Boris Johnson'ın sözlerine neden güldüler? İngiltere'de oligarklar hedefte ama...
Güncelleme Tarihi:
İngiltere Başbakanı'nın geçtiğimiz günlerde meclis kürsüsünden yaptığı konuşmada Rus oligarklar için "saklanacak yer bulamayacaklar" demesi tartışma yarattı. Londra hükümeti oligarkların İngiltere'deki gücünü sınırlamak için adımlar atsa da analistlere göre iş işten çoktan geçti. Başbakan Johnson'ın hedefteki oligarklarla yakın ilişkileri de hem partisinin içinde hem de kamuoyunda başını çok ağrıtacak gibi görünüyor.
Bundan 18 ay önce Evgeny Lebedev, İngiltere aristokrasisinin en üst kademesine önüne serilen kırmızı halı üzerinden yürüyerek adım attı. Zira 10 yılı aşkın zamandır yakın dostu olan İngiltere Başbakanı Boris Johnson, kendisine Lordlar Kamarası'nda ömrü boyunca oturabileceği bir koltuk teklif etti.
Rus asıllı bir İngiltere vatandaşı olan ve ülkenin çok okunan gazetelerinden London Evening Standart ile Independent'ın sahibi olan Lebedev için, geçen haftanın aynı şekilde keyifli geçtiğini söylemek mümkün değil. Zira 41 yaşındaki medya devi, Rusya'nın Ukrayna işgalinin ardından gündeme gelen İngiltere'deki Rus oligarklardan biri olarak yoğun baskı altında.
Hal böyle olunca Lebedev, Evening Standard'ın ön sayfasında yayımlanan bir mektupla, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'e seslenme ihtiyacı hissetti.
Orthodox Slavs killing their brethren on a scale not witnessed for centuries. An unimaginable tragedy for people of Ukraine and Russia. pic.twitter.com/Q1koQE8gOC
— Evgeny Lebedev (@mrevgenylebedev) February 25, 2022
Babası bir zamanlar Putin'in de parçası olduğu Rus istihbarat kurumu KGB'de çalışmış olan Lebedev, çok dikkatle kaleme alındığı belli olan satırlarında şöyle diyordu:
"Bir Rusya vatandaşı olarak size Rusların Ukraynalı kardeşlerini öldürmesini durdurmanız için yalvarıyorum. Bir İngiltere vatandaşı olarak sizden Avrupa'da bir savaşı önlemenizi istiyorum. Bir Rus vatansever olarak size daha fazla genç Rus askerinin gereksiz yere ölmesine engel olmanız için yalvarıyorum."
Lebedev 10 yılı aşkın zamandır İngiltere'nin gündeminde. O günlerde "İngiltere'nin en genç medya patronu" olarak Leveson soruşturması sırasındaki sözleriyle dikkatleri üzerine çeken Lebedev, Evening Standard'ı ve Independent'ı çok düşük bedeller karşılığında satın aldıktan sonra medyanın ilgisini üzerine topladı. Lebedev'in eski KGB ajanı babası da Rusya'nın büyük gazetelerinden Novaya Gazeta'nın sahibi. Kraliyet düğünlerinden eksik olmayan, düzenlediği partilerde Hollywood'u ağırlayan, dedikodu sayfalarından düşmeyen, Joely Richardson ve Geri Halliwell gibi ünlü kadınlarla olan aşklarıyla tanınan Lebedev, her daim simsiyah sakalıyla ve şık takım elbiseleriyle kameraların da sevdiği bir isim. Lebedev 2012'de Guardian'a verdiği bir röportajda, gazeteleri satın alma sebebini "Rusların karanlık işler çeviren iş adamları ya da üstü çıplak gezen acımasız politikacılar imajını değiştirmek" olarak açıklamış ve "Hepimiz öyle değiliz" demişti. Babasının 90'lardaki zenginleşme sürecine dair tereddütleri olmadığını da ifade eden Lebedev, kendisine ve babasına oligark denmesinin geleneksel anlamda doğru olmadığını savunmuştu. Kendisinin de başka oligarkarla geçinemediğini ifade eden Lebedev, "Bana oligark denmesinden nefret ediyorum çünkü herkesi aynı kefeye koymuş oluyorsunuz" diye konuşmuştu.
