Nasıl oluyor da anne babalar gözünden bile sakındığı çocuklarını otomobillerinde unutabiliyor? İhmal mi bir hafıza sorunu mu?

Çocuğunuzu her sabah işe giderken kreşe ya da bakıcısına siz bırakıyorsunuz. Kafanız o gün oldukça dalgın, her gün yaptığınız bu rutini o sabah atlıyorsunuz ve çocuğunuzu aracınızın arka koltuğunda unutup günlük yoğun temponuza geri dönüyorsunuz. Çocuğu arabada bıraktığınızı hatırladığınızda ise belki de artık çok geç oluyor.

Arabada unutulan çocuk vakalarının çoğu işte bu şekilde yaşanıyor. En ufak bir dalgınlık ve kafa karışıklığı, maalesef böyle trajik sonuçlara neden olabiliyor. “Çocuk nasıl unutulur? Bu nasıl sorumsuzluk, ben asla yapmam!” demeyin, kimseyi yargılamayın. Uzmanlar bunun bir hafıza sorunu olduğunu ve herkesin başına gelebileceğini söylüyor.

Okul servisinde uyuyakalan ya da işe giden anne babasının dikkatinden kaçıp kreşe bırakılmayan çocukların tüm dünyada manşetlere taşınan hikayelerini duyunca kahroluyoruz. İşte o hazin hikayelerden bazıları...

***

Grafik: Harun Elibol

O gün 5 yaşındaki Trace Means'in ablasının doğum günüydü. Anneleri Amanda, büyük çocuğunun 8'inci yaş günü partisine hazırlanmak için ikisini de arabaya bindirip parti malzemeleri almaya alışverişe çıkardı. Eve döndüklerinde Amanda, hem Trace'in hem de ablasının kendi başına arabadan indiğini düşünmüştü.

Amanda eve girdikten iki üç saat sonra Trace'in ortalıkta olmadığını fark ederek oğlunu aramaya başladı. Çocuğu evde bulamayan Amanda, arabaya bakmaya gittiğinde gördüğü manzara karşısında şoka girdi. Trace hâlâ kemeri bağlı bir şekilde koltuğunda tepkisiz bir şekilde yatıyordu. Amanda hemen 911’i aradı ama maalesef çocuk hayatını kaybetmişti. 

36 yaşındaki anne, ifadesinde oğlunun kemerini nasıl çözeceğini ve arabadan nasıl çıkacağını bildiğini söyledi. Bu nedenle Trace'in o gün de aynı şeyi yaptığını düşünmüş ve hıza parti hazırlıklarına başlamıştı. ABC News'e göre, yetkililer aracın kiralık olmasının ve kapı emniyet kilidine alışık olmamanın çocuğun ölümüne yol açan bir faktör olabileceğini düşünüyor.

Annenin ceza alıp almayacağı henüz belli değil ancak 7 yaşından küçük çocukları yanlarında 14 yaşından büyük biri bulunmadığı takdirde beş dakikadan daha uzun süre bir araçta yalnız bırakmak, Teksas yasalarına göre yasa dışı kabul ediliyor.

49 yaşındaki Miles Harrison da arabada unuttuğu çocuğunun ölümüne sebep olan ebeveynlerden biri…

2008 yılında, Virginia eyaletinde mahkeme karşısına çıkan Harrison, çok cana yakın, çalışkan, sevgi dolu, vicdanlı bir babaydı. Oğlu Chase’i işe giderken yolunun üzerinde olan kreşe bırakacaktı ama o gün işleri oldukça yoğundu. Harrison, oğlunu kreşe bırakmayı unuttu ve bunu çok sonra hatırladı. Chase, Temmuz ayının kavurucu sıcağında bir ofis otoparkında yaklaşık dokuz saat boyunca bir araba koltuğuna bağlı kaldı ve hayatını kaybetti.

Açıklanamaz, affedilemez bir hataydı ama suç muydu? Yargıcın karar vermesi gereken soru buydu.

Yargılanma süreci 3 gün sürdü. Üç gün boyunca mahkeme salonunda iki kadın vardı. Kadınlar her sabah Virginia'ya gidip Harrison'ın yanında olmak için saatler harcıyordu. Orada bulunanların çoğunun aksine, bu iki kişi Harrison'ın ne akrabalarıydı ne iş arkadaşları ne de çalışanları...

Bu iki kadın Harrison’ı çok iyi anlıyordu çünkü aynı korkunç olayı onlar da yaşamıştı. Onlar da yanlışlıkla aynı şekilde çocuklarının ölümüne neden olmuşlardı.

