İşverenler, çalışanlar ve insan kaynakları uzmanları 6 saat mesai uygulaması hakkında ne düşünüyor?

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Bilgin, 1 Mayıs Emek ve Dayanışma Günü'nde çalışma saatleriyle ilgili yaptığı açıklamayla çalışanlara "müjde" verdi. Bilgin, haftalık 45 saat olan çalışma süresinin yeniden düzenlenmesi gerektiğini belirterek, “Çalışma saatlerini yeniden düzenlemeliyiz. İngiltere'de 6 saat uygulamasına geçildi, beş saat deneniyor" dedi.

Ülkemizde yasal olarak belirlenen haftalık 45 saatlik çalışma süresinin kısaltılması gerektiğinin altını çizen Bakan Bilgin şunları söyledi:

-- Bu sekiz saat talebinin olduğu dönem hepimizin bildiği gibi sanayi çağının başladığı dönemdi. Herhalde araya giren bu teknolojik değişimle işçilerin, emekçilerin, hizmet sektöründe çalışan emekçilerin ürettikleri değer, ürettikleri ürün, ürettikleri hizmet katlanarak artmıştır.

-- Bunun için artık günümüzde tartışılması gereken, bu 1 Mayıs'larda tartışılması gereken ilk şey çalışma sürelerinin halen sanayi çağının başlangıcında talep edilen sekiz saat civarında kalması olabilir mi? Elbette, açıkça, olamaz. Dolayısıyla biz Türkler de çalışma hayatımızı modernize ederek çalışma sürelerinin yeniden daha insani şartlarda, emeğin verimliliğini birim verimliliğindeki artışı dikkate alarak yeniden düzenlemek durumundayız.

Bakan Vedat Bilgin’in bu açıklamasından sonra çalışma saatleri konusunu detaylıca ele aldık.

• Türkiye’de çalışma saatleri ve koşulları ne durumda?
• Dünyada hangi ülke kaç saat çalışıyor?
• İşverenler, çalışanlar ve iş uzmanları bu konuda neler söylüyor? 

İşte tüm bu sorulara cevap aradığımız detaylı çalışma saatleri dosyası…

Öncelikle ülkemizdeki çalışma saatlerine bir göz atalım.

Türkiye’de 4857 sayılı çalışma kanununun 63'üncü maddesine göre, haftalık çalışma süresi 45 saat. Buna göre, haftanın beş günü çalışılan bir iş yerinde, mesai günde dokuz saatten fazla olamıyor. Mola süreleri de düşüldüğünde günlük çalışma süresinin yedi buçuk saatten fazla olamayacağı hesap ediliyor.

AVRUPA’NIN EN ÇOK ÇALIŞAN ÜLKESİYİZ

Ekonomik Kalkınma ve İş Birliği Örgütü (OECD) veri setine göre, Türkiye haftada 45,6 saat çalışma ile Avrupa’da en çok haftalık mesai yapan ülkeler listesinde ilk sırada yer alıyor. Türkiye’yi 39,6 saatle Polonya ve 39,3 saatle Portekiz takip ediyor. 

Öte yandan, ülkemizde yasal haftalık çalışma saati 45 olsa da istihdamda olanların yüzde 15’i haftada 60 saatten daha fazla çalışıyor. Bu verilerle Türkiye, OECD ülkeleri içinde en üstte yer alıyor. Dünyada ise birçok ülke haftalık çalışma saatlerini 40 ve altına indirmiş veya indirme çalışmalarını başlatmış durumda. 

Grafik: Harun Elibol

İLK SIRADA HOLLANDA VAR

Hollanda haftalık ortalama 31,2 saatlik çalışma ile Avrupa’da en az çalışma saatine sahip ülke unvanını elinde bulunduruyor. Hollanda’yı 33,9 saat ile Norveç ve 34,4 saat ile Almanya izliyor. Günde 6 saat çalışılan İngiltere ise şimdilerde bu süreyi 5 saate düşürmek için çalışmalar yapıyor.

