’Dörtnal Meyhanesi’nde doğdu, meyve suyuyla 190 milyon doları yakaladı

Dimes Gıda Yönetim Kurulu Başkanı Ali Rıza Diren, "Babam Vasfi Diren, evimizin bir odasında borçla bu işe başladı. Ailece pranga mahkumu gibi çalıştık. Ürettiğimiz dökme şarabı satmak için Dörtnal Meyhanesi’ni açtık ve rakı bardağıyla bu şarabı satarak borcumuzu ödedik" diyor. Bugün meyve suyunda Türkiye pazarının yüzde 21’ine sahip olduklarını söyleyen Ali Rıza Diren, Azerbaycan’da geçen yıl yaptıkları meyve suyu yatırımının ardından, önümüzdeki yıllarda Bulgaristan’da da bir tesis kurmayı hedefliyor. Ali Rıza Diren, "Son birkaç yıldır ise üzüm bağlarına yaptığımız yatırımlarla kaliteli üzümler üretmeye başladık. Bu da bizi heyecanlandırdı. Artık kaybettiğimiz ihracat pazarlarını yeniden kazanmayı hedefliyoruz. Üretimin yüzde 70’ini de ihraç edeceğiz" diyor. Ali Rıza Diren ile şarap, meyve suyu ve hayvancılık sektörünü, yeni yatırım planlarını ve hedeflerini konuştuk.

TEK TEK ŞARAP SATIŞI

Babanızın sanayiciliğe girişi ne zaman olmuştu?

- Babamız Vasfi Diren, 1921 yılında Tokat’ta doğup büyümüş. Tokat’ta 60-70 dönüm arazisi varmış. Orta okulu İstanbul’da okumuş, 1943’de Bursa Ziraat Okulu’nu burslu kazanmış. Meyve suyu ve sebzecilik konusunda eğitim almış. Üç yıl askerliğin ardından Amasya’da memurluk hizmetine gönderilmiş. Sonra serbest çalışmayı seçmiş, bölgenin ilk meyve bahçelerini kurmuş, turfanda sebze üretimine başlamış. 1956’da Yalova’da bir çiftlikte çalışmış, sonra Tokat’a geri dönmüş ve 1958 yılında bugünkü işimizin temellerini atmış.

İlk olarak ne üretmeye başladınız?

- Babam o günlerde sermayesi olmadığı için arkadaşlarından borç bularak evin bir odasını şarap deposuna dönüştürüyor. Üzümlerin suyunu çıkarmak için bir el değirmeni ve el presi, şarabı aktarmak için de iki el tulumbası alıyor. Kol gücüyle iki yıl ailecek pranga mahkumları gibi iki yıl çalıştık. 1 işçimiz vardı sadece. Ürettiğimiz şarapları şişeleme imkanımız da olmadığından bunları satmak için Tokat’ta Merkez Caddesi üzerinde bir meyhane açtık. İsmini de Dörtnal Meyhanesi koyduk. Ürettiğimiz şarapları burada, üstelik rakı bardaklarında bardak bardak sattık.

ŞİŞEYE GÜÇ YETMEZDİ

O günlerde ne kadar şarap üretebiliyordunuz?

- İlk yıl 25 ton üzüm işledik ve 20 ton dökme şarap ürettik. Bunları satıp borçlarımızı ödedik. Ardından evin bahçesinde 60 ton kapasiteli bir imalathane kurduk. Şişe alacak gücümüz olmadığı için piyasadan kullanılmış şişe topladık. O dönemde herkes topladığı şişeleri temizler ve yeniden kullanırdı. 1960 yılından sonra artık yavaş yavaş kapasiteyi artırdık, şişe üretimine geçtik. Tokat’taki ilk markalı sınai üretimi olan sofralık beyaz şarap Diren’i piyasaya çıkardık. Günde 750 şişe üretebiliyorduk ve bunları da at arabasıyla dağıtıyorduk.

ALMANYA’DAKİ ÜRETİMİ ÖRNEK ALDIK

Meyve suyu üretimine geçişiniz nasıl oldu?

