İflasın eşiğinden zirveye! Bir Covid-19 aşısı hikayesi...
Güncelleme Tarihi:
Onlar bugün dünyanın Covid-19 için umut bağladığı bir ilaç şirketi. Bundan 1 yıl önce ise iflasın eşiğinde varlıklarını satıyorlardı...
Bu haber, Novavax'in yıllar süren başarısızlıkların ardından 'dünyayı değiştirenler' arasına katılmasının hikayesi...
Geçen yılın Ocak ayında Novavax'in çalışanları Maryland'de bir yerel barda oturmuş, 'Kariyerlerimizi nasıl kurtarırız?' diye düşünüyordu. Defalarca farklı hastalıklara aşı geliştirmiş, büyük destekler almışlardı. Ancak aşılar ya son aşamada başarısız olmuş ya da geç kalmıştı. Durum felaketti. Şirketin kendini döndürecek sadece 6 aylık parası kalmıştı.
Bugün ise şirketin onay alan aşısı, pandemi karşısındaki en güçlü silahlardan biri olarak adlandırılıyor. Neden ve nasıl?
Anlatalım...
AŞININ ETKİNLİĞİ NASIL?
Dünyanın farklı yerlerinde geliştirilen Covid-19 aşılarının ABD'deki örneklerinden biri de Novavax aşısı. İngiltere'de yapılan ve Novavax'in 28 Ocak’ta duyurduğu küçük çaplı bir araştırmada aşının etkinliği yüzde 89,3 olarak tespit edildi. Varyant kırılımlı bakıldığında orijinal virüse karşı yüzde 95,6 oranında etki gösteren Novavax, İngiltere varyantına karşı ise yüzde 85,6 etkili. Güney Afrika varyantı karşısında ise etkinlik seviyesi yüzde 49'a düşüyor. (Güney Afrika mutasyonu karşısında bütün aşılar için benzer seviyede etkinliğe sahip.
Hürriyet.com.trBununla birlikte iki doz halinde uygulanan aşının Meksika ve ABD'de gerçekleştirilen 3'üncü faz test sonuçlarının da mart ayında gelmesi bekleniyor. İşler planlandığı gibi gider ve o sonuçlar da bu şekilde yüksek çıkarsa nisanda onay alabilecek olan aşı için bilim insanları "Pandemiye karşı en güçlü silahlardan biri olacak" yorumu yapıyor. Çünkü Novavax aşısı, en azından eldeki verilere bakılırsa, birçok diğer aşıya kıyasla bariz avantajlar taşıyacak gibi görünüyor.
Birincisi bu aşı Pfizer/BioNTech örneğinde olduğu üzere mRNA gibi daha önce test edilmemiş teknolojiler yerine zona ya da Hepatit B gibi hastalıkların aşılarında kullanılan daha geleneksel bir teknikle geliştirildi. Kısaca anlatmak gerekirse aşı vücuda koronavirüsün dış yüzeyindeki spike proteinlerin biraz daha değiştirilmiş sentetik bir versiyonunun ve bir adjuvanın enjekte edilmesi ve bağışıklık sisteminin hızla harekete geçirilmesi esasıyla işliyor. Bu da bilim insanlarının Covid-19'a karşı etkinliğinin çok yüksek olması beklentisini artırıyor. Dahası aşının koronavirüsün asemptomatik yayılımını da önlemesi söz konusu. Üstelik Novavax aşısının diğer aşılara kıyasla daha uzun süre etkili olacağı da tahmin ediliyor.
FARKI: EN FAKİR ÜLKELERDE KULLANILABİLİR
Avantajlar bununla da sınırlı değil. Pfizer ve Moderna gibi şirketlerin ürettikleri aşıların aksine Novavax'in çok düşük sıcaklıklarda özel buzdolaplarında saklanması gibi zorunluluklar da yok. Bu da dünyanın en ücra köşelerindeki hastaneler, klinikler ve eczanelere bile dağıtılabilmesine olanak veren çok ciddi bir avantaj. Nitekim aşıya erişim sağlayamayan fakir ülkelere aşı götürme planı olan COVAX'in ortaklarından Cenevre merkezli kamu sağlığı kurumu GAVI ile Novavax arasında yapılan anlaşma da geçtiğimiz hafta kamuoyuna duyuruldu.