FRANSA 2000 YILINDAN BERİ 35 SAAT ÇALIŞIYOR

Fransa, 20 yılı aşkın süredir haftada sadece 35 saat çalışıyor. Ülkede 35 saat kanunu, 1998 ve 2000 yıllarında parlamento tarafından oylanıp 2000 yılında Lionel Jospin hükümeti tarafından yürürlüğe koyuldu. Ülkede şimdilerde haftada 4 gün çalışma sistemi deneniyor.

Gözden KaçmasınHaftanın dört günü çalışmaya başlayan şirkette neler yaşandı? ‘Bugün 1 Nisan mı?’Haberi görüntüle

Peki ülkemizde ‘günde 6 saat mesai’ uygulaması fikrine çalışanlar ve işverenler nasıl bakıyor? Bu saat dilimini çok az bulan da var, "İşe koşa koşa giderim" diyen de…

‘9 SAATTE YAPTIĞIM İŞİ 6 SAATTE YAPARIM’

Ceyda P. (39) / Muhasebeci

Bence 9 saat çalışma inanılmaz uzun. Tüm hayatın işten ibaret oluyor, hiçbir şeye vaktin kalmıyor. Çoğu insan bu yüzden çocuklarını okuldan alamıyor ve sırf bunun için yardımcı tutuyor. Ben daha kısa sürelerde daha insani şartlarda çalışmayı tercih ederim tabii ki... Sözde 9 saat çalışıyoruz ama ay sonları hep mesailere kalıyoruz, hafta sonu da çalışıyoruz ama bunun karşılığını alamıyoruz. 

Devlet kurumları bu konuda daha iyi bence. Özel sektörün çalışma koşulları çok daha zor. Bana günde 9 değil 7 ya da 6 saat çalış deseler, ücretimin de kesilmesine razı olarak kabul ederim. Ama zaten bana göre doğru olanı aynı şartlarda aynı maaşla daha kısa süre çalışmak. Kimse daha uzun süre çalışıyor diye daha çok çalışmıyor, böyle bir yanılgı var ama asla doğru değil. Ben bana verilen o 6 saate, 9 saatte yaptığım işi yaparım canla başla. Önemli olan işin başında durduğun süre değil ki ne kadar verimli çalıştığın.

Böyle bir şeyin onay görüp uygulamaya geçeceğini düşünmüyorum, aynı maaşı vererek kimse daha az çalıştırılmaz. Belki kamu kuruluşlarında olabilir ama özel sektörde çok zor görünüyor. Bence özel sektörde tercihe bırakılabilir, isteyene 6 saat isteyene 9 saat opsiyonu tanınsın ona göre ücret versinler mesela…

‘SAAT 3'TEN SONRA PİLİM BİTİYOR’

Serkan Y. (49) / Mühendis

Bu benim en dertli olduğum konu, hep söyleniyorum iş yerinde de. Sabah işe acayip bir enerji ile geliyorum ve kesintisiz çalışıyorum, bazen öğle aramı bile kullanmıyorum. Saat 15.00 gibi ise pilim bitiyor ve o saatten sonra asla konsantre olup doğru düzgün iş yapamıyorum.

O saatten sonrası gerçekten ite kaka zaman doldurmayla geçiyor. Bence 6 saatlik düzene geçmesi herkesin çok daha verimli çalışmasına vesile olur ama ben patronların bunu uygulayacağını düşünmüyorum. Şimdi 9 saate de uymayan o kadar çok işveren var ki... Bizde o 6 saat, 9 saate çıkar eminim.

‘ÇALIŞMA SÜRESİ KISALIRSA İŞLER YÜRÜMEZ’

Emre O. (47) / İşletme Sahibi

6 saat çalışma nedir? Öyle şey olur mu? İşçiler zaten işe gelir gelmez başlamıyorlar ki çalışmaya, en az yarım saat ayılmaları sürüyor; mesai bitmeden 1 saat önce de kıpırdanmaya başlıyorlar. Bir de öğle araları, sigara molaları var. Zaten toplasan 6 saat ancak çalışılıyor.

Bu resmi olarak 6'ya düşerse 4 saat çalışıp giderler. Biz de batarız. Bence çalışma süresi azalmamalı aksine artmalı. Bunu iş yerim var diye demiyorum, uzun yıllar ben de işçi olarak çalıştım, o zaman da bu soruyu sorsanız aynı şeyi söylerdim.