- Babam 1963 yılında Almanya’da şarap ve meyve suyu üretimine yönelik planlarını Tarım Bakanlığı’na anlatmış. Onlar Alman Büyükelçiliği’ne göndermiş ve birlikte babam için bir aylık teknik gezi programı yapmışlar. Dönüşünde yarı otomasyonlu üretim için makineler almaya başladı. 1972’ye kadar da bahçedeki şarap tesisini 1100 tonluk bir kapasiteye yükseltti. Babam şarapçılıkta büyük bir gelecek görüyordu. Kafasına ilk koyduğu meyve suyu üretimine ise 1972’de geçti. 14 çeşit doğal meyve suyu ile piyasaya çıktık.

Meyve suyunda ne zaman büyümeye başladınız?

- Meyve suyunda 1970-80 arası tam otomatik üretime geçtiğimiz, kapasiteyi artırdığımız ve yeni yatırımlar yaptığımız dönemdir. Karton ambalaj yatırımını 1995’te kurduk. Bütün Türkiye’de karton ambalajlarımızla tanınmaya başladık. İstanbul’a 1990’da girdik. O güne kadar hep Doğu’da kalmıştık, Batı’ya girdikten sonra da hızla büyümeye başladık.

Azerbaycan’da lideriz, sırada Bulgaristan var

Azerbaycan’daki üretiminiz nasıl gidiyor? Yeni pazarlar olacak mı?

- Azerbaycan’a geçen yıl 2.5 milyon dolarlık ambalaj makinesi yatırımı yaptık. Yerel bir ortağımız var. İhracatımızın yüzde 20’si bu ülkeye. Orada meyve suyunda birinci markayız. Üretim fazla değil. Rusya ve diğer Türk cumhuriyetlere de mal göndereceğiz. Yeni bir yatırım için de Bulgaristan’ı düşünüyoruz, görüşmelerimiz sürüyor.

2008’de mevcut durumu korumayı bekliyoruz

2007 cironuz neydi, 2008 beklentileriniz neler?

- 2007 ciromuz 190 milyon dolar. İhracatımız da 20 bin ton ve 12.8 milyon dolar civarında. 2007’de toplam 7 milyon dolarlık yatırım yaptık. Ayrıca 7.5 milyon dolar da Kazova’ya yatırım yaptık. 2008’de mevcut durumu korumayı bekliyoruz. Çünkü satın alma gücü düştü.

Kişi başı tüketim 8.2 lt

Türkiye’de kişi başı tüketim ne kadar?

- Türkiye’de tüketim kişi başı yıllık 8.2 litre. Ama 1970’lerden 2001’e kadar, 30 yılda bu rakam hep 4.2 litre olmuş. Son 4 yılda ise 30 yılda geldiği rakamın iki katına çıkmış. Bu da Türk halkının meyve suyunu benimsediğini ve tüketmeye başladığını gösteriyor.

Damızlık hayvan bulamıyoruz Uruguay’dan bile ithal ettik

Kazova TİGEM yatırımınız nasıl gidiyor?

- Devletle ortak TİGEM Kazova’yı, yılda 90 bin dolardan, 30 yıllığına kiraladık. TİGEM’in payı yüzde 25, Dimes’in payı yüzde 75. Üç bin anabaşlık, bin sağmallık süt hayvancılığı projesini hayata geçirdik. Açık sistem, modern üç yeni ahır yaptık. Bin hayvanı sağacak kapasitede bir döner sistem sağımhane kurduk. Mısır, yonca, arpa, buğday üretiyoruz.

Şu anda kaç hayvanınız var?

- Damızlık hayvan bulamıyoruz. Devletin elinde gebe düve yok. 160 tane alabildik, Uruguay’dan 100 damızlık hayvan ithal ettik. Devletin elinde gebe düve yok. Ama artık kendi sürümüz içinde çoğaltıyoruz. Şu anda 1100’ün üzerinde hayvanımız var erkekli dişili. 500 sağmal hayvanımız var. Günde 13-14 ton yüksek kalitede süt elde ediyoruz. Bunlar da rayiç bedel üzerinden alınarak Dimes’te işleniyor.

Mahlep likörü üreten tek firma

DİREN Şarapları’nın ve Dimes meyve sularının kurucusu Vasfi Diren, tatlı bir likör olarak tanınan ’Mahlep likörü’nü üreten ilk isim. Diren, bir şarap üreticisi olarak vermut da üretmek istemiş. Bu kokulu bitkiler o zamanlar İtalya’dan geliyormuş, bu durum da onu rahatsız ediyormuş. Aynı işi görecek bir bitki aramaya koyulmuş. Sonunda Tokat dağlarında yetişen mahlep ağacı meyvesinin bu işi için çok iyi olduğunu anlamış. Diren Şarapçılık, dünyada Mahlep likörü yapan tek firma.