TEK BASKI ALTINDA HİSSEDEN O DEĞİL
Lebedev bu hislerinde yalnız değil. İngiltere'de şirketleri ve vatandaşlıkları bulunan birçok varlıklı Rus aynı durumda. Zira bu kişilerin geçmişlerine ve servetlerinin kökenine bakıldığında, Putin'le yakın ilişkilerinin zenginleşmelerinde önemli rol oynadığı görülebiliyor.
Hürriyet.com.trİngiltere'nin kısaca "Bırakınız yapsınlar" diye özetleyebileceğimiz denetleme ve düzenleme politikaları, uzun yıllar boyunca, zengin Rusların servetlerini herhangi bir engele takılmadan saklayıp büyütebilecekleri bir ortam sağladı.
Sovyetlerin yıkılmasının ardından ortaya çıkan Kremlin bağlantılı elitler Londra'nın en lüks semtlerinde ve İngiltere'nin kırsalında bulunan şık malikaneleri çoğu zaman naylon şirketler aracılığıyla satın alıp birer birer yerleşmeye başladı. Hatta bu nedenle Londra, finans çevrelerinde uzun yıllardır "Londongrad" olarak anılıyor.
JOHNSON'I DİNLEYENLER KAHKAHALARINA ENGEL OLAMADI
Başbakan Johnson, 24 Şubat sabahı başlayan Ukrayna işgalinin ardından, Parlamento'da yaptığı konuşmada, "Rusya'ya bugüne kadar gördüğü en büyük ve en ağır ekonomik yaptırım paketini uygulayacağız" diye iddialı konuştu.
Johnson, 100 Rus bankası, çeşitli anlaşmalı şirketler ve oligarklara yaptırım uygulanacağını, Putin'in ve çevresindekilerin Ukrayna'yı işgal nedeniyle cezalandırılacağını söyledi ve ekledi: "Londra'daki oligarklar saklanacak yer bulamayacak."
Ateş altında yaşamakBu sözler Johnson'ı dinlemekte olan bazı milletvekillerinin kahkahalar atmasına sebep olurken, muhalefetteki İşçi Partisi'nin lideri Keir Starmer da oligarklara karşı harekete geçmekte geç bile kalındığını belirterek, "Ülkemiz gereğinden fazla uzun zaman boyunca Putin'in ve yandaşı haydutların Rus halkından çaldığı paralar için güvenli bir liman olmuştur" şeklinde çok sert ifadeler kullandı.
Rus milyarderlerin Londra'daki yatırımları 30 yıl öncesine kadar uzanıyor. Ülkede çok sayıda Rus şirketi var. Bunlardan 20 tanesinin hisseleri Londra Borsası'nda işlem görüyor. Bu şirketlerin toplam piyasa değeri 400 milyar sterlinin (536 milyar dolar) üstünde. İngiltere Parlamentosu'nun güvenlik ve istihbarat komitesi 2020'de yaptığı bir uyarıda, "bağların çözülemeyecek kadar kuvvetli" olduğu konusunda uyarıda bulunmuştu. Hükümet verilerine göre, Rusların İngiltere'deki toplam yaırımları da 27 milyar doların üstünde.
DURDURMAKTA GEÇ Mİ KALINDI?
İşgalin geniş kapsamlı bir savaşa dönüşmesiyle, Rusya'ya uygulanan ekonomik yaptırımların dozu günden güne ağırlaşırken, Londra hükümeti de yasalardaki boşlukları doldurmak adına geç de olsa adımlar atmaya başladı.
