A’dan Z’ye COVID-19 aşıları hakkında merak edilenler
Aralık 2019’dan bu yana devam eden COVID-19 salgını, hala her gün çok sayıda insanın ölümüne neden olmaktadır. Salgının başından bugüne kadar seksen milyonun üzerinde insan enfekte oldu ve bir buçuk milyonun üzerinde insan hayatını kaybetti.
Yayılımın önlenmesi ve durdurulması ile ilgili birçok korunma önlemi uygulanmaktadır. Enfeksiyon hastalıklarından korunmanın en önemli yolu olan aşılama ilgili olarak Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) ve partnerleri en baştan beri çalışmalarını sürdürmektedir. Şu anda 50'den fazla COVID-19 aşı adayının klinik çalışmaları devam ediyor. Bu aşılardan birkaç tanesinin klinik çalışmaları tamamlanmış ve uygulanabilecek noktaya gelmiştir. COVID-19 aşılarının yapılmasına başlanana kadar bulaşmayı azaltmak için temel halk sağlığı önlemlerine (maske, mesafe, hijyen) devam edilmesi gerekir.
Aşılar, hedefledikleri virüs ve bakterileri tanımak ve onlarla savaşmak için vücudun bağışıklık sistemini eğitir ve hazırlar. Vücut daha sonra hastalığa neden olan bu mikroplara maruz kalırsa, onları hemen yok etmeye ve hastalıkları önlemeye hazırdır. Halihazırda tüm dünyada yapılmakta olan aşılar (kızamık, tetanoz gibi) her yıl milyonlarca insanın hayatını kurtarmaktadır.
Geliştirilen COVID-19 aşılarının türleri nelerdir?
Halihazırda geliştirilmekte olan COVID-19 aşılarının türleri:
- İnaktive veya zayıflatılmış virüs aşıları: Burada hastalık yapıcı özelliği ortadan kaldırılmış virüsler kullanılır. Hastalık oluşmaz ancak virüse karşı bağışıklık yanıtı olur.
- RNA ve DNA aşıları: Kendi başına güvenli bir şekilde immün yanıt oluşturan bir proteini üretmek için genetik olarak tasarlanmış RNA veya DNA kullanan son teknoloji aşılardır.
- Protein bazlı aşılar: Güvenli bir immün yanıt oluşturmak için COVID-19 virüsünü taklit eden protein parçalarının kullanıldığı protein bazlı aşılardır.
- Viral vektör aşıları: Güvenli bir immün yanıt oluşturmak için COVID-19 virüs proteinlerini üreten genetik olarak tasarlanmış vektör virüslerin kullanıldığı aşılardır.
COVID-19 aşıları nasıl çalışır?
COVID-19 aşıları vücudumuzun COVID-19'a neden olan virüse karşı bağışıklık geliştirmesine yardımcı olur. Farklı aşı türleri, koruma sağlamak için farklı şekillerde çalışır, ancak tüm aşı türlerinde vücuda, gelecekte bu virüsle nasıl savaşılacağını hatırlayacak "bellek" T lenfositleri ve B lenfositleri sağlanır. Aşılamadan sonra T lenfositleri ve B lenfositleri çoğalması birkaç hafta sürer. Bu nedenle, bir kişi aşılamadan hemen sonra COVID-19 virüsü ile enfekte olursa aşının koruma sağlamak için yeterli zamanı olmadığı için hastalanması mümkündür. Bazen aşılamadan sonra bağışıklık oluşturma sürecinde ateş gibi semptomlar olabilir. Bu semptomlar normaldir ve vücudun bağışıklık kazandığının bir işaretidir.
Neden aşılanmalıyız?
