Onun için "Bir sonraki Steve Jobs" deniyordu... En genç milyarder sahte çıktı
Güncelleme Tarihi:
Forbes dergisi "dünyanın kendi başına milyarder olan en genç kadını" yazıyordu. Kapağına fotoğrafını koyan bir başka iş dünyası dergisi Inc, onun için "Bir sonraki Steve Jobs" diyordu.
2014'te, o dönem 30 yaşında olan Elizabeth Holmes zirvedeydi. Stanford Üniversitesi'ni bırakan Holmes, hastalıkları teşhis etmekte sözde devrim yaratan ve 9 milyar dolar değer biçilen bir şirket kurmuştu. Theranos, birkaç damla kanla Edison testini kullanarak, kanser ve diyabet gibi hastalıkları, iğnelere gerek kalmadan teşhis edebileceğini vadetmişti. Henry Kissinger'dan Rupert Murdoch'a büyük isimler şirkete yatırım yaptı.
2015'te artık şirketin foyası meydana çıkmaya başlamıştı ve bir yıl içinde Holmes'un sahtekar olduğu ortaya çıktı. Vadettiği teknoloji işe yaramıyordu ve 2018'te kurduğu şirket çöktü. Şu anda 37 yaşında olan Holmes, kendisine yöneltilen 12 sahtecilik suçlamasından hüküm giyerse 20 yıla kadar hapis cezası alabilir. Holmes, daha önce hiç hikayesini anlatmadı. Dava gelecek ay başlayacak ve yakından izlenecek. Holmes'un suçlamaları reddetmesi bekleniyor.
Bu hafta sonu yeni bir gelişme oldu ve Holmes'un avukatlarının, müvekkillerinin eski erkek arkadaşı ve iş ortağı Manesh "Sunny" Balwani'nin suçların işlendiği dönemde Holmes'a cinsel tacizde bulunduğunu, onu duygusal olarak kontrol ettiğini ve ruh sağlığını bozduğunu iddia edecekleri ortaya çıktı. Aynı sahtecilik suçlamalarıyla karşı karşıya olan 56 yaşındaki Balwani iddiaları "şok edici" diye tanımladı. Devlet adamlarından, sekreterlere herkesi kandıran bir kadına sempatiyle mi yoksa sertlikle mi yaklaşılacağına artık bir jüri karar verecek.
BAŞARI BASKISI
Bir kitaba, HBO'da yayımlanan bir belgesele, bir televizyon dizisine ve filme konu olmasına karşın, Holmes'un işe yaramadığını bildiği bir teknolojiyle niye böyle bir kumar oynadığı hala bilinmiyor. Başkent Washington'da zengin bir aile tarafından büyütüldü ve rahat bir yaşam sürdü. Tanıyanlara göre, nazik ama içine kapalı bir çocuktu. 81 yaşındaki yatırımcı ve iş adamı Richard Fuisz, Holmes üzerinde başarılı olması için büyük bir baskı kurulmuş olabileceğini söylüyor. Ailesi yıllarca Holmes ailesinin komşusu oldu. Ancak Theranos 2011'de kendisine bir patent davası açtığında araları bozuldu.
Hürriyet.com.trHolmes'un anne ve babası kariyerlerinin büyük kısmını Kongre'de bürokratlık yaparak geçirdi ancak Fuisz BBC'ye yaptığı açıklamada, "Statüye çok düşkünlerdi ve bağlantılar için yaşarlardı" dedi. Fuisz'e göre babasının büyük büyük babası Amerikan ekmek endüstrisini değiştiren Fleischmann's mayalarının kurucusuydu ve aile soya çok düşkündü. Elizabeth 9 yaşındayken babasına bir mektup yazıp, "hayatta gerçekten istediği şeyin, insanlığın mümkün olduğunu bilmediği her şeyi keşfetmek olduğunu" söylemişti.
2002'te Kimya Mühendisliği okumak için Stanford Üniversitesi'ne girdiğinde, derisinin üzerine takan kişideki enfeksiyonları tarayıp, gerekli antibiyotikleri veren bir bant fikrini buldu. Daha 18 yaşında, daha sonra da devam edecek ve bir sonraki yıl kuracağı şirketin itici gücü olacak inatçılığını sergilemişti. Stanford'daki klinik farmakoloji uzmanı Phyllis Gardner, Holmes ile bant fikrini tartıştığını ve "işe yaramayacağını" söylediğini hatırlıyor. Dr. Gardner BBC'ye yaptığı açıklamada, "Sadece gözlerini dikip bana baktı. Kendi dehasına kesinlikle inanıyormuş gibiydi. Uzmanlığımla ilgilenmiyordu ve bu can sıkıcıydı" dedi.
