Kum torbaları, naylonlar, kartonlar… İşte ateş altındaki Ukrayna’da kültürel miras savunması!
Güncelleme Tarihi:
Rusya'nın Ukrayna’yı işgalinde binlerce sivil hayatını kaybederken, on binlercesi de yaralandı. Rusya'nın ağır bombardımanı altındaki şehirlerde, bu insani acıya ek bir trajedi daha yaşanıyor: Bir ülkenin kültürü yok ediliyor, buna Rusya'nın kültürü de dahil!
Bir müzeyi boşaltmak devasa bir iştir. Lviv’deki Andrey Sheptysky Ulusal Müzesi’nin tüm çalışanları, müzeye adını veren Sheptysky'nin asırlık portresinden en son esere kadar her şeyi kaldırıp duvarları tamamen boşaltana kadar işlerinin başından bir an bile ayrılmadı.
Lviv’deki opera binasının hemen karşısında bulunan galerinin müdürü Ihov Kozhan, yaşadıkları telaşı şöyle açıkladı:
“Moskova’da bırakın sanatı yok etmeyi, çocukları öldürmeyi dahi umursamayan bir egomanyak var. Tarihimiz ve mirasımız hayatta kalacaksa, tüm eserler yeraltına inmeli.”
Vladimir Putin’in saldırıları devam ederken Ukrayna'nın dört bir yanındaki sanatçılar, galericiler, küratörler ve müze müdürleri, ülkenin kültürel birikimini umutsuzca ama dikkatli bir şekilde koruyucu maddelerle sarıp güvenli yerlere kaldırabilmek için zamanla yarışıyor.
Heykeller, vitray camlar ve anıtlar şarapnel geçirmez malzemelerle kaplanıyor. İnsanların bombardımanlar sırasında saklandıkları sığınaklar, tablolarla dolu.
GÜNLERCE TEK BİR ANITI KORUMAK İÇİN UĞRAŞTILAR
Rusya'nın bombardımanlarının şu ana kadar çoğunlukla doğudaki şehirlere odaklanmış olması, Ukrayna’nın kültürel miras açısından en zengin iki şehri olan Lviv ve Odessa'ya, eserleri koruyabilmek zaman avantajı sağladı.
Örneğin, gönüllüler günler süren bir çabayla kozmopolit liman kenti Odessa'nın kurucularından biri olan Fransız Richelieu Dükü’nün anıtının etrafını yüzlerce kum torbasıyla kaplamayı başardı.
Across Ukraine, artists, gallerists, curators and museum directors are desperately but carefully unhooking, wrapping and stashing away the country’s hefty cultural endowment as Vladimir Putin’s onslaught closes in. https://t.co/5ToiGM8FaW
— The Washington Post (@washingtonpost) March 14, 2022
Ülkenin en büyük iki şehri olan Kiev ve Harkiv ise savaşın başından beri büyük bombardıman altında ve şimdiden pek çok kültürel eser harap olmuş durumda. Harkiv’in en büyük sanat müzesinin camlarının bir bombardımanda patlaması sonucu içerideki 25 bin sanat eseri haftalarca dondurucu soğuklara ve kar yağışına maruz kaldı. Şehirdeki opera ve bale salonları da yoğun bir şekilde bombalandı.
Ukrayna’nın en ünlü ressamlarından biri olan Maria Prymachenko’nun 25 eseri, Rusların Kiev’in dışındaki bir kasabada bulunan bir müzeyi bombalamasıyla çıkan yangında kül oldu. Başkentteki diğer müzeler kapatılırken çok önemli bazı eserler içeride kaldı.
O eserleri kurtarabilecek kişilerin önemli bir kısmı ise ne yazık ki çoktan ülkenin daha güvenli yerlerine ya da sınır dışına kaçtı.
Bir ülkenin veya kültürün mirasının kasıtlı olarak yok edilmesi bir savaş suçu olarak kabul ediliyor. Lviv şehir merkezi, 1998 yılında UNESCO Dünya Mirası alanı olarak belirlenmişti.
KÜLTÜREL YAŞAM YOK OLMA TEHLİKESİYLE KARŞI KARŞIYA
Birleşmiş Milletler’e bağlı UNESCO Dünya Mirası Merkezi Direktörü Lazare Eloundou Assomo geçen hafta yaptığı bir açıklamada, “Bazılarının geçmişi 11'inci yüzyıla kadar uzanan sit alanlarına ve anıtlara ev sahipliği yapan kent merkezleri ciddi şekilde hasar gördü” dedi. Assomo, “Bütün bir kültürel yaşam yok olma tehlikesiyle karşı karşıya” ifadelerini kullandı.
UNESCO Genel Direktörü Audrey Azoula da ülkenin zengin tarihinin savaşın etkilerinden korunması çağrısında bulundu.
RUS ESERLERİNİ, RUS SALDIRGANLIĞINDAN KORUYORLAR
Rus birliklerinin kuşatmasına hazırlanan Odessa’da Güzel Sanatlar Müzesi’nin dışı jiletli tellerle çevrildi. Müzenin bilim direktörü Kirill Lipatov, “İnanın bu görüntü bana da gerçekten çılgınca geliyor” diye konuştu.
Lipatov, tıpkı Lviv’deki müzelerde olduğu gibi, Odessa’daki müzelerin de duvarlarının artık çıplak olduğunu söyledi. Ancak en değerli eserlerin şehrin dışına götürülüp götürülmediği hakkında net bir bilgi vermedi.
Odessa'daki müzelerde sadece Ukrayna kültürüne ait eserler değil, Ivan Aivazovsky ve Ilya Repin gibi sanatçıların 19'uncu yüzyıla ait ikonik eserleri de bulunuyor. Kısacası Ukraynalılar Rus eserlerini de korumaya çalışıyor.