Chase'in ölümü, Harrison ve eşinin onu Rusya'dan evlat edinmesinden sadece birkaç ay sonra gerçekleşmişti. Harrison'lar, her ikisi de 18 aylık olan çocuklarına bakabilmek için 3 ay boyunca işten ayrılmışlardı. Çocuklarının kreşe gitme rutini ise sadece bir hafta önce başlamıştı.

Harrison, insanların bir ebeveynin çocuğunu nasıl arabada saatlerce unutabileceğini anlayamadığının fazlasıyla farkında olduğunu söyledi ve sözlerine şöyle devam etti. “Hayatınıza yeni bir rutin eklendiğinde, zaman zaman uykudan mahrum kalabilir ve otomatik pilota geçebilirsiniz. Umarım kimse benim yaşadığımı yaşamaz. Korkunç bir insan olduğumu düşünmek istiyorlarsa buna razıyım ama bu herkesin başına gelebilir. Lütfen kendinize aşırı güvenmeyin.”

Sonunda, mahkeme Harrison'ı suçsuz buldu. Karar üzerine Harrison'ın nefesi kesildi, hıçkıra hıçkıra ağlamaya başladı. Ayağa kalkmaya çalıştı ama başaramadı ve acınası bir şekilde dizlerinin üzerine çöktü, öylece kalakaldı.

-- Peki nasıl oluyor da bu anne babalar gözünden bile sakındığı çocuklarını otomobillerinde unutabiliyor?

-- Bu çocuklar sıcaktan mı ölüyor havasızlıktan mı?

-- Aileler kayıp sonrası nasıl bir travma yaşanıyor?

-- İhmalle çocuğunun ölümüne sebep olmak bir suç mu?

Bu hassas ve üzücü konunun hem tıbbi hem psikolojik hem de hukuki boyutunu konunun uzmanları ile değerlendirdik.

İHMÂL DEĞİL HAFIZA SORUNU 

Yukarıda bahsi geçen durum Unutulmuş Bebek Sendromu olarak adlandırılıyor. Peki bu tam olarak ne anlama geliyor?

Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Dr. Nihat Alpay: Unutulmuş Bebek Sendromu, bir bebeği veya küçük bir çocuğu istemeden terk etmeyi ifade eden bir terim. Normal şartlarda ebeveynler çocuklarını bir saniye bile gözlerinin önünden ayırmak istemez. Buna rağmen ABD başta olmak üzere birçok ülkede unutulmuş çocuk sendromu yaşanıyor. Arabaların içinde unutulan çocuklar ise ya sıcak nedeniyle hipertermi sonucu ölüyor ya da dikkatli insanların sayesinde fazla geç olmadan kurtarılıyor. Çok sayıda çalışmada, stresli ve yoğun yaşam tarzının bu tür olguların nedeni olduğu belirtiliyor. 

Gözden KaçmasınÇocuğum kayboldu, şimdi buradaydı! 'Uzun süre dışarı tek başıma çıkamadım'Haberi görüntüle

Kapalı bir arabada kısa süre kalan çocuklarda bile hipertermi riski oluşabilir. Sıcaklıktaki en büyük artış ilk 10 dakikada gerçekleşir. Yapılan çalışmalarda ilk beş dakikada sıcaklığın yüzde 55 ile yüzde 90 oranında arttığı gözlenmiştir. Aracın camları kısmen açık olsa bile ilk 15 dakikada sıcaklık hemen mevsim normallerinin çok üstüne çıkar. Son çalışmalarda arabada unutulan bebeklerin yüzde 87'sinin 3 yaş ve daha küçükler olduğu bulundu. Unutulmuş bebek sendromuna bağlı ölümler sıcak olan her ayda olmasına rağmen en çok ağustos ayında görülüyor.

‘HAFIZA BİR MAKİNEDİR BAZEN ARIZASI OLABİLİR’ 

Çocuklarını gözlerinin önünden bir saniye bile ayırmak istemeyen ebeveynler nasıl oluyor da bir bebeği arabada unutabiliyor? Bu bir ihmal sorunu mu yoksa hafıza sorunu mu?

Nihat Alpay: Bunun ebeveynin çocuğunu ne kadar sevdiği veya ebeveynin ne kadar akıllı olduğu ile kesinlikle ilgisi yok. Bu insan olduğumuzu ve hepimizin bellekte gecikmelere duyarlı olduğumuzu kabul etmekle ilgili.