Hükümet 1 Mart günü Parlamento'ya yeni bir yasa tasarısı sundu. "Ekonomik Suç Yasası" olarak adlandırılan bu tasarı, "kirli para"nın İngiltere'ye akışını durdurmayı amaçlanıyor. Yasa kapsamında İngiltere'de mülk sahibi olan yabancı şirketler, mülklerin gerçek sahiplerini açıklamak zorunda olacak, aksi takdirde varlıklarına el konması riskiyle karşı karşıya kalacaklar.
BBC'de yayınlanan aynı isimli popüler televizyon dizisine de ilham veren "McMafia" isimli kitabın yazarı Misha Glenny, oligarklarla ilgili olarak New York Times'a yaptığı açıklamada, "Baskıyı hissetmeye başlıyorlar" dedi. Ancak Glenny, hükümetin sert kurallar getirme önerisini de iş işten geçtikten sonra alınmış bir önlem olarak değerlendirdi.
Yaptırım uygulanan oligarklardan Andrey Gurvey'in malikanesi
ZENGİNLİKLERİNİ BAŞARIYLA SAKLIYORLAR
Yeni yasa doğrudan Rus elitleri hedef alıyor. Avukat, banker ve muhasebeci ordularının yardımıyla servetlerini gizlemeyi başaran Rus zenginler, kimliklerini naylon şirketler sayesinde saklamayı başarırken Londra'nın şık mahallelerinde ışıltılı hayatlar yaşıyor.
Salı günü Muhafazakar milletvekili Bo Seely, Parlamento'da yaptığı konuşmada oligarkları temsil eden dört avukatı eleştirdi. John Kelly (Harbottle & Lewis), Nigel Tait (Carter Ruck), Hugh Tomlinson QC (Matrix) ve Geraldine Proudler (CMS) hakkında konuşan Seely, "Bu insanların itibarlarının birkaç yıl içinde nerelerde olacağını merak etmeden edemiyor insan. Belki hepsi çok tatlı insanlardır. Ama belki de ahlak yoksunlukları itibarlarına rahatsız edecek kadar zarar vermeye başlar" dedi. Seely'nin bahsettiği isimlerden Kelly, Roman Abramovich'in avukatı. Abramovich, Chelsea'yi Putin'in emriyle aldığı iddiaları üzerine dava açmış ve bir özür kazanmıştı. Bu davada onu Kelly savunmuştu.
İngiltere'de 2016 yılından beri yapılan emlak satışlarını inceleyen Uluslararası Şeffaflık Örgütü'nün geçtiğimiz hafta açıkladığına göre, ülkede şu an yolsuzlukla suçlanan ya da Kremlin bağlantıları bulunan bireylere ait 150 mülk bulunuyor. Toplam değeri 1,5 milyar sterlin (2 milyar dolar) olan bu mülklerin 430 milyon değerindeki bir kısmı, Westminster'da yani İngiltere hükümetinin kapı komşusu. Kensington ve Chelsea gibi lüks mahallelerde de 283 milyon sterlin değerinde Rus mülkü yer alıyor. Belgravia ve Knightsbridge gibi bölgeler de oldukça popüler adresler.
Uluslararası Şeffaflık Örgütü'nün İngiltere şubesi yöneticisi Rachel Davies, Washington Post'a yaptığı açıklamada, 150 mülkün "buzdağının görünen kısmı" olduğunu belirterek, İngiltere genelinde naylon şirketler aracılığıyla alınmış 90 bin gayrimenkul bulunduğunu söyledi.
18 AY İÇİNDE İNGİLTERE'DEN ÇIKMALARI MÜMKÜN
Yeni yasa aynı zamanda "açıklanamayan servet kararı" adı verilen hukuki aracın gücünü de artıracak. Bu araç, İngiltere hükümetine meşru yollardan kazanılmış paralarla satın alındığı kanıtlanamayan varlıklara el koyma yetkisi veriyor. 2018 yılından bu yana 4 ayrı davada 9 kez açıklanamayan servet kararı alındı. İngiliz savcılar bu davaları açmakta gönülsüz davranıyor çünkü davaların başarısız olması durumunda çok büyük maliyetler ortaya çıkıyor.
