Umut Kaşan'la Vitrin "Bilimin babası Miletoslu Thales"

Tarihin gerçek anlamdaki ilk filozofu ve bazı matematik keşiflerinin atfedildiği ilk bilim adamı kabul edilen Thales MÖ 640-550 yılları arasında Milet’te yaşadı. Thales, felsefi sorgulamaları ve bulgularıyla pozitif biliminin temelini atar. Ayrıca astronomi ve geometri bilgisi ve bilimsel çalışmalarıyla politik görüşleri ile batı toplumunun ilerlemesini sağlar. Antik Yunan medeniyetinin bilimde ilerlemesi Miletos ile başlamıştır. Çok iyi bir tüccar, aynı zamanda mühendis, tüm politik öğreti ve söylemlerinin aksine politikadan uzak kalmayı seçmiş bir bilge devlet adamı, günümüze kadar ulaşan tespitleri, bugün bile çok değerli öğretileri olan, fakat nedense yazdığı kitaplardan hiçbirisi günümüze ulaşamamış olsa da Sokrates öncesi dönemde yaşamış felsefenin ve bilimin öncüsü kabul edilen, efsanevi özel bir kişiliktir. Yedi bilgeden birisidir. Ama elbette her şeyden önce hemşerimizdir.

Umut Kaşan’la Vitrin’de bu hafta konuğum mühendis, astronom, filozof felsefenin ve bilimin öncüsü kabul edilen gerçek bir devlet adamı ve tüccar olan Thales. Yalnızca bilim dünyasında değil, aynı zamanda felsefede de çağ açan kişilerden olması sebebi ile kendisine “Bilimin Babası” ünvanı verilen, klasik Yunanistan daha yeni gelişmekte iken, sanat, ilim ve felsefe merkezi olarak parlamaya başlayan İonya’da merkez durumundaki Miletos’lu BİLİMİN BABASI MİLETLİ THALES. Oldukça varlıklı bir aileden gelen Milet’li Thales aynı zamanda bir burjuvadır. Ticaret sebebi ile sık sık gittiği Mısır dönüşü, doğduğu ve yaşadığı topraklarda, bilimin ve demokrasinin doğduğu yer kabul edilen tarihi Milet antik kentinde sanırım meslek hayatımın da en unutulmaz röportajını yaptım Thales’le. Keyifle okumanızı diliyorum.

Sizi daha yakından tanımak isteriz efendim? Kimdir hemşerimiz Thales?

Milattan önce 624 yılında doğdum, milattan önce 546 yılında 58. Olimpiyat’ta yaklaşık 90 yaşında iken de öldüğüm söyleniyor. Gerçi bazı kaynaklarda 78 yaşımda öldüğüm bilgisi bile var ama ben de sizler gibi öldüğüme inanmıyorum ama öyle söyleniyor işte…

ÖLDÜĞÜME İNANMIYORUM!

Mısır matematik okulunun ilk öğrencisiyim. Hayatım boyu sorguladım araştırdım aklın ve bilimin yolunda ilerledim. Gökyüzüne baktım, gölgeye baktım, insanın içine baktım, çok baktım gördüğüm her şeyin içine baktım. Ailem de zengin ve varlıklıdır. Sokrates öncesi dönemde yaşamış olan Yunanlı bir filozoftur ya da bazı matematik keşiflerini yapan ilk adam da diyebilirsiniz kızım benim için. Hayranlık duyduğum mantıksal bir disiplin olan geometrinin tümden gelen bir bilim olduğunu ortaya koydum ben mesela. Bak kızım Aristo ne diyor benim için ‘ Eski Yunan'ın Yedi Bilgelerinin ilkidir diyor’ sen de onun söylediğini yaz geç yahu bana sorma işte ( gülümsüyor ) ama iyi biliyorum ki gelecekte beni genelde felsefe ve bilimin kurucusu olarak düşünmek isteyecekler.

Hakkımdaki her şeyi Herodot ve Diogenes Laertios gibi antik yazarlardan edinebilirsiniz. Bilmelisiniz ki onlar sayesinde sizler beni tanıdınız.