South Florida Üniversitesi'nde psikoloji profesörü olan David Diamond çocuklarını arabada unutan ebeveynlerin hafızalarını incelemiş ve hafıza kayıplarının ana tetikleyicilerinden birinin stres olduğunu bulmuş. Dr. Diamond en dikkatli ve parlak zihinlerin bile işleyen bellekte gecikmelere maruz kalabileceğini, beynimizin çok değişik görevleri olduğunu belirtiyor ve “Hafıza bir makinedir, bazen arızası olabilir” diyor.

Diamond, kamuoyunda en yaygın kanının yalnızca ‘kötü veya ihmalkâr’ ebeveynlerin çocuklarını arabada unutabileceği yönünde olduğunu ancak bunun bir ihmal sorunu değil, bir hafıza sorunu olduğunu ve herkesin başına gelebileceğini düşünüyor.

Ebeveynler böyle bir kayıp sonrası ne yaşıyor? Ebeveynlerden birinin diğerine böyle bir olay karşısında nasıl yaklaşması gerekir?

Nihat Alpay: Ebeveynlerde bu tür kayıp sonrası bir sessizlik dönemi başlar. Bu sessizlik dönemini takiben bazı ebeveynler çocuğun kaybına sebep olan diğer ebeveyni suçlar. Suçlanan ebeveyn bazen ağır depresif tablo içine girer, bu durum bazen hastaneye yatacak kadar ağır depresyonlara hatta intiharlara bile sebep olabilir. Olayı yaşayan ebeveyn kendisinin cezalandırılması amacıyla polise başvurduğu durumlara bile rastlanmıştır. 

Bu kişilerde önce travma sonrası stres bozukluğu olur. Bütün ebeveynlerde yetersiz oldukları kanısı gelişir. Hemen hemen tüm ebeveynler psikiyatrik yardıma ihtiyaç duyar. Sıklıkla her iki ebeveynde de şiddetli psikiyatrik tablolar gelişir. Daha önce yaptığım araştırmalarda gördüm ki bilerek ve isteyerek öldüren anne babalarda çok nadiren bir pişmanlık ve huzursuzluk varken arabada unutmaya bağlı çocuk ölümleri çok farklılık gösterir. Çocuklarını öldüren ebeveynlerin genelinin ekonomik düzeyi ve eğitim seviyesi düşükken arabada unutularak ölen çocukların ebeveynleri her düzeyden insan olabilir.    

Nihat Alpay, Unutulmuş Bebek Sendromu'ndan korunmanın yollarını şöyle sıraladı:

-- Çocuğunuzu bıraktığınız bakımevi ile bir anlaşma yapın. Çocuğunuzu kreşe geç bıraktığınızda ya da devamsızlık yaptığında mutlaka bilgi vereceğinizi taahhüt edin. Aynı şekilde onlar da çocuklar normal okul bırakma saatinde orada olmazsa ebeveynleri bilgilendirmeyi taahhüt etsinler.

-- Çocuğu bıraktığından emin olmak için eşiniz veya partnerinizle görüşmek için telefonunuza alarm kurun.

-- Görsel hatırlatıcılar oluşturun. Çocuğun bebek bezi çantasını, ceketini veya şapkasını ön yolcu koltuğuna yerleştirin ki onun arka koltukta olduğunu hatırlayın.

-- Kendinize ait evrak çantası vb. gibi yanınıza almanız gereken özel eşyanızı arka koltuğa koyun.

-- Dış sıcaklıktan bağımsız olarak, bir çocuğu asla bir araçta uzun süre gözetimsiz bırakmayın.

ÖLÜMLER ÇOKLU ORGAN YETMEZLİĞİNDEN KAYNAKLANIYOR

Sıcak bir yaz günü açık otoparkta arabada unutulmuş bir çocuk için hayati sınır ortalama kaç dakika ya da saattir? Çocuklar ne kadar süre kapalı kalmaya dayanabilir?

Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Dr. Fatma Tülin Şimşek: Sıcağa bağlı çocuk ölümlerinin en büyük sebebi bebek ve çocukların park edilmiş araçta unutulmalarıdır. Çünkü güneş altına park edilen bir araç içinde sıcaklık 10 dakika içinde en az 6-7 derece yükselir ve ortalama 36,5 derece civarı olan vücut ısısı 10 dakika içinde 40-44 dereceye kadar yükselir.         

