Dikkatsizliği hafife almayın

Danışan: Kızım okulda sorunlar yaşıyor. Ergenliğe girdiği için normal problemler diye düşünüyorduk ama artık pek emin değilim.
Dr. Başak: Ne gibi sorunlar?
Danışan: Ödevlerini unutuyor, sınav günlerini hatırlamıyor, eşyalarını kaybediyor, çok dağınık, aklı bir karış havada. “Kızım aşık mısın” diyorum, sinirleniyor. Bazen benim de sabrım taşıyor ve tartışıyoruz. Ona nasıl davranmam gerektiğini bilmiyorum.
Dr. Başak: Unutkanlık ve dağınıklık birçok ergenin yaşadığı bir problem. Kızınızın yaşadığı tipik bir ergen hali de olabilir, başka bir probleme işaret ediyor da olabilir. Bu saydıklarınız dışında başka şikayetleri var mı?
Danışan: Bildiğim kadarıyla yok. Mutlu bir çocuktur. Öyle her şeyi kafasına takmaz. Başka bir sıkıntısı olduğunu sanmıyorum. Okuldan da başka bir konuda uyarı gelmedi.
Dr. Başak: Beden sağlığıyla ilgili bir sıkıntısı var mı?
Danışan: Geçen ay çocuk doktoruna gittik, kansızlıktan şüphelendi ve tahliller istedi. Her şey normal çıktı. Doktora da sordum, “Dikkat Bozukluğu olabilir” dedi.
Dr. Başak: Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) hem çocuklarda he de yetişkinlerde görülebilen bir durum. Dikkatin kolay dağılması, uzun süre odaklanamamak, hareketlilik ve yerinde duramama gibi şikayetlere neden oluyor. Kızlar ve erkeklerde kendini farklı şekilde gösterebiliyor. Kızlarda daha az davranış bozuklukları fakat daha fazla dikkat eksikliği dikkat çekiyor.
“BÜYÜYÜNCE GEÇER” DİYE DÜŞÜNMEYİN
Danışan: Benim kızımda olup olmadığını nasıl anlayabilirim?
Dr. Başak: Bunun için kızınızla bir uzmana danışmanız gerekir. Uzman, sizden, eşinizden ve öğretmenlerinden de bilgi alarak, kızınızın durumunu kapsamlı olarak değerlendirir.
Danışan: Bu hastalığın başka özellikleri nelerdir?
Dr. Başak: Bu teşhisi alan çocuklar ders çalışmada sorun yaşarlar, unutkanlık, dağınıklık, organize olamama gibi nedenlerden dolayı okulda başarısız olabilirler veya gerçek kapasitelerini göstermezler. Ayrıca aşırı hareketlilik, çok konuşma, sırasını bekleyememe, isteklerini erteleyememe, acelecilik gösterebilirler.�
Danışan: Bu tanıyı koyabilmek çok zor. Sanki tüm çocuklarda zaman zaman böyle problemler olabilir.
Dr. Başak: Çok haklısınız. Bu nedenle, son yıllarda birçok çocuk yanlış bir şekilde bu tanıyı alıyor ve hemen ilaç tedavisine başlanıyor. Bunun yanında, birçok çocuk da “Ne de olsa oğlan çocuğu, yaramaz olması normal, büyüyünce geçer” şeklinde düşünen yetişkinler yüzünden tedavi alamadan hayatlarını, çoğu zaman başarısız şekilde devam ettirmek zorunda kalıyorlar.
Danışan: Nasıl anlayacağız, yaramaz mı yoksa DEHB mi olduğunu?
Dr. Başak: Söylediğim gibi, çocuğu tanıyan birden fazla kişinin çocuğun davranışları hakkında bilgi vermesi gerekir. Çünkü çocuk evde çok uslu okulda çok yaramaz ise veya tam tersi, bunun nedeni başka bir sıkıntı olabilir.
Danışan: Benim kızımda dikkat problemi var ama çok hareketli değil. Öyleyse onda başka bir problem mi var acaba?