BEN TÜM DÜŞÜNCELERİMİ ÖĞRENCİLERİM YOLUYLA YAYDIM. ŞİMDİ SİZ SORUNCA DAHA İYİ ANLADIM Kİ BEN ASLINDA HAYATIM BOYU MATEMATİK, ASTONOMİ VE DOĞA FELSEFESİ İLE UĞRAŞMIŞTIM, ÖĞRENCİLER YETİŞTİRMİŞİM.

Sevgili Thales, siz pek çok konu hakkında çok önemli çalışmalar yaptınız. Matematiksel keşif yaptığı bilinen ilk kişi ve ilk gerçek matematikçi ve bilimsel düşünceyi ve felsefeyi başlatan Milet Felsefe okulunun kurucusu ve öğreticisi olarak bize yaptığınız önemli çalışmaların nasıl ortaya çıktığından kısaca bahseder misiniz?

Çok güzel övgü dolu bahsettiniz benden Umut Hanım teşekkür ederim ama benden bin yüzyıl önce de matematikle uğraştığını bildiğim Mısır’lı Ahmes var şimdi ondan bahsetmezsem de olmaz. Eğitim almak üzere Mısır’a giderek orada matematik ve geometri öğrendim. İonya’nın komşusu olan Lidya’lılardan (onlar da Babillilerden) astronomi öğrenerek de güneş ve ay tutulmaları üzerine gerçekten o zamanlar için çok başarılı çalışmalar yaptım. Güneş tutulmasının gün ve dönemlerini önceden hesaplayıp haber verdim. 28 Mayıs 585 (İ.Ö) yılında gerçekleşen güneş tutulmasını da önceden biliyordum.

MİTOLOJİ YERİNE AKIL YÜRÜTTÜM

Kızım bizim zamanımızda şimdi sizlerin kullandığı gibi akıllı telefonlar, hesap makinaları, üstün teknolojik aletler, bilgisayarlar değil elektrik bile yoktu. Gölgemizin bizimle aynı uzunlukta olduğu zamanı gözlemledim, kule ve piramitlerin gölgesine bakarak da hesaplar yaptım. Yani ben matematiksel yoldan mesela eş üçgenler yardımı ile gemilerin kıyıdan uzaklığını, kule ve piramitlerin yüksekliğini geometrik orantılar hesaplaması kullanarak doğru olarak hesapladım. Biliyorum ki bu hesaplama yöntemine gelecekte benim ismimi de vererek ‘Thales Teoremi’ yani geometrik orantılar ilkesi diyeceklerdir. Evrenin doğal sayılması ve doğada olup bitenlerin doğaüstü mitolojik güçlere başvurmaksızın anlaşılabilir olması varsayımı ise antik düşünceye kazandırdığım en büyük katkıdır. Doğa olaylarının nedenlerini mitolojik tanrılardan ziyade doğanın kendisinde aradım ve mitoloji ile ussal bağlantıyı da ilk ben kurdum sayılır. Yani doğal olguları açıklamak için mitolojiye (o zamanın dini) başvurmak yerine akıl yürüttüm ben.

HER ŞEYİN DOĞASI ‘SU’DUR!

Çok şey var tabii ama bilim ve düşünce dünyasında da iki büyük olgu ile yer buldum. Geometriye ispat fikrini soktum ve ben evrendeki tüm nesneleri tek bir maddeye (arkhe/su ) indirgedim. Bana göre toprak da su üzerindedir ve dünyanın da su tarafından taşındığını söyleyebilirim. Kızım bunu da aynen böyle değiştirmeden yaz bana göre ‘Her şeyin doğası su’ dur. Denizcilere kuzey takımyıldızlarından Büyükayı yerine Küçükayı'ya bakarak yön bulmalarını öğütlemiştim. Umarım gelecekte de bu öğüdümü dikkate alırlar. Doğayla ilgili araştırmalar yaparken kehribarın yünle ovulduğunda tüy ve saman gibi hafif maddeleri kendine çektiğini keşfettim, uzun süreli ovmalarda ise insan vücuduna yaklaştırıldığında küçük kıvılcımlar çıkardığını fark edip (statik elektrikten bahsediyorum) Elektriği de ilk defa ben inceledim diyebilirim.

BİR YIL 365 GÜNDÜR!