HIZLI YÜKSELİŞ
Holmes aylar sonra, 19 yaşındayken Stanford'u bırakıp, Theranos'u kurdu. Bu kez parmağa batırılacak iğneyle alınan birkaç damla kanla, kan testi yapan devrim yaratacak bir kan testi yöntemi bulduğunu söylüyordu. Güçlü insanlar fikirden büyülendi ve denetlenmiş finansal hesapları görmeden yatırım yaptılar. ABD Hazine Bakanı George Schultz, daha sonra Trump yönetimine giren madalyalı Deniz Piyadesi Generali James Mattis ve Amerika'nın en zengin ailesi Waltonlar, destekçileri arasındaydı.
Aldığı bu desteğin yanı sıra tavrı da inanılırlığını artırdı. 2015'te Holmes ile bir öğle yemeğinde buluşan Harvard Tıp Fakültesi'nin eski Dekanı Dr. Jeffrey Flier "Müthiş bir fikri olduğunu ve tüm bu yatırımcılar ve bilim insanlarını ikna etmeyi başardığını biliyordum" diyor. Holmes'un teknolojisini hiç resmen değerlendirmemiş olan Dr. Flier "Kendine güvenli bir havası vardı ama teknoloji hakkında bazı sorular sorduğumda pek öyle anlıyormuş gibi gözükmedi" diye de ekliyor.
"Biraz garip gözüktü ama yemekten bir sahtekarlık olduğunu düşünerek de kalkmadım."
Dr. Flier, daha sonra Holmes'u, fakültenin danışma kuruluna davet etti. Flier, şimdi bundan pişman ve skandal patladığında Holmes kuruldan uzaklaştırıldı. Her şey, 2015'te içeriden birinin Theranos'un başlıca test cihazı Edison ile ilgili kaygılarını sızdırmasıyla başladı. Wall Street Journal gazetesinin bir dizi haberinde, test sonuçlarının güvenilmez olduğu ve şirketin çoğu testi, başka üreticilerin imal ettiği makinelerle yaptığı iddiaları gündeme taşındı.
Birbiri ardına davalar açıldı. Ortaklar ilişkilerini kesti ve 2016'da denetleyici kurumlar, Holmes'un kan testi hizmeti vermesini iki yıllığına yasakladı. Theranos 2018'de kapandı. O yılın Mart ayında Holmes, denetleyici kurumların sahtecilikle yatırımcılardan 700 milyon dolar topladığı suçlamasında anlaşma yoluna gitti. Ancak üç ay sonra, Balwani ile birlikte havale dolandırıcılığı yapmak için komplo kurmak suçlamasıyla gözaltına alındı.
Savcılar, Holmes'un hastaları testler konusunda kasten yanılttığını ve mali destekçilerine şirketin performansını aşırı derecede abarttığını iddia ediyor. Holmes 2019'da kefaletle serbest kaldı ve Evans Otel Grubu'nun oteller zincirlerinin varisi olan 27 yaşındaki William "Billy" Evans ile evlendi. Temmuz ayında bir bebekleri oldu. Eski Los Angeles Bölge Savcısı Yardımcısı Emily D. Baker, "Yeni bir anne olmasının davayı etkileyeceğini sanmıyorum ama suçlu bulunursa, yargıçlar bunu hesaba katacaktır" diyor.
Theranos skandalı davaya dönüşürken, yorumcular Holmes'un orijinal hikayesine ne kadar sıkı sıkıya sarıldığının kayda değer olduğunu söylüyor. Onu tanıyanlar, değiştiğinden kuşku duyduklarını belirtiyorlar. Mahkeme belgelerine göre Holmes'un avukatları, müvekkillerinin "Theranos'a ve yatırımcılar için değer üretecek meşru bir işletme olduğuna" inandığını savunacak. Ayrıca, Balwani'nin kendisini kontrol eden davranışlarının "karar verme yetisini silip, attığını" ve buna "kurbanları aldatma" yetisinin de dahil olduğunu iddia edecekler.
Avukatları, gelecek yıl ayrıca yargılanacak olan Theranos'un eski İşletme Müdürü Balwani'nin 10 yıldan uzun süre Holmes'un ne giydiğini, ne yediğini ve kimlerle konuştuğunu kontrol ettiğini savunacak. Ayrıca cinsel taciz konusunda uzman bir psikoloğu da tanık olarak çağıracaklar. Holmes'un tanık sandalyesine oturup oturmayacağı da net değil. Baker ise "Sahtecilik davalarında en zor şey, zanlının sahtecilik niyetinin olup olmadığı" diyor ve ekliyor: "Dolayısıyla savcılar, telefon mesajlarını ve e-postaları kullanmak zorunda kalacak ve teknolojinin işe yaramadığı halde, yaradığını söylediğini iddia edecek."