Kısacası, bilim insanlarının Novavax'e dair beklentileri oldukça yüksek. Örneğin Wall Street Journal'a konuşan immünoloji uzmanı Dr. John Moore, Novavax aşısı "diğer tüm aşılar kadar güçlü görünüyor, üstelik daha dayanıklı bile olabilir" dedi. Başlangıçta bu aşıya dair şüpheleri olduğunu da ifade eden Moore, geçtiğimiz yıl yayınlanan erken dönem verilerin kendisini çok heveslendirdiğini bu nedenle aşının gönüllüleri arasına katıldığını da söyledi. Moore Novavax'e o kadar güvenmiş ki şirketin hisselerinden bile satın almış. (Ancak daha sonra hisseleri elinden çıkarmış.)
2 AYDA YÜZDE 106 ARTTI
Novavax'in güven tazelediği tek kişi Moore da değil. 33 yıllık şirket, son 1 yılda inanılmaz bir yükselişe geçti. Geçtiğimiz yıl ocak ayında Novavax'in hisse değeri 4 doların altında seyrederken şirketin piyasa değeri de 127 milyon dolar olarak hesaplanıyordu. O dönemde şirket yöneticileri kasada en fazla 6 ay daha idare etmeye yetecek nakit kalması sebebiyle bazı üretim tesislerini elden çıkarma yoluna bile gitti.
Bugün ise Novavax hisseleri Nasdaq'da 229 dolar seviyesinden işlem görüyor. Yılın başından bu yana yaşanan yükseliş ise yüzde 106'yı buldu. Şirketin piyasa değeri şu an 15,4 milyar dolar civarında. Bu da jenerik ilaç üreticisi Teva İlaç Endüstrisi Ltd. dahil yıllık milyarlarca dolar satış yapan diğer birçok ilaç firmasının üzerinde.
HER ŞEY GÜLLÜK GÜLİSTANLIK OLSA...
Bu parlak tablonun karanlık tarafları da var elbette. Örneğin Novavax onay alsa bile talebi karşılayabilecek miktarda aşı üretimi gerçekleştirebilecek mi orası meçhul. Zira şirket 2019 yılında nakit akışını sağlayabilmek için üretim tesislerinin bir kısmını elden çıkarmak zorunda kaldı. Bununla birlikte Novavax yetkilileri önümüzdeki yıl nisandan itibaren birkaç milyar dozluk üretim yapabileceklerini ifade ediyor. (Üretim için İngiltere'deki FUJIFILM Diosynth'in tesisleri kullanılacak gibi görünüyor.) Bu da üretime çoktan başlayan Pfizer/BioNTech, Moderna ve AstraZeneca'dan beklenen miktarlarla eşit ya da rakiplerin üzerinde.
İngiltere Başbakanı Boris Johnson 13 Şubat'ta FUJIFILM Diosynth tesislerini ziyaret etti.
Aslına bakılırsa son 1 yıldaki yükseliş, Novavax için yeni bir durum değil. Şirketin tarihinin yarısı lunaparklardaki trenler misali inişli çıkışlı bir rotada geçti.
16 yıl kadar önce Novavax’in en önemli ürünü, menopoz geçirmiş kadınların sıcak basması sorununa çözüm olarak üretilen bir kremdi. Ancak satışlar pek iyi gitmiyordu. Bunun üzerine şirket bugün 71 yaşında olan moleküler biyolog Dr. Gale Smith'i bünyesine kattı.
Sonraki 10 yılda Smith'in yüksek lisans öğrencisiyken icadında rol oynadığı bir teknikle, HIV, SARS, domuz gribi, Ebola, MERS gibi virüslere karşı aşılar geliştirmeye çalıştırdılar. Her seferinde ümit verici sonuçlar elde ettiler ve hem devlet kurumlarının hem de Gates Vakfı gibi kâr amacı gütmeyen kurumların desteğini aldılar. Ancak her seferinde aşılar ya son aşamada başarısız oldu ya da salgınlar sönümlenince aşıya ihtiyaç kalmadı. Bu süreçlerin hayal kırıklığına uğrattığı araştırmacılar şirketten ayrılmak için adımlar atarken CEO Stanley Erck ve Ar-Ge departmanının başı Gregory Glenn, çalışanları kalmaya ikna etmek için ellerinden geleni yaptı.