Kimsenin bir fikri yoktu ama bir yılın süresini 365 gün olarak saptadım. Güneşin yaptığı devrin 720’de birine eşit olan çapını ölçerek; ekvatorun, dönencelerin ve kutup dairesinin var olduklarını da bildim. Ayın ışığının, güneşin aydınlığını yansıtmasından ileri geldiğini de söyledim. Aynı zamanda Nil nehrinin yükselmesinin rüzgâra bağlı olduğunu da ben buldum. Etesios rüzgarları nehrin tersine eserek onun denize dökülmesini engelliyorlar ve sular da taşıyor. İyonya’lılara siyasi sorunlarını çözmeleri konusunda ortak bir meclis kurmalarını da ben önermiştim.

Sevgili Thales ne çok şey yapmışsınız, tüm çalışmalarınız için, insanlık adına öncelikle teşekkürümüzü kabul buyurun. Öğrencilerinizden sizin fikir ve görüşlerinizi ilerletenler, taşıyanlar oldu mu?

Elbette kızım. Öğrencilerimden sevgili Anaksimender ve Anaksimenes Miletos Okulu’nun çok değerli diğer iki önemli filozofudur ve onlar da aynen benim çizgimde, öğretilerimde ilerlediler.

FİRAVUNU ŞAŞIRTTIM

Sevgili Thales bunca keşif ve buluş arasında mutlaka hiç unutamadığınız, bize anlatacağınız gülümseten eğlenceli anılarınız da olmuştur. Bilmeyi çok isterdim?

Hiç unutmam bir gün, Amon’un başrahibi ve firavun Amasis’le birlikte Büyük Piramit’i seyrediyorduk. Başrahip kendince, hükümdarının huzurunda bir yabancıyı yani beni güç duruma düşüreceğini düşünerek büyük bir kibir ve sevinç içerisinde ‘Bilin bakalım, bu piramidin yüksekliği ne kadar?’ diye sorarak bana meydan okudu. Ben de asamı alıp tam piramidin gölgesinin bittiği yerde kumun içine diktim. Bunu yaptıktan sonra asayı, asanın gölgesinin uzunluğunu ölçtüm. Sonra bir taş parçasının üzerine basit bir hesap işlemi yaptım, anıtın yüksekliği 280 dirsek çıktı. Firavun bile şaşırıp kalmıştı. İşte geometrik orantılar ilkesi böyle ortaya çıktı.

ÇOK PARA KAZANDIM

Astronomi’deki yeteneklerimi kullanarak, o yılın zeytin hasadının da çok olacağını öngörmüştüm. Millet ve Kinos’da zeytin ezicilerinin tamamını çok ucuza kiraladım. Hasat mevsimi geldiğinde birçok zeytin üreticisinin bu ezicilere ihtiyacı doğduğunda ben de bu kez çok daha yüksek bir fiyata onları geri kiralayarak ve hatırı sayılır miktarda para kazanmıştım. Halk felsefecilerinin eğer isterlerse çok kolay zengin olabileceklerine de bence ilk olarak işte o zaman inandılar. Geceleri saatlerce yıldızlara gökyüzüne bakardım. Hatta bir gece de yıldızları incelerken önümü göremeyerek bir kuyuya düşüp de hizmetçiye alay konusu bile olmuştum bak onu da unutmam.

Çok değerli hemşerim Thales, sizin gibi değerli bir filozofa sormak istediğim özel kısa kısa sorularım da var, kabul ederseniz. Mesela en eski olan nedir? - Tanrı’dır, başlangıcı yoktur çünkü. Peki ya en güzel şey? - Dünya. Tanrı’nın işidir o çünkü. Ya en büyük şey? - Uzay, her şeyi içerir çünkü. En hızlı şey? - Düşünce, her yere atılır çünkü. Ya en güçlü şey nedir Thales? -Zorunluluk, her şeye boyun eğdirir çünkü. En bilge şey nedir Thales? -Zaman, her şeyi öğrenip meydana çıkarır çünkü. Sevgili Thales peki en yaygın şey nedir? -Umut, hiç bir şeyi olmayan kimselerde bile kalır çünkü. En yararlı şey? - Erdem, her şeyi iyi kullandırır çünkü. En zararlı şey? - Kötülük, her şeyi bozar çünkü. En kolay şey? - Başkasına öğüt vermek kolaydır. Bir de doğaya uygun olan şey; her şeyden, hatta zevkten bile usanılır çünkü. Thales size göre en güç şey nedir? - Kendini tanımak. Az görülen bir şey nedir diye sorsam? - Zorba bir hükümdarın yaşlanmışı. Mutsuzluğa nasıl kolayca katlanacağız? - Daha mutsuz düşmanların hallerine bakarak.

