Bu haberi okuduktan sonra tüm etiketleri kontrol etmek isteyeceksiniz… Sabun ve deterjanlarda kuaterner amonyum bileşikleri tehlikesine dikkat! 'Bardağı taşıran son damla olabilir'

Dezenfektanlar ve antibakteriyel sabunların kullanımı özellikle pandemiden sonra çok yaygınlaştı. Ancak bu ürünlerdeki bazı kimyasal maddelerle ilgili güncel araştırmalar oldukça endişe verici.

Evlerin, iş yerlerinin, toplu taşıma araçlarının temizliği özellikle pandemi sonrasında her zamankinden daha önemli hale geldi. El dezenfektanları, antibakteriyel mendiller eskiye kıyasla çok daha fazla kullanılır oldu.

Dezenfektanların ve güçlü deterjanların kullanımının bu kadar yaygınlaşması kuaterner amonyum bileşikleri ile ilgili araştırmaları da beraberinde getirdi.

Bazı deterjanlarda ve sabunlarda bulunan bu maddeler, hücre zarlarını parçalayarak virüsleri, bakterileri ve diğer mikropları ortadan kaldırıyor.

BEYİN HÜCRELERİNE ZARAR VERDİĞİ ANLAŞILDI

2023 yılında yapılan bir değerlendirmede, 25'ten fazla araştırmacı kuaterner amonyum bileşiklerini "endişe verici bir kimyasal sınıfı" olarak nitelendirdi. Bu maddelere maruziyet astımla ve insanlarda kronik obstrüktif pulmoner hastalık riskinin artışıyla, ayrıca farelerde doğurganlığın azalmasıyla ilişkilendirildi.

Son olarak geçtiğimiz günlerde, ABD'nin Ohio eyaletinin Cleveland şehrinde bulunan Case Western Reserve Üniversitesi Tıp Okulu'ndan araştırmacılar, kuaterner amonyum bileşiklerine dair yeni bir endişeyi daha gündeme getirdi. Yapılan çalışmalarda, kuaterner amonyum bileşiklerinin oligodendrosit adı verilen bir tür beyin hücresine zarar verebileceği ortaya çıktı.

Söz konusu hücreler, miyelin adı verilen ve sinirlerin etrafını kaplayan yağlı maddeyi üretiyor. Bu madde de nöral sinyallerin beyinde daha hızlı yolculuk etmesini sağlıyor.

Yapılan araştırmada ayrıca bazı mobilyaları ateşe karşı koruyan organofosfatların, oligodendrositlerin büyümesini engellediği belirtildi.

Araştırmanın yürütüldüğü Case Western Reserve Üniversitesi Gliyal Bilimler Enstitüsü Direktörü Paul Tesar, "Bu maddelere maruziyetle insanlarda nörogelişim sorunları ortaya çıkması arasında doğrudan bir bağlantı olduğunu söyleyemeyiz. Henüz elimizde bunun için yeterli veri yok" dedi.

SONU 'ONYUM KLORÜR'LE BİTİYORSA DİKKAT

Bilinen yüzlerce kuaterner amonyum bileşiği var. Bu da deterjanların içerik listesindeki zararlı maddeleri ayrıştırmayı zorlaştırıyor. Kuaterner amonyum bileşiklerinin isimleri genelde "amonyum klorür" ya da "onyum klorür" ile bitiyor.

Örneğin en yaygın kuaterner amonyum bileşiklerinden biri el sabunlarında bulunan benzalkonyum klorür. Ancak tüm kuaterner amonyum bileşiklerini bilmek imkânsız. Onun yerine kullandığınız ürünlerin içeriğindeki maddeleri tek tek araştırıp kuaterner amonyum bileşiği olup olmadıklarını görebilirsiniz.

ABD'de temizlik ürünleri imalatçılarının meslek kuruluşu olan Amerikan Temizlik Enstitüsü'nün iletişimden sorumlu başkan yardımcısı Brian Sansoni, yaptığı yazılı açıklamada, "araştırma sonuçlarının nedensel bir bağa işaret etmediğini ve bulguların sağlığa olası etkiler olarak algılanmaması gerektiğini" belirtti. Sansoni, "Kuaterner amonyum bileşiklerini içerenler de dahil olmak üzere yüzey dezenfeksiyon ürünleri sıkı bir biçimde denetlenmektedir ve uygun kullanım alanlarında güvenli olup olmadıkları kapsamlı bir biçimde değerlendirilmektedir. Bu maddeler evler, okullar, sağlık kuruluşları ve toplumun geneli için kritik öneme sahip kamu sağlığı çözümleridir" ifadesini kullandı.

Uzmanlar kuaterner amonyum bileşikleri ile alakalı araştırmanın, evlerimizi dezenfekte etmeyi bırakmamız gerektiği anlamına gelmediği görüşünde. Ancak evdeki temizlik ürünlerinin içeriğindeki kimyasalları bilmekte ve tercih yaparken bilinçli olmakta fayda var.