‘ÖZELLİKLE GÜNLER KISALINCA KIŞ UYKUSUNA YATMAK İSTİYORUM’

Belgin Ş. (42) / Tekstilci

Ben bu uzun çalışma saatleri yüzünden kışın depresyona giriyorum ve en az 3 ay çıkamıyorum. Hani havalar erken kararmaya başlıyor ya, sabah gün aydınlanmadan binaya girip hava karardığında çıkıyoruz. Eve gidip yemek yiyip yatıyoruz. Başka bir şey yapmaya ne enerji ne de zaman kalıyor.

O yüzden en azından kışın bari çalışma sürelerini kısaltsalar kendimi çok daha iyi hissedeceğim. Kış gelince resmen kış uykusuna yatmak, baharda uyanmak istiyorum. Uzun süre çalışmak hem yaşam kalitesini hem de verimi düşürüyor.

'DERS SAATLERİ 40 DAKİKADAN 30'A DÜŞEBİLİR'

Leman F. (29) / Öğretmen

Günde 6 saat çalışmak mükemmel olur; vallahi koşa koşa giderim işe. Bence öğretmenlik mesleği için mevcut çalışma saati çok uzun. Bazı branş öğretmenleri zaten 6 saat falan çalışıyor ve onların mutlulukları gözlerinden okunuyor. Çok da güzel çalışıyorlar bıkmadan usanmadan.

Hem biz hem de öğrencilerimiz için 6 saatlik düzen mükemmel olur. Ders saatleri 40 değil, 30 dakika olursa bence çok daha faydalı oluruz. Zaten bir süre sonra çocukların dikkati dağılıyor toplamak mümkün olmuyor. Bu kararın uygulanacağı günü iple çekiyorum.

‘SEÇEBİLSEM 6 SAAT ÇALIŞMAYI TERCİH EDERDİM’

Fikret P. (45) / Reklamcı

Haftada 45 saat çalışma süresi çok çok uzun. İnsanın enerjisini düşürüyor, verimini azaltıyor. Bence 6 saat çok ideal. Böyle bir imkânımız olsa ya da seçme sansımız olsa kesinlikle daha düşük maaş alsam da bunu tercih ederim. Evime, aileme daha çok zaman ayırabileceğim için daha mutlu olurum, bu da işime yansır. Yaşam kalitem artınca daha verimli çalışırım ve daha üretken olurum.

'BEN 9 SAAT ÇALIŞMAKTAN MEMNUNUM, 6 SAAT ÇOK AZ'

Kadir T. (35) / Öğretmen

Bence 9 saatten az çalışılmaz, en ideali bu saatler. Avrupa’da bazı ülkeler çok kısa sürelerde çalışıyor, bazı yerlerde 4 gün çalışma düzeni var ama bu bana doğru gelmiyor. Ben mevcut düzenden gayet memnunum, "Çalışma süresinin kısalması verimi düşürür" düşüncesindeyim. Ama haftada 4 güne düşebilir mesela. 4 gün uzun saat çalışalım ama bir günümüz boşa çıksın, bence en mantıklısı böyle olur. Diğer türlü günde 6 saat çalışma bizim meslek için yetmez. 

'ANNELERE ZAMAN YETMİYOR, ONLARIN MESAİ SAATİ KISALABİLİR'

Sevda G. (41) / Mimar

Bence bu soruya verilen cevaplar kadın ve erkeklerde farklılık gösterir. Eşime sorsanız 10 saat bile çalışılabilir. Çünkü hem işi çok rahat hem de evdeki sorumluluktan kaçmak için bir fırsat. Bir an önce eve geleyim, çocuklarımla zaman geçireyim, yemek yapayım, temizlik yapayım derdi yok. Ama biz kadınların özellikle anne olduktan sonra hiçbir şeye zamanı yetmiyor. Dolaysı ile 9 saat çalışmak bana 20’li yaşlarımda çok uzun gelmezken şimdi çok uzun geliyor. 

