lira kalıyor. Yılda sabit olarak 30 bin lira gider olduğu düşünüldüğünde her ay 2500 lira masraf sabit olarak karşımıza çıkıyor. Kalan 8500 liradan da aylık 2500 lira masraflar düşüldüğünde 6000 lira para kalıyor.
Şayet mal sahibi şoför çalıştırıyorsa 18 bin liranın tamamı kendisine kalıyor fakat tüm arıza, masraf, vergi ve sorunlarla da kendisinin ilgilenmesi gerekiyor. 18 bin liradan bunu düştüğümüzde mal sahibi taksisini kendi çalıştırırsa herşeyin yolunda gitmesi halinde 15 bin 500 lira kazanmış oluyor.
Ticari taksilerde şoför değişimi yapılırken aracın yakıt deposu tam olarak dolduruluyor. Bir taksinin günlük yakıt gideri yaklaşık 200 lirayı buluyor. Araç yıkatılıyor. Durağa bağlıysa günde ortalama olarak 30-40 lira durak parası ödeniyor. Bu ücretler yevmiye haricinde gerçekleşiyor.
Bu kazançlar herhangi bir sorun olmadan, otomobilin 6 yıl boyunca ekstra arıza, kaza, masraf çıkarmaması durumunda gerçekleşiyor. Günümüzde böyle optimum şekilde çalışan ticari taksi olmadığı için her ay sürpriz arızalar ve kazalarla karşılaşılıyor. Arıza ve kaza durumlarında taksi çalışamadığı için yevmiye de alınamıyor. Bu da zarar hanesine yazılıyor fakat kira sabit olarak ödenmek zorunda kalınıyor.
TİCARİ TAKSİNİN BİR GÜNÜ
Ticari takside şoför olarak çalışanlar en az 12 saat direksiyon başında geçiriyor. SGK prim ücretini de yevmiyeye ek olarak günlük 45 lira ödeyen şoförler çalışma saatleri açısından da kanunsuzca çalıştırılıyorlar. Haftalık en fazla çalışma saati 45 iken taksi şoförleri 84 saat çalışıyorlar. Ayrıca ticari taksi şoförlerinin büyük çoğunluğunun haftalık izni yok ve haftanın 7 günü boyunca çalışıyorlar. Ayrıca plaka sahibi ya da galericiler vergi ödemezken şoförler yılda iki defa kazançları nedeniyle vergi ödemekle yükümlü oluyorlar.
Yarım gün çalışan şoför için bu kalemleri alt alta topladığımızda;
Yevmiye: 300 lira
Yakıt gideri: 100 lira
Durak ücreti: 20 lira
Yemek: 30 lira
SSK primi: 45 lira
Yıkama ücreti: 20 lira
Toplam 515 liralık tutar ortaya çıkıyor.
12 saat çalışıp 515 lirayı kazandıktan sonra kendisine para kazanmaya başlayacak olan şoförler de işin stresiyle birlikte müşteriye de mesleğine de saygı göstermeden çalışmaya devam ediyor.
TAKSİCİLİK MESLEĞİ NASIL DÜZELİR?
Bu sorunların çözülmesi için çalışma sürelerinin bazı Avrupa ülkelerinde olduğu gibi kayıt altına alınarak düzenlenmesi, kanuna tabi yevmiye alınması ya da maaşlı çalışılması, kiraların kanuna göre belirlenmesi, kiraya verenlerden gelir vergisi talep edilmesi, mal sahiplerinin gerçek kazançları üzerinden vergilendirilmesi, araçlara taksimetreye bağlı yazar kasa konması ve galericilerin tekelinin yıkılması gerekiyor. Özellikle bazı galericilerin kendi aralarında belirlediği kira ve plaka fiyatları mesleği zor duruma düşürüyor. Taksicilere yönelik trafik, davranış, teknik bilgi, adres, yabancı dil gibi eğitimlerin de artırılarak ve sınava tabi tutularak belge verilmesi de taksi camiasında kaliteyi artırabilir.
“İBB GÖREVİNİ YERİNE GETİRMİYOR”
Hüseyin Duman – Birleşik Taksi Şoförleri Derneği Başkanı
Taksi şoförlerine yönelik olan sivil toplum kuruluşu Birleşik Taksi Şoförleri Derneği Bakanı Hüseyin Duman taksicilerin 275 lira ile 350 lira arasında yevmiye ile çalıştıklarını bunu da otomobilin modeline göre değiştiğini söyledi. Mal sahiplerinin ödemesi gereken SGK’nın da şoför tarafından ödendiğini belirten Duman taksi kiralamalarına yönelik önemli açıklamalarda bulundu.