- Sürü bağışıklığı sayesinde COVID-19 virüsünün toplum içinde yayılımını sınırlandırmak için (Salgın seyri içinde sürü bağışıklığı için >10 yıl gerekli iken aşı ile bu süre 2-3 yıla düşer)
- Aşılar enfeksiyon hastalıklarını önler: Dünyada her yıl yapılan aşılar sayesinde kızamık, menenjit, zatürre gibi birçak enfeksiyon sınırlandırılmıştır. Çiçek hastalığı eradike edilmiş, Polio eradike edilmek üzeredir.
- Aşılanmış kişilerin yakınları da korunmuş olur (yaşlılar, bebekler ve bağışıklığı baskılanmış kişiler).
COVID-19 aşıları uzun vadeli koruma sağlayacak mı?
COVID-19 aşılarının uzun vadeli koruma sağlayıp sağlamayacağını bilmek için henüz çok erkendir. Bu soruyu cevaplamak için ek araştırmalara ihtiyaç vardır. Bununla birlikte, mevcut veriler COVID-19 geçiren çoğu kişinin yeniden enfeksiyon gelişimine karşı en azından bir süre koruma sağlayan bir bağışıklık yanıtı oluşturduğunu göstermektedir. Bu durum aşılar için de ümit vaad etmektedir. Ancak bu korumanın ne kadar güçlü olduğu ve ne kadar sürdüğü konusu net değildir, çalışmalar sürmektedir.
COVID-19 aşıları pandemiyi ne kadar çabuk durdurabilir?
COVID-19 aşılarının pandemi üzerindeki etkisi birçok faktöre bağlıdır. Bunlar, aşıların etkinliği, aşı olan kişilerin sayısı ve onaylanma, üretim ve teslim süresinin hızıdır. Muhtemelen birçok aşı gibi COVID-19 aşılarının da etkinliği % 100 olmayacaktır.
Aşı miktarı sınırlı ise öncelikli olarak kimler aşılanmalıdır?
Amerika’nın Hastalık Önleme ve Kontrol Merkezi’nin (CDC) aşıların tedarikinin sınırlı olduğu durumda öncelik sıralaması ile ilgili önerileri şu şekildedir:
1. İlk tedarik edilen COVID-19 aşıları sağlık personeline ve uzun süredir bakım evlerinde kalanlara yapılmalıdır.
- Sağlık personeli maruziyet açısından yüksek risk altındadır.
- Sağlık personelini aşılamak sağlık hizmeti kapasitesini korur.
- Sağlık personelini aşılamak, hastalara COVID-19 bulaşını önlemeye yardımcı olur.
2. Daha sonra sırayla aşılanması önerilen gruplar:
- Ön cephede çalışan meslek grupları: Polis, itfaiyeci, öğretmenler, tarım işçileri, imalat işçileri gibi.
- 75 yaş ve üstü kişiler (COVID-19 nedeniyle hastaneye yatma, hastalık ve ölüm riski yüksektir).
- 65-74 yaş arası kişiler (COVID-19 nedeniyle hastaneye yatma, hastalık ve ölüm riski yüksektir).
- Altta yatan tıbbi sorunları olan 16-64 yaşları arasındaki kişiler (COVID-19'a bağlı ciddi, yaşamı tehdit eden komplikasyon riski yüksektir).
- Ulaşım ve lojistik, yemek hizmeti, bilgi teknolojisi, iletişim, enerji, hukuk, medya, kamu güvenliği ve halk sağlığı alanlarında çalışanlar gibi diğer önemli çalışanlar.
Aşıya ulaşılabilirlik arttıkça, aşılama önerileri daha fazla grubu içerecek şekilde genişleyecektir. Her ülke kendi şartları ve insanlarının sağlık durumuna göre aşılama planlarını yapmaktadır. Ülkemizde de ilk planda sağlık çalışanlarının aşılanmasının planlandığı belirtilmiştir. Daha sonra sırayla diğer grupların da aşılanma planlamasının yapıldığı bildirilmiştir. Nihai amaç, yeterli aşı miktarına ulaşıldığında herkesin kolayca COVID-19 aşısı yaptırabilmesidir.
Hürriyet.com.tr