Lipatov, “Kafamdan geçen ilk şey, Ukraynalı bir müzenin Rus şaheserlerini Rus saldırganlığından koruyor olması oldu. Böyle bir şeyi aklım almıyor” dedi.
UKRAYNA’NIN SANAT ESERLERİNE DEFALARCA ZARAR VERİLDİ
Müze müdürleri yaşananlara inanmakta zorlanmakla birlikte bile duruma pek de yabancı değiller. Zira Ukrayna’nın kültürel eserlerine geçtiğimiz yüzyılda işgalciler tarafından defalarca zarar verildi.
Son olarak 2014 yılında Rusya’nın Kırım’ı işgal ve ilhak etmesinden sonra yarımadada bulunan onlarca eser Rus müzelerine nakledildi. İkinci Dünya Savaşı sırasında da binlerce eser Nazi askerleri tarafından Almanya’ya götürülmüştü.
SANATI KURTARMAK HAYAT KURTARMAK KADAR ÖNEMLİ
Ukrayna'nın kültür varlıklarını koruma çabalarıyla ilgili Washington Post'a konuşan kaynakların çoğu, sanat eserlerini kurtarmanın bir hayat kurtarmak kadar önemli olduğunu vurguluyor. Çünkü Ukraynalıların kültürlerinden duydukları gurur, işgale karşı direniş için önemli bir ilham kaynağı.
Putin, Ukrayna’yı Rusya’nın bir parçası olarak gördüğünü açıkça belirtmişti, ancak Ukraynalı sanatçılar bu görüşün Ukrayna'nın kültürünün ve tarihinin bir reddi olduğunu savunuyor.
Lviv Ulusal Sanat Galerisi Müdürü Taras Voznyak, “Her istilada bir noktaya kadar kültür kaybı yaşanması kaçınılmazdır” dedi ve ekledi: “Putin, sanatımız ve tarihimiz olmazsa Ukraynalılık kimliğinin zayıflayacağını biliyor. Savaşın bütün amacı bizi silmek ve asimile etmek.”
SAVAŞ BOYUNCA SANAT ÜRETMEYE DEVAM EDECEKLER
Avrupa ülkelerinde müzelerin genellikle kendi sığınakları var. Ancak bağımsız galeriler ve sanatçılar eserlerini korumak için birbirlerinin sığınaklarına ihtiyaç duyuyor.
Ukrayna'nın çağdaş sanatını korumaya yönelik en başarılı çabalardan biri, bir sanatçı kolektifinin bir yeraltı kafesini sığınağa dönüştürdüğü batı şehri Ivano-Frankivsk'te devam ediyor.
Gece gündüz demeden çalışan 30’dan fazla sanatçı, narin heykellerden dev tablolara kadar ellerindeki eserleri Ukrayna’nın her yerinden bu sığınak kafeye getiriyor. Hatta evlerini boşaltmak zorunda kalan 11 sanatçıya da savaş boyunca sanat üretmeye devam etmeleri için yeni konutlar teklif edildi.
Kolektifin bir parçası olan 25 yaşındaki küratör Anna Potyomkina, “Birçok sanatçı dostumuz savaştaki rollerini sorguluyor. Ellerine bir silah alıp savaşmaları gerektiğini düşünüyorlar” dedi ve ekledi:
“Ancak Rusya, müzeleri ve stüdyoları bombalarken yeni eserler yaratmak da direnişin büyük ve gerekli bir parçası”
GERİYE KALAN TEK ŞEY FELAKET
Lviv’de yaşayan performans sanatçısı ve ressam Yaryna Shumska, kendisini ‘nesnelerin ve görünmez hikayelerinin tarihçisi’ olarak tanımlıyor. Shumska'nın Lviv’den kaçmak zorunda kaldığı takdirde, eserlerini oldukları yerde bırakıp bombaların başka bir yere düşmesini dilemekten başka şansı yok.
Bazıları Ekim ayında vefat eden kocasına ithaf edilmiş, muazzam tablolarla dolu stüdyosunda umutsuzca bekleyen Shumska, “Arkadaşımın Harkiv’deki stüdyosu bombalandı ve geriye kalan tek şey bir felaketti. Kendinize sorulması oldukça zor bir soruyu sormanız gerekiyor: Adeta bedenimin bir uzantısı gibi olan işime veda edebilir miyim?” diye konuştu.
‘TÜM REKABETLER BEKLEMEDE’
Bundan sonra Ukrayna’daki kültür ve sanat eserlerinin ne kadarının hayatta kalacağı tamamen bombaların nereye düştüğüne bağlı olacak.
Lipatov, Odessa’nın 123 yıllık Güzel Sanatlar Müzesi’nin çok narin olduğunu ve kolaylıkla yanabileceğini söyledi. Ivano-Frankivsk’teki sığınak da bombalara dayanabilecek gibi değil. Doğrudan isabet alması halinde, orada saklanan yüzlerce eser paramparça olabilir. En iyi senaryoda bile eserlerin sadece birkaçı kurtarılabilir gibi görünüyor.
Ama yine de herkes elinden geleni yapmaya çalışıyor.
Potyomkina, “Şu anda yapabileceğimiz tek şey bu” dedi ve ekledi: “Şu anda kimse ünlü değil, kimse kimseyi kıskanmıyor, kimsenin sanatı diğerininkinden daha önemli değil. Tüm rekabetler ve varoluşsal krizler beklemede. Elimizden gelen her şeyi yapmazsak, hepsini kaybetme riskimiz var.”
Washington Post'ta yayımlanan 'All art must go underground: Ukraine scrambles to shield its cultural heritage' adlı yazıdan derlenmiştir.