Davies, "Bu Rus parasının kontrol altına alınması adına önemli bir adım" diye konuştu ve şöyle devam etti: "Bunlar hükümetin yıllar önce verdiği sözlerin nihayet hayata geçirilmesi. Ama hükümetin doldurması gereken bazı boşluklar var."
Örneğin 20 yıldan daha önce alınmış olan mülkler için bir muafiyet söz konusu. Üstelik yasanın yürürlüğe girmesinden önce uygulanacak 18 aylık bir geçiş dönemi var. Bu da birçok oligarka paralarını İngiltere'den çıkarabilmek için bolca zaman tanınması anlamına geliyor.
JOHNSON ÇOK MU GEÇ KALDI?
Johnson'ın yasanın Parlamento gündemine gelmesinin ardından ITV kanalının yayınında Ukrayna konusunda konuşmayan oligarklara seslenerek, "Sessizliğiniz kabul edilebilir değil" dedi. Ancak bunun Johnson'ın çok geç kalınmış olmasını gizlemeye çalışmak olarak değerlendirenler de çok. Zira İngiltere hükümeti bu değişiklikler yapma kararını ilk kez 6 yıl önce gündeme getirmişti. Eğer Rusya geçen hafta Ukrayna'ya girmemiş olsaydı, Johnson hükümetinin tasarıyı en erken 2023'te hayata geçirmesi bekleniyordu.
Avam Kamarası Dış İlişkiler Komitesi'nin Muhafazakâr Partili başkanı Tom Tugendhat, New York Times'a, "Kirli paranın İngiltere ve ABD'ye akışı ulusal güvenliğimizi yıllardır riske atıyor. 2018'den beri düşmanlarımızın silahlarının parasını ödediğimiz konusunda uyarılarda bulunuyorum" dedi.
Geçtiğimiz haftalarda Johnson'dan sonra Muhafazakâr Parti'nin liderliği için en güçlü aday olduğu söylentileri çıkan Tugendhat, İngiltere'nin çeşitli şahısları "muğlak" yaptırımlarla hedef almanın ötesine geçmesi gerektiğini belirtti. Tugendhat Rus şirketlerinin İngiltere pazarlarına girişinin yasaklanması ve Putin'le bağlantılı Rusların aile üyelerinin sınır dışı edilmesi gibi "dişli" cezalar uygulanması gerektiğini vurguladı. Tugendhat, geçtiğimiz hafta da Parlamento'da yaptığı konuşmada, Londra'nın küresel finanstaki rolünün İngiltere halkına "hatırı sayılır faydalar" sağladığını belirtmiş, "Ancak gerçek şu ki zenginlik kanallarından piyasalarımıza yolsuzluk ve suç da akıyor. Hükümet bu tehlikelere karşı çok az şey yaptı" demişti.
2018 yılında Dış İlişkiler Komitesi'nin oligarkların parası üzerine hazırladığı rapor "Moskova Altını: İngiltere'deki Rus Yolsuzluğu" başlığını taşıyordu. Raporun sonuç metninde "Londra'nın Kremlin bağlantılı yolsuzluklardan elde edilen kazancı gizlemekteki rolü, İngiltere'nin Başkan Putin'in saldırganlıklarıyla tam anlamıyla yüzleşme konusunda hazır olmadığını gösteriyor" deniyordu.
MUHAFZAKÂR PARTİ'NİN ÖNEMLİ BAĞIŞÇILARI ARASINDA ONLAR DA VAR
Diğer yandan İngiltere hükümetinin bu konuda ne kadar sert davranacağı da şüpheli. Zira Rusların paraları sadece özel şirketlere değil, Muhafazakâr Parti'ye de akıyor.
Muhalefetteki İşçi Partisi'nin Seçim Komisyonu'na sunulan raporlar üzerinden yaptığı hesaplamalara göre,
Johnson 2019'da başbakan olduğu günden bu yana partisine ve seçmen örgütlerine, Ruslardan veya Rusya'da para kazanmış kişilerden 1,93 milyon sterlin (2,5 milyon dolar) bağış yağdı.
