İşsizlik hızla artıyor, çözümler yeterli mi?

Bu hafta bütün bunları Prof. Dr. Fevzi Demir ile konuştuk.

Esnek çalışma işsizliğe çözüm olur mu? Görüşleriniz?

- Esnek çalışmadan amaç, işçinin işyerinde boşta geçecek zamanını verimli değerlendirmektir. Örneğin, işlerin yoğun olduğu zamanlarda işveren işçileri günde 11 saatten haftada 66 saate kadar çalıştırabilir. Haftalık 45 saatin üzerinde çalıştırdığı 21 saatlik süreyi iki ayda izin olarak kullandırırsa, fazla çalışma ücreti ödemek zorunda kalmaz. İkinci bir model, fazla çalışmalar karşılığında altı ayda yüzde 50 artırarak izin verilmesidir. Çok dikkat edilecek husus, işçinin izinli olduğu günlerde de normal ücretini almasıdır. Her iki hal de ancak işçinin "yazılı rızası" ile uygulanabilir. Bireysel veya toplu iş sözleşmelerinde bu konuda bir hükmün bulunması şarttır. Aksi halde işveren tek taraflı bu tür uygulamaya geçemez. Esnek çalışma, işsizliği önlemeye yönelik olmaktan çok, işlerin arttığı, siparişlerin zamanında yetiştirilmesinin zorunlu olduğu dönemlerde, fazla çalışma ücretinden tasarruf amacıyla işçilik maliyetini düşürmeye yarayan modeldir.

İş yaşamı ne durumda? Kriz nedeniyle üretime ara veren işyerleri var. Düşünceleriniz?

- İş yaşamı, gittikçe derinleşen bir krizde. Artık, "genel kriz" dönemlerinin "kısa çalışma" uygulaması gerekiyor. Buna göre, işveren işyerini kısmen veya tamamen durdurarak işçi çıkarmadan önce, gerekçeleriyle İş-Kur’a başvurarak dört haftadan az, üç aydan fazla olmamak üzere işyerinde faaliyeti kısmen veya tamamen durdurmak istediğini bildirmek zorunda. İş-Kur, talebi İş Teftiş Kurulu Başkanlığı’na gönderip inceleme ister. Kurul inceleme sonucunu İş-Kur’a bildirir. İş-Kur bunu işverene bildirince "işçi çıkarma" başlar. 1-1.5 ayda sonuçlanan uygulamanın adını "resmi ücretsiz izin" olarak koymak mümkün. Zira, işveren bu dönemde ücret ve tazminat ödeme zorunda değil. Dönem sonu da işçiler yine iş başına dönmek zorunda. Üstelik, bu dönemde işçiler de son 120 günü kesintisiz olmak üzere 600 gün "işsizlik sigortası primi" ödedilerse, İş-Kur’a başvurup "kısa çalışma ödeneğine" hak kazanıyor. Son olarak üç aylık azami sürenin altı aya çıkarılması; "kısa çalışma ödeneğinin" asgarisinin 266 TL’den 400 TL’ye, azamisinin 530 TL’den 800 TL’ye çıkarılması için Meclis’e tasarı sunulması kararlaştırıldı.

1947 Salihli doğumlu. 1969’da Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ni bitirdi. Fransa’da Marsilya Üniversitesi’nde doktora yaptı. MEB Hukuk Müşavirliği’nin ardından 1977 başında E.Ü. İktisadi ve Ticari Bilimler Fakültesi’ne geçti. Bir dönem Cenevre Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde çalıştı. Halen DEÜ İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi ve Yaşar Üniversitesi Hukuk Fakültesi öğretim üyesi. Kitapları ve çok sayıda araştırma, tebliğ ve makaleleri yayınlan Demir, evli ve iki çocuk babası.

Taşeronluğu önlemek mümkün değil

Taşeronlaşmanın ve sonrasındaki işçi çıkarmaları nasıl önlenir?

- Taşeronlaşmanın önlenmesi "hukuken" mümkün değil. Anayasa’daki, "çalışma ve sözleşme özgürlüğü" ilkesi engel. İş Kanunu’nda yapılan değişiklikle, taşeron çalıştırmalanın "muvazaaya" dayanması halinde iş müfettişlerinin incelemesiyle iptal edileceği hükmü getirildi. Ancak, Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu, "muvazaa" tespitinin yargıç kararıyla yapılması gerektiği gerekçesiyle, çıkarılan yönetmeliğin Anayasa’ya aykırılığı iddiasıyla Danıştay’da dava açtı. Bugüne kadar "muvazaa" iddialarını Yargıtay inceliyor ve taşeron sözleşmesi iptal edilerek, işçiler asıl işverenin sayılıyordu. Keyfi işten çıkarmaları önlemek için iş ve sendika güvencesi önemli. Gerçi sendikalı işyerinde de taşeronluk önlenemezl. Ancak, en azından taşeron işçisinin sendikalaşarak işyerinin "hukuki" denetimi mümkün. Yeterli tasarruf ve yabancı sermaye girişi olmadığı için yeterli yatırım yapılamayınca; işgücü arzının işgücü talebinin üzerinde olması, bu sorunları çıkarıyor. Genel ekonomik krizde işletmelerin işçi çıkarmayınca iflası muhtemeldir. İflas eden işletmeden işçiler ücretleri dahil ihbar ve kıdem tazminatlarını, devlet ve rehinli alacaklardan sonra alabildikleri için, ellerine bir şey geçmiyor. Bu nedenle, "kısa çalışma" döneminde ihbar ve kıdem tazminatlarını alarak işten çıkarıldıkları zaman "işsiz" kaldıkları da "ödenek" alarak desteklenmeleri "ehveni şer" görünüyor.