Ani ısı artışlarında vücudun ısı dengesini sağlayan şey beyindeki hipotalamus isimli bölgedir. Çocuklar uzun süre araç içinde unutulursa, yüksek ısıya maruziyet devam ettiği ve soğutma kapasitesi aşıldığı için hipotalamus ısıyı düşürmede artık yetersiz kalır, işleyemez olur. Çünkü çocuklarda bu ısı düzenleyici merkez yetişkinlere göre tam gelişmemiştir; sıcaklık artışına karşı daha savunmasız ve yetersizdir. 

Kritik maksimum termal ısı; hücre hasarı meydana gelmeden önce tolere edilebilen yüksek vücut sıcaklığı derecesi ve ısıya maruz kalma süresidir. Kritik maksimum termal süre ve derece aşıldığında, ısıyla ilgili kalıcı zararlar meydana gelir ki bu süre çocuklarda 42 derece üstü ısıya, 45 dakikadan uzun süren maruziyettir. Erişkinlerde ise bu süre 42 derece üstüne 45 dakika-8 saat maruziyet olarak belirlenmiştir. 

Araçlarda unutulan çocuklar neden hayatını kaybediyor? Sıcak çarpmasından mı yoksa nefessiz kalmaktan mı?

Fatma Tülin Şimşek: Sıcak havada otomobilde kilitli kalmış çocukta ölüme giden yolda meydana gelen fizyolojik olaylar sırası ile şu şekilde gerçekleşir.  

-- Sıcağa maruz kalmış beden ilk önce terleme ile kendini soğutmaya çalışır, aşırı terleme ile bolca su (sıvı), tuz ve potasyum gibi elektrolitleri kaybeder. Güçsüzlük, bitkinlik başlar. Bacaklarda ve karın kaslarında seyirme tarzı kasılmalar ve kramp tarzı ağrılar olur.

-- Mide krampları, bulantı, kusma olabilir. Çocuk kusmuğunun soluk borusuna kaçması nedeniyle de hayatını kaybedebilir. 

-- Damarlarda genişleme ve gerginlikte azalmaya bağlı kollarda bacaklarda ödem, vücutta kızarma olur.  

-- Çocukta ilk 15 dakikada sıvı kaybına bağlı susama hissi belirse de arabada kilitli kaldığı ve sıvı alamadığı için, sıvı kaybı daha çok artar. İlk 30 dakika-1 saat içinde hipotansiyona bağlı baş dönmesi ve bayılma gerçekleşebilir. 

-- Böbrekler yeterince kanlanmadığı için idrar çıkışı azalıp, idrar rengi koyulaşmaya başlar. Bu süre uzarsa hasta önce akut böbrek yetmezliğine, tedavi gecikirse ve hasta sağ kalmayı başarırsa kalıcı böbrek hasarı ile birlikte kronik börek yetmezliğine dönebilir. 

-- Sıvı azaldıkça terleme de durur. Hayati öneme sahip organları kanlandırmak amacıyla kalp daha çok attığı için ve sıcağa bağlı metabolizma hızı arttığı için, nabız sayısında artış olur. 

-- Nörolojik belirtiler değişik derecelerde ortaya çıkar. Azalan kan dolaşımı ve oksijensiz kalma sonucu sıcak bitkinliği, uyku hali veya tam tersi hırçınlık, sinirlilik hali olabilir. Sırasıyla hayal görme, uykuya meyil, görme bozukluğu, havale geçirme, komaya kadar giden bir dizi olaylar gerçekleşir. Kalıcı nörolojik hasar sıklıkla 42 derecenin üstüne 45 dakikadan uzun süre maruz kalan çocuklarda görülür. Bu sıcaklığın altında daha kısa süre maruz kalmış çocuklarda da bu belirtiler gözükse de erken etkili müdahale edilmiş çocuklarda tam düzelme olabilir.

-- Vücut ısısı 42 derecenin üstündeyse çeşitli enzimler işlevini yitirir.

-- Kaslarda yıkım başlayabilir, kas yıkım ürünleri kalsiyum düşüklüğü yapabilir.  

-- Karaciğer enzimlerinin işleyişi ve yardımcı proteinler bozulur böylelikle karaciğer yetmezliği gelişir. 

-- Damar içi yüzey hücreleri zararı görür. Son derece ölümcül olan ve geri dönüşü pek mümkün olmayan yaygın damar içi pıhtılaşması meydana gelir.          

-- Kötü etkilenim, maruz kalınan yüksek ısı derecesi ve maruz kalınan süreye bağlıdır.  Yaşam kaybı çoklu organ yetmezliğinden kaynaklanır. 

Bir çocuğun arabada uzun saatler boyunca unutulması ölüm haricinde ne gibi sağlık sorunlarına sebebiyet verebilir? 

