İslam ve gizli ilimler

Yasemin BORAN

İslam ilmi, Babil, İran, Mısır, İskenderiye ve hatta Arabistan'dan esinlenmiş ve çoğunluğu kehanetle ilgilidir. Müslüman alimlerce matematik gibi aleni (Celiyye) ilimlere karşılık simya ve benzeri ilimlerle birlikte gizli veya okült (Hafiyye) ilimler başlığı altında tasnif edilmiştir. Bir düzine ilim varsa da, Hüseyin Ali Vaiz el Kaşifi'nin ünlü eserinde kimiya (Simya), limiya (Sihir), himiya (Nefs-lerin tesiri), simiya (Vizyon gösterme) ve rimiya (Hokkabazlık ve el çabukluğu) şeklinde beş gizli ilme ayrılmıştır. Bu ilimlerin ilk harfleri ‘‘küllühü sırr’’ ibaresini taşımaktadır ki, ‘‘Bunların hepsi sır’’dır anlamına gelir.

Bu tasnif her ne kadar Şeyh Bahaüddin Amili tarafından izlenmiş ünlü bir gelenek olsa da, sonuç olarak bu basit bir tasniftir.

Gizli ilimler hakkındaki metinler daha başka dallara da ayrılmaktadır. Örneğin, gizli ilimlerin en yaygın olanı Cefr'dir. İlk kez Ali ibn Ebi Talib tarafından geliştirildiği söylenen bu ilim, Arap harflerinin sayısal değerlerini hesaplamayla uğraşır.

Günümüzde bu ilim, Kuran'da sure başlarında bulunan harflerin yorumundan (Huruf-u mukatta) efsunlamaya kadar çeşitli amaçlarla kullanılmaktadır. Hemen hemen aynı yaygınlıkta olan bir diğer ilim Hz. Danyal'dan geldiği rivayet edilen ‘‘Remil’’ yani kum falıdır. Önceleri düpedüz kum taneleri kullanılırken daha sonra kağıt üzerine kalemle nokta atmak şekline dönüştürülmüştür. Remil ilminin matematikle özel bir ilgisi olup matematiğin modern fizikteki atıl maddeyle değil yaşayan varlıkların yapısıyla ilgilidir.

Sürekli varlığını korumuş olan diğer bir gizli ilim ise, fizyognomi (İlm el-firase) ile rüya tabiridir. Firaset ilmiyle ilgili ilk eseri Fahreddin Razi kaleme almıştır.

Filozof ve sufilerce uğraşılan rüya tabiri hakkında yazılmış en ünlü risalelerden biri 12/18. yüzyılda yaşamış olan sufi Abdülgani en-Nablusi tarafından yazılmıştır.

Bunların dışında öteki gizli ilimlerden özellikle ‘‘Cefr’’den yararlanarak yapılan tüm büyü çeşitleri ve hatta vücudun çeşitli yerlerinde meydana gelen seyirmenin (İhtilaç) yorumu da oldukça yaygın gizli ilimlerdendir. Seğirme ile ilgili uygulamalar İslam dünyasına Türk, Moğol ve Çin etkilerinin olduğunu göstermektedir.

Gizli ilimler kendine özgü terminoloji ve teknik ifadelere sahiptir. Bu özel dili bilmeden bu ilimleri açıklamak neredeyse imkansız gibidir. Hepsi de kozmolojik prensipler içerir ve çağlar boyu çeşitli şekillerde yorumlanmışlardır.

Bilginler tarafından sembolik ilimler olarak yorumlanan bu ilimler, prensiplerinden haberdar olmayan kişiler tarafından sadece hurafe olarak değerlendirilmektedir. Halbuki bu ilimlerin örneğin simyanın anlaşılması için öncelikle simya ilminin prensiplerinin anlaşılması gereklidir. Hem sembol dilini hem de felsefesini tam olarak kavramış olmalısınız. Yoksa, bunlardan haberiniz olmadığı zaman simyanın hiç bir geçerliliği olamayacağı gibi uygulanması da mümkün değildir. Üstelik, kimya ilmine çok büyük ve değerli katkıları bulunmasına hatta bugünkü kimyanın babası sayılmasına rağmen hiç bir şekilde kimya ile yakından uzaktan ilgisi yoktur. Bambaşka bir gizli ilimdir.

---