Duman, kiralamanın yasal olmadığını ancak buna karşı olarak bir yönerge bulunmadığını belirtti. Kiralamaların yasal olmamasına rağmen devam ettiğini söyleyen Duman, galerici ve kiracı arasındaki anlaşmaların sözde kaldığını, esas anlaşmaların noter üzerinden yapılıp vergi ödenmesi gerektiğini ancak şu anda böyle şekilde uygulama yapılmadığını söyledi. Noter üzerinden anlaşma yapılsa da kiralamanın yasal düzene oturmayacağına yönelik konuşan Duman “Kiralamaya yönelik hiçbir vergi ödenmiyor. Galerici, mal sahibi ve kiracı bu işi kendi arasında yapıyor. Devlete bildirilmiyor. Taksi plakası sadece bu mesleği yapacak olan kişilere veriliyordu. Ancak günümüzde mevcut taksilerde mal sahibi olarak çalışanların sayısı sadece yüzde 8. Kalan yüzde 92’si ise kirada” dedi.
3 KİŞİ GÖREVDEN ALINDI
Ticari taksiye şoför olmak için testler yapılıyor. Bu testleri değiştiren hastane görevlileri hakkında soruşturma açıldı ve 3 kişi görevden alındı. Duman “Sadi Konuk’ta idrar tahlillerini temiz tahlillerle değiştiren 3 görevli tespit edildi. Bu görevliler yapılan araştırma sonucu görevden alındı. Taksicilere yönelik tüm testler sonuna kadar yapılmalı” açıklamasında bulundu.
KARTLAR İPTAL EDİLMELİ
Duman “İBB şikayetlere rağmen şoförlerin çalışma kartlarını iptal etmiyor. Şoförün hakkında 50 tane şikayet var 40 tanesi kısa mesafe yolcu almamak adam sadece kartını askıya alıyor. Bir süre sonra bu şoför yine taksiye çıkabiliyor. TUDES kapsamında cezasını uygulayıp kartı iptal etse örnek teşkil edeceği için hiçbir şoför bir daha hata yapmaz. İBB içimizdeki kötüleri temizlemek istemiyor. Taksiciler her ülkede şikayet ediliyor. En az şikayet Londra’da. Fransa’da fazla para alan taksi şoförleri için nitelikli dolandırıcılıktan yargılama yapılıyor ve ceza alanlar var. Bizde de durum bu olmalı. Yasal dayanaklarla caydırıcılık artmalı ancak uygulamalar eksik kalıyor” dedi.
PLAKA SAHİPLERİNE MÜDAHALE EDİLMİYOR
Taksiciliğin düzelmesi için önerilerde bulunan Duman “Plaka sahipleri zamanında bu plakaları almak için çok emek sarf etmişler, plaka sahibi olmuşlar. Günümüzde plaka sahiplerinin yüzde 60/70 oranında 65 yaş ve üstü durumunda olup mesleklerini yapamamaktadırlar Aile bireylerinin içerisinde olanların birçoğu başka sektörlerde faaliyet göstermektedirler. Dolayısıyla sahip oldukları plakaları Oto Center'a çalıştırmak üzere kiraya vermektedirler. İşte bu duruma müdahale edemiyoruz.
Oto Center konusunda, plaka sahiplerinden gelen plakalar burada kiraya verilmektedir. Bu plakaları buradan kimler kiralamaktadır? Parayı veren kiralamaktadır! Parayı kim vermektedir? İşte tamda bu noktada problemler başlamakta olup parayı kimin verdiği meçhuldur. Her isteyen (iyisi -kötüsü) almaktadır. Bu duruma müdahale ediliyor mu? Günümüze kadar müdahale yapılmamıştır.
10553 Sayılı Kanunu hükmümde Bakanlar Kurulu kararı ile tahdit altına alınmış ve bu kararda plakalara sahip olacak kişilerin özellikleri belirtildiği halde; plakaya sahip olamayacak kişilere (sporcular, döviz bürosu sahibi, fabrikatörler, sanatçılar vs.) tahsis sağlanarak plakaların ranta dönmesinin önü açılmıştır. Hatta günümüzde 5000 kadın üzerine kayıtlı plaka vardır. Takside çalışan kadın sayısı bir elin parmaklarının sayısını geçmez. Yapılan hatalar çok eskiye dayandığı içinde bu duruma müdahale edilememektedir.