FARELERDE ELDE EDİLEN SONUÇLAR ENDİŞE VERİCİ

Söz konusu araştırmanın baş yazarı Erin Cohn, oligodendrosit bozukluğunun çeşitli nörolojik sorunlarla bağlantılı olduğunu belirtti. Örneğin multipl skleroz hastalarında vücudun bağışıklık sistemi oligodendrositlerin ürettiği koruyucu katmana saldırıyor.

Kuaterner amonyum bileşiklerinin etkisini ölçmek için bilim insanları, petri kaplarında ürettikleri milimetrik beyin dokularından faydalandı. Bu dokular beyin gelişiminin erken aşamalarını kopyalamaya uygun.

Sonuçta kuaterner amonyum bileşiklerinin diğer hücrelere zarar vermezken oligodendrositleri öldürdüğü tespit edildi.

Araştırmalar ayrıca bu maddeleri 10 gün boyunca genç farelere yedirdi. Hayvanlar öldükten sonra yapılan otopsilerde, kuaterner amonyum bileşiklerine maruz kalmanın, beyinde "oligodendrositlerin seçici kaybına" yol açtığı görüldü.

BARDAĞI TAŞIRAN SON DAMLA OLABİLİR

Tesar, Washington Post'a yaptığı açıklamada, "Bilim bu kimyasalların oligodendrositler üzerindeki olumsuz etkileri konusunda açık" dedi. Ancak "gündelik maruziyetin" insan beynini etkileyip etkilemediği henüz net değil.

Harvard Üniversitesi'nden nöroloji profesörü Francisco Javier Quintana, beynin insan vücuduna giren tüm kimyasallardan etkilendiğini söyledi ve ekledi:

"Daha fazla araştırmaya ihtiyaç olsa da son araştırmanın sonuçları kuaterner amonyum bileşiklerine maruziyetin genetik yatkınlığı olan belli topluluklarda hastalığı tetikleyebileceğine işaret ediyor. Kuaterner amonyum bileşikleri, bardaktaki herhangi bir damla da olabilir, bardağı taşıran son damla da... Çoğu kişi için kuaterner amonyum bileşiklerine maruziyetin muhtemelen bir etkisi yoktur. Ancak yanlış genetik geçmişse sahipseniz, bu durum hastalık gelişimini tetikleyebilir."

ANNE SÜTÜNDE VE KANDA TESPİT EDİLDİ

Geçmişte yapılan çalışmalarda, anne sütünde kuaterner amonyum bileşikleri tespit edildi. Dezenfektan temizlik ürünleri kullanan kadınların sütlerinde bulunan bileşik oranı daha yüksekti. Dahası 43 kişilik ufak bir çalışmada, katılımcıların yüzde 80'inin kanında kuaterner amonyum bileşikleri bulundu.

Washington Üniversitesi'nden tıbbi kimya araştırmacısı Libin Xu, bu maddelere maruziyetin her yerde olduğunu belirterek, "Şu ana kadar ölçülen tüm örneklerde bu bileşik bazen çok düşük, bazen orta, bazen de oldukça yüksek düzeyde olmak üzere tespit edildi" dedi.

New York'ta yapılan bir başka çalışmada araştırmacılar, sık sık dezenfektanlarla temizlenen kafeslerde yaşayan barınak köpeklerinin kuaterner amonyum bileşiklerine olan maruziyetini inceledi. Sonuçta barınak köpeklerinin dışkılarındaki kuaterner amonyum bileşikleri yoğunluğunun, sahipleriyle yaşayan köpeklerin 2 ila 18 katı olduğu belirlendi.

Virginia'da bulunan Edward Via Osteopatik Tıp Koleji'nde anatomi ve embriyoloji profesörü olarak görev yapan Terry Hrubec, kuaterner amonyum bileşiklerinin vücuda sirayet ettiğini bildiğimizi ama etkileri hakkında "neredeyse hiçbir fikrimiz olmadığını" söyledi. Hrubec, "Henüz kuaterner amonyum bileşikleri buzdağının tepesini kazıma aşamasındayız" dedi.

ANTİBAKTERİYEL SABUN ŞART DEĞİL

Öte yandan mikropları kuaterner amonyum bileşikleri içermeyen temizleyicileri kullanmadan yok etmek de mümkün. New York'ta bulunan Mount Sinai Icahn Tıp Okulu'nda çevre tıbbı ve iklim bilimleri üzerine dersler veren Sarah Evans, sitrik asit, etanol, hidrojen peroksit gibi malzemeler içeren ürünlerin de "aynı oranda etkili" olduğunu belirtti.

Evans, kullandığı dezenfektanın içeriğindeki malzemelere dair endişe duyanlara da "Pencereyi açın, ürünü çocukların ya da hamile kadınların yakınında kullanmayın. Normal bir sabun ve su bakterilerin çoğunu öldürecektir. İçeriğine antibakteriyel kimyasallar eklenmiş sabunlara ihtiyacınız yok" tavsiyelerini sıraladı.

The Washington Post'un "How cleaning product chemicals called ‘quats’ may affect the brain" başlıklı haberinden derlenmiştir.