2014 YILI BİR KIRILMA NOKTASI
2014 yılında Novavax, İsveçli bir şirketin Şili'de yetişen bir ağacın kabuğundan elde ettiği bir adjuvanı satın aldı. Bu maddeyle birlikte RVS adı verilen ve çocuklarda ölümcül sonuçlara yol açan bir virüsün aşısı için çalışmalar başladı. 2015'te Erck, "bu aşının ciro anlamında tarihin en fazla satan aşısı" olabileceğini söyleyince şirketin hisse değeri iki katına çıktı. Ancak aşı 3'üncü fazda başarısız olunca, 2016 yılında şirket çalışanlarının üçte biri işten çıkarıldı.
2019'a gelindiğinde RSV için bir aşı daha geliştirilmiş ama yine başarısız olmuştu. Bütün bunlar Novavax'in piyasadaki olumsuz imajını perçinledi. Hatta o yıl hisse fiyatı 36 sente kadar düşünce şirket 20'ye 1'lik bir hisse birleştirmesine bile gitti. Yıl sonuna kadar yüzde 39'luk bir düşüş daha yaşandı ve nihayet Nasdaq, Novavax'i biyoteknoloji endeksinden çıkardı. Her şeye rağmen Dr. Smith ekibinin aşı çalışmalarının nihayetinde başarıyla sonuçlanacağından emindi.
2020 başında Novavax ekibi bir yandan bir grip aşısının son aşama testlerini yürütüyor bir yandan da RSV aşısını geliştirmek için seçenekleri değerlendiriyordu. Grip aşısı da ilk aşamada çok başarılı oldu ancak şirketin boşalan kasası yöneticilerin çalışanları tutmasını zorlaştırıyordu.
Pandemi ortaya çıktığında Novavax yetkilileri grip aşısı araştırmasını geciktirme pahasına Covid-19 üzerine çalışma kararı aldı. Daha önceki koronavirüslerden kaynaklı hastalıklar üzerindeki çalışmalarının yol gösterici olacağına inanıyorlardı.
Ocak ayında Şanghay'da bir tedarikçiden spike protein geni sipariş ettiler ama uçuşların kaldırılmış olması nedeniyle sipariş gelmedi. Birkaç gün sonra tedarikçinin New Jersey ofisi geni üretip Washington'da bulunan Novavax ofisine teslim etmeyi kabul etti. Birkaç hafta içinde bir aşı üretmeyi başardılar ama büyük miktarda üretim için yeterli para yoktu.
Aşının İngiltere'deki gönüllülerinden biri Hükümet Aşı Özel Görev Komitesi Başkanı Kate Bingham oldu.
'BEN BİR BİYOTEKNOLOJİ CEO'SUYUM İYİMSER OLDUĞUMU KABUL EDİYORUM'
Martta Erck, diğer ilaç şirketi yöneticileriyle birlikte Başkan Donald Trump'la görüştü ve açık açık "Paraya ihtiyacımız var" dedi. Şirkete ABD hükümetinin yanı sıra Norveç merkezli Epidemi Hazırlık İnovasyonları Koalisyonu'ndan toplam 2 milyar dolar fon akışı oldu. Buna bir de büyük bir hedge fonunun desteği eklendi.
Hayvanlarda ve insanlarda yapılan ilk denemeler sektörde bir heyecan yaratsa da şirketten ekimde yapılan açıklamada ABD'de gerçekleşecek 3'üncü faz denemelerin, üretimde yaşanan zorluklar nedeniyle, bir kez daha ertelendiği bildirildi.
Bugün ise bir yandan onay hazırlıkları yapılırken, bir yandan da aşının mutant virüslere karşı etkinliğini artırmak için arayışlar sürüyor. Piyasa analistleri aşı onaylanırsa şirketin bu yıl 5 milyar dolarlık bir ciro yapabileceğini öngörse de Novavax yöneticileri henüz kutlamalara başlamadı. "Ben bir biyoteknoloji CEO'suyum, iyimser bir insan olduğumu kabul ediyorum" diyen Erck ve yakın çevresi halen heyecanla mart sonunda açıklanacak neticeyi bekliyor.
CEO Stanley Erck, eski Başkan Trump'la olan görüşmeden bir kare...
NOT: Bu haberdeki bilgiler ve rakamlar Wall Street Journal'ın "Novavax Nears Covid-19 Vaccine Game Changer—After Years of Failure" ve "Novavax Vaccine Is 89% Effective Against Covid-19 in U.K. Study" başlıklı haberlerinden alınmıştır.