Bütün hizmeti veren günde 12 saat çalışan, bunun en az 4-5 saatini (normal bir insanın 1 saat kaldığı zaman bile çıldırdığı) İstanbul trafiğinin içerisinde ağır çalışma şartlarında ekmek mücadelesi veren yüzde 90 ağırlıkta bizleriz.
Bizim çözüm önerilerimiz 8 maddede toplanabilir.
1- Öncelikle taksicilik TBMM'den kanun çıkartılarak meslek haline getirilmeli.
2- Meslek haline geldikten sonra taksicilik mesleğimizin kriterleri olmalı, cebinde ehliyeti olan herkes bu mesleği yapmamalı.
3- Belirlenecek olan kriterlerle, bu mesleği yapacak olan taksi şoförleri muhakkak eğitim almalı ve süresi en az 6 ay olmalı. Örnek olarak İngiltere Londra taksiciliğini verebiliriz. Taksicilik yapmak isteyenler gerekli belgelerini hazırladıktan sonra şehir belediyesine müraacat ediyorlar. Gerekli eğitimleri alıp, imtihana tabi tutulduktan sonra kazananlara verilen sertifikayla taksicilik yapmaya hak kazanıyorlar.
4- Eğitim alacağımız konular neler olmalıdır?
- a) İleri sürüş teknikleri eğitimi (Şoförün can güvenliği; Müşterimizin can güvenliği; plaka sahibinin mal güvenliği)
- b) İlk yardım eğitimi (Acil durumlarda şoför nasıl müdahale edeceğini bilmeli)
- c) Öfke kontrolü eğitimi (trafikte öfkesini nasıl kontrol edeceğini bilmeli)
- d) Diksiyon eğitimi (Müşteri ilişkilerinde hitabeti düzgün olmalı)
- e) Yabancı dil eğitimi (en azından yabancı müşterilerimizi anlayabilecek, derdini anlatabilecek kadar olmalı)
- f) Bulunduğu şehrin tarih ve harita eğitimi (Bulunduğu şehrin tarihi yerlerini, ana arterlerini bilmeli)
5- Bu eğitimi alan ve sonunda yapılacak olan bir imtihan neticesinde bu mesleği yapmayı hak eden kişilere bir sertifika verilmeli(Toplu Taşıma Kullanım Kartı gibi) Sertifikayı imtihan neticesinde hak eden kişilerin her şeyi tamam olmalı (psikoteknik belgesi, ehliyet GBT'si, sabıka kaydı, sağlık raporu)
6- Ülkemizde 81 vilayetin 76 tanesinde Tahditli Ticari Taksi plakası bulunmaktadır. Bu yüzden şehirlere göre sayısı belirlenmiş olan plakalarda, çalışacak kişilerinde sayısı belirlidir. Çalışma alanlarımızın sayısı belirli olduğu için, çalışacak kişilerinde sayılarının belirlenmesi gerekmektedir. Örneğin 50 bin kişinin çalışması gerekirken 100 bin kişiye bu sertifika verilmemelidir. Verdiğimiz hizmetin kalitesi açısından önemlidir.
7- İl valiliğine bağlı, meslekle alakalı eğitimli TAKSİ POLİS diye bir birim oluşturulmalı, bu birim sadece ticari taksilerle ilgilenmeli (örneğin Turizm Polisi) örnek olarak Fransa'nın başkenti Paris'i gösterebiliriz. Yabancı uyruklu çok taksici vardı ve halk bu taksicilerden çok şikayetçiydi Fransa kolluk güçleri arasından böyle bir birim oluşturarak ceza kanunlarına da madde ekleyerek dolandırıcılık yapan fazla ücret talep eden vs. hapis cezasına çarptırılıyor.
8- Muhakkak ticari taksi üstünde çalışan art niyetli (fazla ücret talep eden, tırnakçılık yapan, sahte para veren vs.) TCK'da Nitelikli dolandırıcılık sınıfına alınmalı, gerekirse kanun çıkarılmalı ve bu tür suçları işleyenler kesinlikle hapis cezasına çarptırılmalıdır.” yorumunda bulundu.