NAMI DEĞER PERGE

TARİH, gerçekten bir tutku. Antik kentleri, kazı başkanı hocalarımız ile gezmeye başladığımdan bu yana, tarihe olan saygım ve merakım daha çok arttı. Onlara olan minnetim ise tavan yaptı. Toz, toprak, sıcak, soğuk havaya aldırış etmeden, tarihe ilk dokunuyor olmalarının verdiği heyecanla zorlukları adeta hiç yokmuşçasına çalışmaları beni hep etkiledi.
Bu hafta, Antalya'nın koynunda olan bir antik kent, Perge'yi ziyaret ettim. Her gidişimde, yeni bulgular beni ziyadesiyle heyecanlandırıyor. Ama bu gidişim, Perge kazısının 75.yılı nedeniyle oldu. Evet, çoğumuzun bir ömür boyunca belki de ulaşamadığı bir zaman dilimi, 75 yıl... Dile kolay.
Bu 75 yıla neler sığdı, ne hikâyeler ne anılar birikti ve dahası kaç hocamızın ömrü burada geçti, kaç asistan burada hoca oldu belki de... işte tüm bunları dilim döndüğünce yazmak istedim. Antalya'da yaşayan çoğu insanın belki de henüz ziyaret etmediği kent, Perge. Aksu sınırları içinde ama antik çağlarda namı dünyaya yayılmış Perge.
Antik çağda nam salmış dediysek, elbet bu durduk yere olmamış.
Elbet bu sayfa bunu anlatmaya yetmez. Öncelikle bu kentin önemi nerden geliyor ona kısaca değineceğim. Sonra, yakın tarih kazıların başlangıcı ve şimdilerde günümüz Antalya'sı ile kıyası değerli okuyucu haziruna bırakacağım.
En erken buluntular,  geç neolitik- erken Kalkolitik yani M.Ö. 5000'li yıllara kadar geri gidiyor.

PERGELİ APOLLONIUS

Pergeli Apollonius, büyük bir bilim insanıydı. O zamanlar, antik dünyanın bilim merkezi şüphesiz ki Mısır'ın İskenderiye kentiydi. Çünkü Büyük İskender, buraya içerisinde çok büyük bir kütüphanesi olan bir araştırma enstitüsü kurmuştu. Bu merkezde, fizik, kimya, tıp, astronomi, felsefe, edebiyat ve fizyoloji alanında çalışmalar yapılıyordu. İşte, Apollonius'un da büyük bir bilim insanı olma yolundaki ilk durağı burası oldu. Genç Apollonius İskenderiye'ye geldi ve burada büyük geometri hocası olan Öklid'den sonra gelen matematikçilerden dersler alarak kendisini oldukça geliştirdi. İskenderiye'de uzun bir dönem eğitim gören genç bilim insanı bir zaman sonra ülkesi Perge'ye döner. Matematikte çarpma işlemine karşı birçok yeni formül ortaya koydu Pergeli Apollonius.

PERGELİ PLANCIA MAGNA

Perge'den bir kadın yönetici geçti... Antalya'nın ilk kadın belediye başkanı Pergeli Plancia Magna.  Ataerkil düzende, fazlasıyla var olmuş bir kadın; Plancia Magna. Yaptırdığı büyük işlerin ardından yazdırtmış olduğu yazıtlarda ; ' Plancia kendi parasını harcadı', 'bol bol harcadı', 'kocasının kontrolü olmadan harcadı' şeklinde daima vurgulu şekilde dile getirtti. Ölümünden yetmiş yıl sonra bile onurlandırıldığı yazıtlarda, 'Kentin Kızı' olarak geçmiştir. Hem bir 'Artemis Rahibesi' hem de 'kentin en üst yöneticisi'dir o Perge için. Tam üç dönem yönetmiştir çok sevdiği şehrini Perge'nin kızı. Bu üç dönemde çok büyük işlere imza atmıştır. En büyük işlerinden birini Hadrianus'un Pamfilya ziyaretinden önceye denk gelen süreçte gerçekleştirmiştir. İmparator kente gelmeden önce onu onurlandırmak bağlamında kulelerin iç kısmındaki avlunun mimari yapısını değiştirerek buraya kentin mitolojik kurucularının heykellerinin yer aldığı bir avlu haline dönüştürmüştür. Bu avlunun kuzey çıkışına da Kale Kapısı'ndaki Hadrianus Takı'nın benzeri üç girişli büyük bir şeref takı yaptırmıştır büyük imparator Hadrianus'un adına.

PERGE'DE İLK KAZI

İlk kazılar 1946'da Arif Müfid Mansel başkanlığında başlamış olup Cumhuriyet Dönemi'nde Klasik Arkeoloji alanındaki ilk kazı ünvanına sahiptir. Arif Müfid Mansel'in asistanı olan Dr. Jale İnan, aynı yıl başlayan Perge ve Side antik kentlerinin bilimsel kazı çalışmalarına Mansel ile birlikte katılmış , onun vefatından sonra çalışmaların kesintisiz sürdürülmesini sağlamıştır. 1975-1979 yılları arasında Prof.Dr. Jale İnan, Perge Antik Kentinin kazı başkanı olmuştur. Ve Antalya Arkeoloji Müzesi'nin kuruluşunda çok önemli katkıları olmuştur.
Ardından 1988-2011 yılları arasında Perge antik kentinin kazı başkanlığını Prof. Dr. Haluk Abbasoğlu üstlenmiştir. Perge Antik kenti, Prof. Dr. Haluk Abbasoğlu'nun çabaları sayesinde 2009 yılında UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi'ne girmiştir. 2012-2019 yılları ise Antalya Müzesi'nin kazıda başkan olduğu yıllar ve Mustafa Demirel ve ekibi kazıda oldukça yol katetmiştir. 2020 yılında ise Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile kazı, İstanbul Üniversitesi'ne geçmiş olup bu yazıyı yazmamda bana bilgi sağlayan Prof. Dr. Sedef Çokay Kepçe başkanlığında, yardımcıları Doç. Dr. Aşkım Özdizbay ve Ar. Gör. Aytaç Dönmez tarafından yürütülmekte.
Evet bu yıl 75. Yıl ve 15 ekim tam da ilk kazmanın vurulduğu gün.
Şimdi, geçmiş yıllar ile şimdiki Antalya'yı kıyas edelim; zihinlerde.

Sağlıkla kalınız.