Fatma Tülin Şimşek: Tedavide gecikilirse veya tedavi edilmezse, başta nörolojik sistem olmak üzere çoklu organ hasarı ve yaşam kaybı ile sonuçlanabilir. Nörolojik sitemden başka iskelet kasları, karaciğer, böbrekler, akciğerler, kalp gibi organlar hasar görebilir. Erken ve etkili müdahale hayat kurtarıcı olup, kalıcı hasar gelişmesini önler.

Ülkemizde bu şekilde yaşanmış ölümlere dair bir veri var mı?

Fatma Tülin Şimşek: Amerika’da her yıl 15 yaş altındaki ortalama 38 çocuk araçta kapalı kalma (eforsuz sıcak çarpması) nedeniyle hayatını kaybetmektedir. Ülkemizde araçta kapalı kalma nedeni ile çocuklardaki yaşam kaybı yüzdesi tam olarak bilinmiyor.   

Bu üzücü olayları neden yaşıyoruz?

Fatma Tülin Şimşek: Başlıca nedenleri şöyle sıralayabiliriz:

-- Çocukla ilgilenen kişinin dalgın olması, kafasının başka bir konu ile meşgul olması,

-- Bebek araç koltuğunun arkaya bakacak şekilde yerleştirilmesi sonucu çocuğun bakıcının görme alanından çıkması, 

-- Çocuğun araç içinde uyuyakalması ile inen çocuklar tek tek sayılmadığı için eksik olanın fark edilmemesi (özellikle okul servislerinde),

-- Arabada birden fazla çocuk varsa (özellikle okul servislerinde) biri ile daha fazla ilgilenmek zorunda kalınması, diğerinin kendisinin ineceğinin düşünülmesi, gerekli kontrolün yapılmaması,

-- Çocuğun araba koltuğuna emniyet kemeri ile sıkı sıkıya sabitlenmesi neticesinde ve emniyet kemerini çözememesi,

-- Araba kilidini sadece ebeveynin açabilmesi, çocuğun kilit sebebiyle içerde hapsolması.

ÇOCUK SOSYAL HİZMETLERE VERİLEBİLİR

Ebeveynin unutkanlığı nedeniyle çocuğunun ölümüne sebep olan bu ihmal bir suç mu? Bu durum “ihmalle ölüme sebebiyet verme” kapsamına girer mi?

Avukat Bilal Çelik: İhmalle öldürme suçundan bahsetmek için bir kişinin yükümlü olduğu belli bir davranışı gerçekleştirmemesi nedeniyle, yani ihmali hareket ile ölümün meydana gelmesi gerekir. Bu halde kişinin ölüm neticesinden sorumlu tutulabilmesi için, bu neticenin oluşumuna sebebiyet veren yükümlülük ihmalinin icrai davranışa eşdeğer olması gerekir. Çocuğu arabada unutmak tam olarak böyledir. Anne ve baba bu anlamda çocuğun korunması için bir nevi garantör vasfı taşır.

Benzeri vakalarda ebeveynler bakımından kasten öldürmenin ihmali davranışla işlenmesi suçu gündeme gelmelidir. Burada öldürme suçunun ihmal ile işlenmesi söz konusudur.

Böyle bir olay yaşandığında çocuğun ya da diğer çocukların aileden alınıp sosyal hizmetlere verilmesi durumu söz konusu mu?

Bilal Çelik: Anne babanın ihmali nedeniyle çocukta kalıcı bir sağlık sorunu meydana gelmesi halinde çocuk koruma hükümleri kapsamında sosyal hizmetlere yerleştirilebilir. Özellikle tekrarı ihtimalinde çocuk için doğru olan aileden alınmasıdır. Ancak her ne olursa olsun peşin hükümlü olmamak gerekir. Olayın oluş şekline, anne ve babanın ihmal derecesine dikkatlice bakmak gerekir. Zira sosyal hizmetlere alınması ile çocuk ile aile arasındaki bağ önemli ölçüde sınırlanır.

Sadece çocuk değil, araçta bir hayvan unutup onun ölümüne sebep olmak da suç sayılır mı?

Bilal Çelik: Her ne kadar son dönemde yeni bazı düzenlemeler yapıldı ise de hayvanlar ne yazık ki halen hukuken bir menkul eşya gibi değerlendirilmektedir. Hal böyle olunca hayvana karşı aynı suçun işlenmesi halinde öldürme suçunun gündeme gelmesi hukuk tekniği bakımından mümkün değildir.