Bence kadınlara pozitif ayrımcılık yaparak anne olduktan sonra mesai saatini 6 saatle kısıtlamak harika olabilir. Aynı şekilde baba olanlara da böyle bir hak tanınsa fena olmaz ama babalar iş mesaisini bebek bakımı mesaisine tercih edebilirler.

'İŞVEREN OLARAK BU KARARI DESTEKLERİM'

Akın B. (52) / Emlak şirketi sahibi

Özellikle bazı meslek dallarında 6 saat mesai mantıklı bir uygulama olabilir. Ben çalışma saatlerinde kısalmaya gidilmesinin çalışanların motivasyonunu artıracağını düşünüyorum. Bugün yasa çıksın bir işveren olarak sevinirim bu işe. Ya da bunun yerine gün sayısını kısaltmak da bir seçenek olabilir. Dört gün uzun saatler çalışıp üç gün izin yapmak gibi... Ben insanların mutlu mesut çalışınca çok daha başarılı olacağını inanıyorum çünkü bunu deneyimledim. Çalışmak istemeyen, işini zoraki yapan insanlar isterse günde 10 saat çalışsın asla verim alamazsın. 

'ALTI SAAT ÇALIŞMAK İNSANIN KENDİSİNE İHANETİDİR'

Nalan K. (53) / Restoran sahibi

Ben aktif olarak çalışmaya başladığım günden beri günde 12 saate yakın çalıştım. Gençlik yıllarımda yurt dışında işçi olarak çalıştım. O zaman çalışma süresi çok kısa geliyordu bana, o yüzden yapabileceğim ekstra işleri yapardım. Şimdi kendi iş yerim var ama çalışanlarımla birlikte yine uzun saatler aktif olarak çalışıyorum. Çalışmak beni aktif tutuyor, hafta sonu dahil sürekli çalışıyorum.

Günde 6 saat çalışmak insanın kendisine ihanet etmesidir bence. İnsan az çalışırsa tembelliğe alışır, hareketi azalır, boşluktan ne yapacağını şaşırır. Özellikle bekarlar ya kafelerde vakit öldürür ya da evde gününün geri kalan kısmını dizi izleyerek geçirir. Evli ve çocuğu olanlara biraz daha ekstra zaman güzel olabilir ama.

                                                                        ***

Yukarıda görüldüğü üzere birçok meslek gruplarından insanlar, çalışma saatlerinin azaltılması konusunda farklı görüşlere sahip. Tabii işin bir de 'insan kaynakları' kısmı var... Çalışanlar da iş verenler de bazı soruları merak ediyor:

• '6 saat mesai önerisi' yasalaşırsa çalışanların verimi düşer mi yoksa artar mı?
  
• Çalışma süreleri kısalırsa ücretlere yansıması nasıl olur?
  
• Gün için de yapılan aralar da kısalır mı, ücretlerde değişikliğe gidilir mi?
  
• Sürenin kısalması işverenin lehine mi aleyhine mi?

Aklımıza takılan tüm soruları Türkiye’nin önde gelen Üst Düzey Yönetici Seçme ve Yerleştirme Danışmanı Murat Ergene yanıtladı. 

‘HER İŞ KOLUNDA ÇALIŞMA SAATİNİ ESNETMEK MÜMKÜN OLMAYABİLİR’

Murat Ergene, tüm dünyada yaşanan pandemi dönemi ile işimizin geleceğinin yeniden şekillendiğini, teknolojik değişimler, dijital dönüşüm ve yapay zekanın hızla hayatımıza girmesi, uzaktan, freelance ve esnek çalışma gibi farklı çalışma modellerinin hepsinin çalışma hayatını etkilediğini söyleyerek söze başladı. Bu kadar değişim ve dönüşüm yaşanırken konuya salt 'çalışma saati' olarak bakmamak gerektiğini ifade eden Ergene, sözlerine söyle devam etti:

“Şirketlerin eskiden tek amacı hissedarların kârını maksimize etmesiyken, bugün şirketlerin topluma katkısı, iş modellerini ne kadar sürdürülebilir kıldıkları ve çeşitlilik, kapsayıcılık, eşitlik konularına yaklaşımları işveren markalarını belirleyen kriterler oldu.”