TİGEM’den aldığımız sütlerle sütçü olduk

Süt üretimine ne zaman girdiniz?

- 1995’de süt üretimine başladık. Bölgemizdeki köyleri dolaştık ama bize yetecek kadar süt yoktu. Günde 90 ton süt işleme kapasiteli bir tesis kuracaktık. Bölgede toplam 6 TİGEM çiftliği vardı ve bunların ihalesi de 1994 sonundaydı. Bu ihaleye girdik ve çiftliklerin sütlerini aldık. Günde 40 ton sütle işe başladık. Bugün yoğurt, beyaz peynir, kaşar peyniri, tereyağı da üretiyoruz.

Yılda 200 bin ton, aşılı üzüm bağı fidanı üretiyoruz

Şarapçılık ve bağcılık konusunda yeni yatırımlarınız var mı?

- Geçen yıl 1750 ton şarap aldık. Bu yıl bunu biraz daha artıracağız. Tokat’ta 110 dönüm arazi üzerinde üzüm bağı oluşturduk. Fransız ve Alman 13 çeşit üzümümüz var. Kendi fidanlarımızla dünyanın talep ettiği şaraplık üzüm çeşitlerini üretiyoruz. Henüz üç yaşında bu bağlar. Yılda 200 bin aşılı üzüm bağı fidanı üretiyoruz. Fidanları bölgede faizsiz kredi gibi dağıtıyoruz. Mahsulünü getirdiği zaman bedelini alıyoruz. Türkiye bağcılıkta dünyanın 5 büyük ülkesinden biri. Rusya, İspanya, Fransa ve İtalya ile yarışabilir.

Kayıt dışı yüzünden Türk şarapçılığı ileri gidemiyor

Şarapta hedefleriniz neler?

- Eskiden şarap üretimimizin yüzde 70’ini ihraç ediyorduk, ama 2000’den bu yana şarapta çok kayda değer üretimimiz olmadığı için bu pazarları kaybettik. Bir dönem bırakmayı da düşündük. Ama artık kaybettiğimiz pazarları yeniden almak istiyoruz. Hedefimiz yeni yatırımlarla üreteceğimiz kaliteli şarapların yüzde 60-70’ini ihraç etmek. Sektör ÖTV indirimiyle biraz rahatladı. Şarap kayıt dışının en çok olduğu sektör. Kayıt altına alınmadan Türk şarapçılığının ilerlemesi mümkün değil.

Meyve suyunda pazar payımız yüzde 21

Meyve suyu sektöründe pazar payınız ne kadar?

- 2001 yılında yaptırdığımız pazar araştırmasında marka bilinirliğinde 21’inci sıradaydık, pazar payımız da yüzde 12 civarındaydı. Marka yatırımlarına devam ettik. Bugün marka bilinirliğinde birinci sıraya yerleştik, pazar payımız da yüzde 21. Nielsen’in araştırmasına göre, Türkiye’de ilk defa 2004 yılında pazar lideri olduk yüzde 24.8’le. Bugün 23 çeşit meyve suyu ürünümüz var.

ALİ RIZA DİREN

DİMES Gıda Sanayi ve Ticaret Yönetim Kurulu Başkanı Ali Rıza Diren, 1948 Tokat doğumlu. Kuruluş yıllarından itibaren Dimes’te Diren Şarapları’nda aktif olarak çalışırken 1973 yılında Almanya’da Wiesbaden Yüksek Meslek Okulu’nda İçecek Teknolojisi Bölümü’nü bitirdi. Türkiye’ye döndüğünde şirketin bütün kademelerinde tam yetki ve sorumlulukla çalıştı. 1992-2001 yılları arasında Dimes Genel Müdürlüğü’nü üstlendi. Kasım 2002’den bu yana da Dimes Yönetim Kurulu Başkanlığı görevini yürütüyor. Aynı zamanda Meyve Suyu Endüstrisi Derneği (MEYED) Yönetim Kurulu Üyesi.