100 yıl sonra uçurulan Junkers uçağın benzerleri 1926’da Kayseri’de de üretildi

Oktay ENSARİ/KAYSERİ, (DHA)- TAM bir asır sonra orjinaline sadık kalınarak imal edildikten sonra uçurulan Alman Junkers F13 uçağının benzerlerinin 1926 yılında Ulu Önder Atatürk’ün emriyle Kayseri’de kurulan fabrikada imal edildiği, bu uçakların Türk Hava Kuvvetleri ve Türk Hava Yolları'nda kullanıldığı belirlendi.
Zürih'te 100 yıl sonra o dönemin teknolojileri kullanılarak Alman bavul üreticisi Rimowa sponsorluğunda 7 yılda tamamlanan imalat çalışmaları sonrasında yaklaşık 20 dakikalık uçuşta çim pistten havalanan Junkers F13, saatte 176 kilometre hızla uçtu. Havada sistemleri kontrol edilen uçak seyircileri selamladıktan sonra tekrar kalktığı Zürih'teki Dübendorf Askeri Üssü'ne indi.
İlk metal gövdeye sahip yolcu uçağı Junkers F13, 1920'de hizmete girdi. Tek motorlu ve 4 yolcu taşıyabilen uçakta pilotlar açık kokpitte oturuyordu. F13, 1920'lerde bir çok havayolu tarafından kullanıldı. 1925'te Türk Hava Kuvvetleri'nde ise 3 uçak hizmete girdi. Bu uçaklardan ikisi daha sonra 1933'te Türk Hava Yolları'na verildi. İki uçak 1938'e kadar görev yaptı.
ATATÜRK'ÜN EMRİYLE KAYSERİ'DE UÇAK FABRİKASI KURULDU
Mustafa Kemal Atatürk'ün emriyle Türk Tayyare Cemiyeti ile Alınan uçak üreticisi Junkers Flugzeugwerke A.G. arasında 15 Ağustos 1925 tarihinde yapılan anlaşma uyarınca Türkiye'de uçak ve motorlarını imal etmek amacıyla Tayyare ve Motor Türk Anonim Şirketi (TOMTAS) kuruldu. Ardından da Kayseri'de Hava Kuvvetleri'nde bulunan Junkers uçaklarını geniş çaplı bakımlarını yapmak ve üretimini gerçekleştirmek amacıyla bir fabrika kuruldu. Kurulacak fabrika için her türlü teçhizat Hamburg'dan Mersin'e kadar denizyolu ile, Mersin'den Ulukışla'ya kadar trenle, Ulukışla'dan Kayseri'ye zamanın en çok kullanılan ulaşım aracı kağnı ve develerle taşındı. Fabrika, 6 Ekim 1926'da Milli Müdafaa Vekili Recep Peker, TOMTAS İdare Meclisi Baskanı Refik Koraltan ve Kayseri Belediye Başkanı İbrahim Sefa tarafından açıldı. Fabrikanın açılmasıyla birlikte, askeri amaçlı tasarlanan Junkers A 20, F 13 ve G-23 uçaklarının üretim, bakım, onarım ve revizyon işlemlerine başlandı. Bu uçaklar Türk Hava Kuvvetleri tarafından kullanıldı.
Yolcu taşıyabilen metal gövdeli Junkers F13 uçaklarının da imalatı planlanmıştı. Toplam 20 adet F13 uçağının imalatı Kayseri'de planlanmıştı. Hatta bu uçaklara verilecek kuyruk numaraları bile belirlenmişti. Junkers şirketi ile sorunlar yaşandığından ortak imalattan vazgeçildi.
Ancak, şirket 28 Haziran 1928 tarihinde kapatıldı. 1930 yılında Tayyare Cemiyeti, şirketi hesabına tasfiye ederek fabrikayı Milli Müdafaa Vekaleti'ne devretti ve yıl sonuna doğru tekrar uçakların bakim ve onarımına devam edildi. Mevcut tesisler 1932 yılında Milli Müdafaa Vekaleti ile Amerikan ilie Curtiss Aeroplane and Motor Company Mc. Firması arasında yapılan anlaşma sonucu, Curtiss Hawk ve Fledgllng uçaklarının üretimine başlandı. Toplam 33 adet Curtiss Hawk ve 8 adet Fledgling uçağı imal edildikten sonra bu uçakların üretimine son verildi. 1933 yılında fabrika tümüyle Milli Müdafaa Vekaleti'ne devredilerek yeniden bir açılış yapıldı. 1935 yılında 3 ayrı tipte toplam 50 planör, Türkkuşu adına imal edildi. 1933-34 yıllarında fabrika sahasındaki meydan uçuşa açıldı. 1936 yılında Alman uçak üreticisi Gothear Waggoii Fabrik A.G. ile lisans anlaşması yapılarak 1937 yılından itibaren Gotha 145 uçaklarının, üretimine başlanmış ve bu uçaklardan toplam 45 adet,yine 1936 yılında Polonya'nın Panstwowe Zaklady Ionicze firması ile lisans anlaşması yapılarak 1937 yılından itibaren PZL- 24A -24C uçaklarının imalatına başlandı. Bu uçaklardan da toplam 24 adet üretildi. 1940 yılında ise İngiliz Philhips And Powis Aircraft Limited firmasıyla lisans anlaşması yapılarak Magister imalatına başlandı.
Yaklaşık 10 yıl içerisinde 5 farklı tipte toplam 134 uçak üretildi. Ayrıca 1937-1947 yılları arasında 24 tip uçak fasbatı ve 14 tip motor revizyonu gerçekleştirildi .Fabrika daha sonra 1950 yılında bakım onarım merkezine dönüştü.

FOTOĞRAFLI