Size göre erdemli yaşamanın çaresi reçetesi nedir? Başkalarında görüp ayıpladığımız şeyleri yapmayacağız. Mutlu insan kimdir Thales? - Sağlığı yerinde, zengin, yürekli, bilgili olan kişidir. Peki size göre güzellik nereden gelir? -Yüzden değil, güzellik iyi davranışlardan gelir, huydan gelir.

Değerli efsanevi kişilik Thales’in öğüt niteliğindeki, yurttaşlar arası hukuksal düşüncelerini din ve politika üzerine kısa fikirlerini soruyoruz? Çok şey söyledi, doyumsuz ve hiç unutamayacağım bir röportaj oldu. Her söylediği çok kıymetli, sayfalarca yazılacak nitelikte ama özetlemem gerekirse;

‘Sakın haksız kazançla zengin olmayın. Yakınlarına ve dostlarına söylediğin kötü sözler yüzünden de mahkemelere düşmemeğe çalış. Ve unutma ki sen anana, babana karşı nasıl davranırsan, çocukların da sana karşı öyle davranırlar.’ diyor ve hemen ekliyor bilge Thales

Çocuklarınızdan, sizin kendi ana babanıza gösterdiğiniz kadar sevgi bekleyin. Acınmaktan çok, gıpta edilin. Güvendiğiniz kişilerin sizi etkilemesine engel olun.(Kefaletin yoldaşı felaket.) Zengin olun, ama başarı için. Kötü bir şekilde zengin olmayın. Başkalarını suçladığınız şeyleri sakın kendiniz yapmayın. Tembellik hoşa gitmez. Zengin de olsanız tembellik etmeyin. Herkese güvenmeyin. Ölçülü olun. Kendinize hakim olmamanız zarardır. Eğitim çok önemlidir. Eğitim eksikliğine katlanmak zordur.

Meslek hayatım boyu yaptığım en özel ve en anlamlı röportaja imza atmamı sağlayan, öğretilerini harfiyen uygulamaya gayret göstereceğim, bugün bile hala çok özel çok değerli, efsanevi kişilik Milet’li hemşerim olarak, gurur duyduğum Thales’e bu özel röportaj için ben de çok teşekkür ederim.

MİLET ANTİK KENTİ TARİHİ

Milet Antik Kenti Akropolis ve Akropol Antik Yunan Kentlerinin yanında tepelerde inşa edilmiştir. Miletos'un Arkaik devir akropolisi M.Ö. 494 yılında gerçekleşmiş Pers istilasından sonra tek edilmesi ile Helenistik Kent, Aslanlı Liman ve tiyatro da şekil almaya başlamıştır. Milet Antik Kenti tarihine bakıldığında Büyük Menderes Nehri'nin taşıdığı alüvyonlar ile dolmaya başlamış, fakat zamanla önemli bir liman kenti olma özelliğini kaybetmiştir. M.S. Miletos 5378 yılından sonra Piskoposluk haline dönüştürmüştür. Böyle bu değişim ile beraber Milet Antik Kenti küçülmüştür ve tiyatro ve kale etrafıyla sınırlanmıştır. 13. yüzyılda Türk hâkimiyetine girmiş olan Milet Antik Kenti Osmanlı zamanında Balat adı ile anılmıştır.

FELSEFE, BİLİM VE SANATIN BAŞKENTİ MİLET NEREDEDİR?

Milet Ege bölgesinde Didim’e bağlı Büyük Menderes Nehri’nin hemen ağzına yakın deniz kıyısında, akılcı düşüncenin, geometrinin, astronominin ve felsefenin temellerinin atıldığına inanılan Milet ya da Miletos diye anılan Antik Yunan medeniyetinin bilim, felsefe ve sanat alanlarında ilerlemesine kaynak olmuş bir antik bir antik liman şehridir. Siz de Miletos’ta Günlük hayat nasıldı diye merak ediyorsanız

Milet Müzesi’ni mutlaka ziyaret etmelisiniz. Açılış Saati: 08:30 Kapanış Saati: 19:00 olan Milet Müzesi haftanın her günü ziyarete açıktır.