İngiltere'de kısaca Tory'ler olarak anılan Muhafazakarlara bağış yapanlar arasında sanayici Alexander Temerko, finansçı Lubov Chernukhin gibi kişiler bulunuyor. Yabancıların siyasi partilere bağış yapması yasak ama İngiltere vatandaşlığı almak bu yasağın etrafından dolanmak için yeterli oluyor.
2000'lerin başlarında Putin hükümetinde Maliye Bakanı olan Vladimir Chernukhin'in eşi olan Lubov'un Boris Johnson'la tenis oynamak için 45 bin sterlin ödemesi İngiltere'de ufak bir skandala yol açmıştı. Tory'ler her yıl partiye gelir elde etmek için bir Siyah ve Beyaz Bağış Balosu düzenliyor. 2020 yılında balo esnasında müzayedeye çıkarılan ödüllerden biri Johnson ve parti eş başkanı Ben Elliot'la bir tenis maçıydı. The Sun gazetesi ödülün değerinin 90 bin sterlin olduğunu ve bunun yarısının Cherukhin tarafından ödendiğini ortaya çıkarmıştı. Chernukhin 2014'te de Johnson ve David Cameron'la birlikte korta çıkmak için 160 bin sterlin ödemişti.
"LORD LEBEDEV" MUHAFAZAKÂR PARTİ'Yİ KARIŞTIRDI
Johnson'ın oligarklarla yakın ilişkisinin en iyi örneği ise yukarıda da dediğimiz gibi Evgeny Lebedev. Johnson daha önce Lebedev'in İtalya'da eski bir kaleden bozma yazlığında misafir olmuştu. Sürece yakın bir kaynak, Başbakan Lebedev'in adını Lordlar Kamarası Adaylık Komitesi'ne sunduğunda, İngiltere güvenlik kurumlarında alarm zillerinin çalmaya başladığını belirtti.
Lebedev'in Rus hükümeti adına hareket ettiğine dair herhangi bir iddia söz konusu değil. Ama yine de servetinin eski bir KGB ajanı ve oligark olan babası Alexander'dan miras kalmış olması, Lebedev'e dair soru işaretleri yaratıyor. (Lebedev'in temsilcileri, New York Times'ın yorun taleplerini yanıtsız bıraktı.)
Glenny ise "Lebedev İngiltere hükümetinin ve özellikle Muhafazakâr Parti'nin utanmaz ikiyüzlülüğünün bir yansıması" diye konuştu.
Insider, geçtiğimiz günlerde, Lebedev'in Kasım 2020'de "Hampton ve Sibirya Baronu" ilan edilmesinin ardından sadece Mayıs 2021'de bir kez konuşma yaptığını, onun dışında Parlamento'nun işlerine en ufak bir katkısı bulunmadığını ortaya çıkardı. Lordlar Kamarası'na da sadece üç kez gittiğini ve bu nedenle üyeliğinin askıya alınma riskiyle karşı karşıya olduğu da anlaşıldı. Siteye konuşan aralarında Tory milletvekillerinin de bulunduğu kaynaklar Johnson'ın İngiltere'yi yabancı etkisinden koruma konusundaki kararlılığını sorguluyor ve bunun Muhafazakâr Parti'nin içine düştüğü durumun bir göstergesi olduğunu belirtiyordu.
Abramovich'in Rusya'da valilik yaptığı dönemden bir kare
ABRAMOVICH DE DİKKATLERİ ÜZERİNE ÇEKTİ
Oligarkların ayrıcalıklı konumu, Johnson'ın başını yurt dışında da ağrıtan bir mesele. Örneğin Polonya ziyareti sırasında Ukraynalı bir gazeteci olan Daria Kaleniuk, Johnson'a bu konuda ateş püskürdü. Kaleniuk, Ukrayna'dan kaçan çocuklar Rus bombardımanı altında kalırken, Putin'le yakınlığı çok eskiye dayanan milyarder Roman Abramovich'in çocukları için Londra'nın güvenli bir sığınak olduğunu söyledi. Utandığı her halinden belli olan Johnson ise, "İngiltere hükümeti olarak sizin istediğiniz şekilde bir yardım sağlamak için yapabileceklerimizin yeterli olmadığının fena halde farkındayım" yanıtını verdi.