Bugün pek çok ülkede çeşitli kısa çalışma haftası adı alında pilot programların devam ettiğini, çünkü her ülkenin ve şirketin kültürünün farklı olduğunun altını çizen Ergene, bazı işlerde çalışma saatlerini esnetmenin daha mümkünken bazı iş kollarında bunun çok kolay olmadığını dile getirdi.

‘PİLOT ÇALIŞMALAR YAPILABİLİR’

Ekonominin tümünü etkileyecek bütün düzenlemelerde olduğu gibi çalışma süresinin kısaltılması da iyi analiz edilmesi gerektiğini söyleyen Ergene, devlet ya da özel sektörün bilimsel kriterlere uygun pilot çalışmalar yapılabileceğini, sonuçların ölçülüp konunun bu noktada istişare edileceğini, tüm taraflar için işin artısı ve eksilerinin çıkarıldıktan sonra, veriler üzerinden konunun gündem olmasının beklendiğini ifade etti.

'Çalışma sürelerinde kısalmaya gidilirse verim düşer mi yoksa tam tersine artar mı?' sorusuna ise Ergenenin yorumu şöyle: 

“Yıllardır değişmeyen bir gerçek var. 'Çalışan memnuniyeti = müşteri memnuniyeti' sonucunu doğuruyor. Olumlu bir gidiş, diğer halkaları zincirleme olumlu etkiliyor. Bu durum bilimsel bir gerçektir. İçinde bulunduğumuz sanayi çağında böyleydi, şimdi dijital çağda da böyle olacak. Önemli olan işin tanımının yapılması ve işlerliğin sürdürülebilir olmasıdır. Bunu sağlamak için empati ile yaklaşmak, çalışanlarla iletişim kurabilmek ve çalışan memnuniyetini maksimize etmek kritik başarı faktörü olacaktır.” 

ÇALIŞMA SAATLERİNİN KISALTILMASININ ÜRETKENLİĞİ ARTIRDIĞINI GÖSTEREN BİRÇOK ARAŞTIRMA VAR

“Belli bir iş garantisi varken insanlara 45 saat çalışma yetiyordu ancak şimdi zaman yetmiyor. Çalışanlar kendilerine zaman ayırmak istiyor. Sürekli aynı işi yapmaktan hoşnut olmuyor. Bu doğrultuda da farklı çalışma modelleri hayatımıza giriyor” diyen Ergene, ABD’de ve Avrupa’da birden fazla işte çalışma modelinin tercih edildiğini, ‘Interim’ denilen farklı şirketlerde geçici sürelerde çalışma modeline olan talebin arttığını, freelance olarak birden fazla işi yapma trendinin yükseldiğini sözlerine ekledi.

Peki, çalışma süreleri kısalırsa ücretlere ve yan haklara yansıması nasıl olur? Mola süreleri kısalır mı?

Dünyadaki örneklerde genellikle çalışanların daha az çalışmalarına rağmen aynı maaşı almaya devam ettiğini, maaş ve yan hakları değişmediğini belirten Ergene, bu konuda dünyadan örnekler verdi:

“İzlanda ve Yeni Zelanda'dan sonra örneğin Belçika, Avrupa Birliği’nde 4 günlük çalışma opsiyonunu sunan ilk ülke oldu. Belçika gibi birçok ülkede sistem zorunlu değil, şirketlerin tercihine göre uygulanıyor. Belçika’da 4 gün çalışmayı tercih edenlerin 5 günlük mesai saatini doldurmaları gerekiyor.”

Mola sürelerinin iş yerinde belirlenen günlük çalışma sürelerine göre değiştiğini, şirketin çalışma sistemine özel olmak üzere çalışma süresi kısalsa bile gün içinde molaların devam edeceğini belitti ve bir örnekle sürecin nasıl işlediğini anlattı:

“Örneğin ülkemizde 4 saat ya da daha kısa süreli işler için uygulanan ara dinlenme süresi 15 dakika, 4 saatten 7,5 saate kadar olan işler için 30 dakika, 7,5 saatten fazla olan işler için 1 saattir. İlgili yasal düzenlemeye göre de işveren, çalışana bu sürelerden daha az ara dinlenme süresi hakkı tanıyamaz.”