Dr. Başak: Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu üç değişik alanda kendini gösterebiliyor; kızınızın yaşadığı gibi sadece Dikkat alanında olabiliyor veya Hiperaktivite (ellerin ayakların kıpır kıpır olması, uygunsuz olan durumlarda koşuşturup durması, çok konuşma, sürekli hareket halinde olma durumu) ve Dürtüsellik alanında (sorulan soru tamamlanmadan önce cevabı yapıştırması, sırasını bekleme güçlüğü, başkalarının sözünü kesme ve yaptıklarının arasına girme) ortaya çıkabiliyor.
Danışan: Yani sadece dikkatinin eksik olması da kızımda DEHB var anlamına gelebilir.
Dr. Başak: Toplumda birçok kişi çeşitli nedenlerden dolayı dikkat dağınıklığı ile ilgili sıkıntılar yaşar ama bunun dereceleri vardır. Şikayetler arttıkça kişinin yaşantısını daha olumsuz etkiler. Bu nedenle değerlendirme yaparken kızınızın dikkat eksikliğinin yaşına uygun olup olmadığı, yaşantısını ne kadar olumsuz etkilediği göz önünde tutulmalı.
DEHB KENDİ KENDİNE GEÇMEZ
Danışan: Bunu anlamak için bir test var mı?
Dr. Başak: Amerikalı Klinik Psikolog Dr. Russell A. Barkley, DEHB konusunda en önemli isimlerden biridir. Bu konuda sayısız makale ve kitapları var ve halen araştırmalar yapmaya devam ediyor. Dr. Barkley, DEHB tanısı koymak için özel bir test olmadığını, tanının ancak aileyle, kişiyle ve öğretmenlerle yapılan görüşmeler sonunda toplanan bilgilerin başka testlerden alınan sonuçlarla harmanlanarak konabileceğini söylüyor.
Danışan: Tedavisi var mı?
Dr. Başak: Son araştırmalar, en etkin tedavinin, ilaç, aile becerileri eğitimi, davranışsal eğitim ve sınıf içi müdahalelerini kapsayan kombine bir tedavi olduğunu söylüyor.
Danışan: Tedaviyle iyileşir mi?
Dr. Başak: Bu hastalığı tamamen ortadan kaldıran bir tedavi yok. DEHB, kronik bir durum olarak algılanmalı. Bu nedenle tedavinin amacı, ilişkilerini geliştirmek, başarısını artırmak, olumsuz davranışları azaltmak, bağımsızlığını teşvik etmek ve özgüvenini artırmak olmalı.
Danışan: İlaç yetmiyor mu?
Dr. Başak: İlaç yanında davranışsal terapiler ve aile becerilerini artıracak eğitimler gerekli. Tedavi yöntemleri ve planı, kapsamlı bir değerlendirme sonrasında, çocuğun problemli olduğu bölgeler saptandıktan sonra, o çocuğun ihtiyaçlarına göre belirlenmeli.
Danışan: Hiçbir şey yapmazsak ne olur, kendi kendine geçer mi?
Dr. Başak: Geçmez. Müdahale edilmezse kişinin okulda, iş, aile hayatında, ilişkilerinde ve daha başka birçok alanda başarısız olmasına, hayattan zevk alamamasına neden olabilir.

NASIL PROBLEMLER YAŞARLAR?

Dikkat Eksikliği yaşayan kişiler, aşağıdakilere benzer problemler yaşayabilirler:
- Dikkatini ayrıntılara veremez ya da okul ödevlerinde, işlerinde veya diğer etkinliklerinde dikkatsizce hatalar yapar.
- Üzerine aldığı görevlerde ya da oynadığı etkinliklerde dikkati dağılır.
- Doğrudan kendisine konuşulduğunda çoğu zaman dinlemiyormuş gibi görünür.
- Yönergeleri izlemez ve okul ödevlerini, ufak tefek işleri ya da işyerindeki görevlerini tamamlayamaz.
- Üzerine aldığı görevleri ve etkinlikleri sürdürmekte zorluk çeker.
- Mental çabayı gerektiren görevlerden kaçınır, bunları sevmez ya da bunlarda yer almaya karşı isteksizdir.
- Üzerine aldığı görevler ya da etkinlikler için gerekli olan şeyleri kaybeder. (Örneğin oyuncaklar, okul ödevleri, kalemler, kitaplar ya da araç-gereçler...)
- Dikkati dış uyaranlarla kolaylıkla dağılır.
- Günlük etkinliklerde çoğu zaman unutkandır.