Chelsea Futbol Kulübü'nün sahibi olan Abramovich, yaptırımların açıklanmasının adından kulübü korumak adına idareyi mütevelli heyetine devrettiğini ancak sahipliğinin devam edeceğini açıklamıştı. Ertesi gün Chelsea'dan yapılan çok dikkatle yazılmış açıklamada, "Ukrayna'daki durumun korkutucu ve yıkıcı" olduğu belirtiliyor ve "barış için dua edildiği" ifade ediliyordu.
Aynı zamanda Portekiz ve İsrail vatandaşlıkları da bulunan Abramovich'ten Ukraynalı yetkililerin Putin'le aracılık yapması için istekte bulunduğu da öne sürüldü. Diğer yandan Abramovich'in yaptırımların hedefi olmadan önce İngiltere'deki tüm varlıklarını elinden çıkarmayı hedeflediği de iddia ediliyor.
Salı günü Roman Abramovich'in Kensington Palace Gardens'taki malikanesi ve Chelsea Futbol Kulübü dahil İngiltere'deki bütün varlıklarını satışa çıkardığı iddia edildi. İddiaların en azından Chelsea'yla ilgili kısmı bir gün sonra Abramovich'in kendisi tarafından doğrulandı. Takımı 19 yıl önce satın alan metal devi, halihazırda Avrupa ve Dünya Şampiyonluğu unvanlarını elinde tutan takımın iyiliği için böyle bir karar alduğunu belirtti. Abramovich takımın kendisine borcu olan 1,5 milyar sterlini almayacağını, satıştan elde edilen gelirin de Ukrayna'daki savaşın kurbanları için harcanacak bir fona aktarılacağını söyledi. Chelsea'nin talipleri arasında İsviçreli iş insanı Hansjoerg Wyss de bulunuyor.
Abramovich'in Londra'daki konutlarından biri de bu 8 odalı apartman dairesi
"HİÇ OLMADIKLARI KADAR RAHATSIZ OLACAKLAR"
Diğer yandan Londra'nın hamlelerinin çok fazla işe yaramayacağını düşünenler de var. Geçmişte Rusya'da da çalışmış olan ABD doğumlu İngiliz finansçı William F. Browder, "Londra'nın dünyanın kara para aklama başkenti olmasının bir sebebi var. Burası büyük vaatlerin ve şoke edici derecede kötü uygulamaların ülkesi" diye konuştu.
Ancak Ukrayna'dan gelen korkunç görüntülerin Rus zenginlerin üzerinde oturduğu zemini sarsacağını da belirten Browder, oligarkların bugüne kadar hiçbir sorunda yaşamadıkları kadar çok rahatsızlık yaşayacaklarını söyledi.
New York Times'ın "U.K. Moves to Tighten Laws on Oligarchs. Critics Say It’s Too Late.", Telegraph'ın "Roman Abramovich to receive bids for Chelsea this week as pressure mounts on owner" ve "Named, the ‘amoral’ British lawyers muzzling media on behalf of Vladimir Putin’s ‘henchmen’", Washington Post'un "Londongrad: Is U.K. finally cracking down on dodgy Russian money?", The Sun'ın "Tories sell off £90,000 tennis game with Boris Johnson to wife of Vladimir Putin ally", Guardian'ın "Evgeny Lebedev: Don't call me an oligarch", DW'nin "'Londongrad': UK's tough balancing act on Russian sanctions", Insider'ın "Lord Lebedev's peerage under spotlight after his lack of contribution to Parliament since maiden speech" başlıklı haberlerinden derlenmiştir.