Kripto için ‘winter is coming’*

* ‘Kış geliyor’ (‘Game of Thrones’ dizisiyle slogan haline gelen söz)

Şöyle diyordu dünyanın en zengin ve başarılı yatırımcılarından Warren Buffet: “Dünyadaki tüm kriptoları 25 dolara verseler bile almazdım.” Nisan sonundaki yıllık Berkshire Hathaway Yatırımcıları toplantısında Bitcoin hakkında ne düşündüğü sorulunca böyle yanıt vermişti. Üzerinden
2 hafta bile geçmemişken kripto borsası tarihin en büyük çöküşüne şahit oldu. 400 milyar dolar civarında dijital varlık, kripto piyasalarından bir günde siliniverdi. 116 milyar dolar servete sahip 91 yaşındaki duayen şimdilerde tecrübesiyle çokça gururlanıyor olmalı.
Konuya aşina değilseniz veyahut benim gibi kriptoya henüz kuruş yatırmadıysanız, olay radarınıza takılmamış olabilir. Yanlış mı okudum diye düşünmeyin... Sözü edilen paranın miktarı, onlarca ülkeyi kalkındıracak, dünyadaki açlık problemini kökünden çözecek, hatta çevresel felaketleri bile önleyebilecek kadar çok. Güney Koreli TerraUSD (UST) sabit kripto para biriminin iflasıyla tetiklenen finansal depremin dünya çapında 200 bin
civarında yatırımcıyı doğrudan etkilediği tahmin ediliyor. Aralarında ömürlük birikimlerini kaybedenler, evlerini geri vermek zorunda kalanlar, hayatı yıkılanların sayısı maalesef epeyce fazla...

116 dolardan 1 cent’e

Gelin, nisanda 116 dolar değeri olan popüler bir ‘coin’in iki haftada nasıl birkaç sent kırıntısına dönüştüğünü birlikte inceleyelim. İbretlik hikâyeye başlamadan terminolojiyi hatırlamakta fayda var. Olay Bitcoin, Ethereum gibi kendi blok zinciri olan algoritmik sabit kripto para birimi TerraUSD (UST) etrafında şekilleniyor. Sabit coin’ler, merkez bankaları gibi rezervlerinde coin değerince likit para bulunduruyorlar. 1 dolara sabitlenen bu coin’ler güvenli liman sayılıyor. Yatırımcılar kurdan çıkış ve dalgalanma gibi süreçlerde coin’lerini nakit paraya çevirip kur farkıyla vergilerden zarar etmemek için sabit coin’e çeviriyorlar. Algoritmik sabit coin’lerse dolara bağlı değerlerini nakit rezervleri yerine yazılım kodları, piyasa analizleri ve yatırımcılarının inancı sayesinde koruyorlar.
Güney Koreli Do Kwon’un kurucusu olduğu Terraform Labs tarafından üretilen TerraUSD (UST), algoritmik sabit coin’lerden biri. LUNA ise Bitcoin gibi normal kripto şeklinde işleyen, Terra’nın algoritmasına bağlı kardeş para birimi. Dünyanın en büyük kripto para borsası Binance’in başyatırımcısı olduğu LUNA, nisanda 116 dolar seviyelerinde işlem görüyordu. Büyük çöküşün ardından 1 ABD doları sabitliğini kaybeden Terra birkaç cent seviyesine inerken LUNA şimdilerde birkaç peni seviyelerinde; yani 1 cent’ten bile az, neredeyse yok olmuş halde... Geçen ay zirvedeyken Binance’in sahip olduğu 1.6 milyar dolarlık LUNA, şu anda 3 bin dolar bile etmiyor.

Dolandırıcılık şeması mı?

Tüm dünyada kripto ekosistemini derinden sarsan olayı tetikleyen, Anchor adlı kripto borç alma verme platformundaki bir kampanya oldu. Time dergisinden Andrew R. Chow’un satırlarından aktarıyorum: “Son 6 aydır Terra yatırımcıları, Anchor platformundan yüksek oranda kâr etmek için UST alıyorlardı. Do Kwon’un başında olduğu Terraform Labs, UST satın alıp platforma borç verenlere yüzde 20 getiri vaat etmişti. Kimi uzmanlar bunu bir Ponzi şemasına benzeterek yatırımcıları uyarıyorlardı. (Mevcut yatırımcılara yeni gelen yatırımcıların parasıyla ödeme yapılan dolandırıcılık yöntemine Ponzi şeması deniyor). Terra’nın tüm yatırımcılarına bu kadar yüksek kâr getirisinin matematiksel olarak mümkün olmadığı söyleniyordu. Terra takımıysa denklemi yalanlamıyor fakat bunun bir pazarlama yatırımı olduğunu söyleyerek kendi Bitcoin sermayesiyle güvence sunuyordu.

Ancak mayıs başında büyük yatırımcılar, kısa satış denilen yöntemle düşüş sırasında kâr etmek için uzmanların tabiriyle ‘el freni’ çekerek Bitcoin borçlanmasını durdurdular ve UST’nin değerini düşürdüler. Sabit coin olarak güvenilen TerraUSD, 1 dolar sabitliğini yitirmeye başlayınca paniğe kapılan diğer yatırımcılar da hızla UST’lerini bozdurmaya yöneldi ve büyük çöküş başladı. Terra’ya bağlı LUNA da hızla değer kaybedince ‘ölüm spirali’ tabir edilen olay gerçekleşti. Do Kwon’un UST’yi kurtarmak için sermayesindeki 3 milyar dolarlık Bitcoin’i satmasıyla birlikte Bitcoin’in değeri de düşmeye başladı. Panik havası tüm yatırımcıları sarınca zincirleme olaylar tetiklendi. Tam da kripto piyasası zaten dalgalı, NFT heyecanı azalıyor denilen bir döneme rast gelen olay, piyasaları toptan etkiledi. Geçen bir haftada kripto yatırımlarıyla kurulan kimi işletmeler batma noktasına geldi, bireysel yatırımcıları bunalıma sürükleyen kayıplar yaşandı.”

‘Her şeyimi kaybettim’

Reddit’e yazan bir kullanıcı “180 bin dolarını bir anda kaybetmek ne demek bilir misiniz” diyerek durumun vahametini özetliyor. Ömürlük birikimini bir gecede kaybeden bir başkasının itirafıysa ibretlik: “Nisanda zirvedeyken Terra UST’den çıkmayı düşündüm ama iyice açgözlü hale gelmiştim, evin bir taksidini daha kurtarayım derken her şeyimi kaybettim.”

Peki, şimdi ne olacak? Uzmanlar, yaşanan olayın kripto parayı yok etmeyeceğini söylüyor. Ancak 400 milyar doları buharlaştıran hadisenin daha pek çok olayı tetikleyebileceğini ve uzun süredir beklenen ‘kripto kışı’nın kapıda olduğunu belirtiyorlar. Aynı zamanda paranın merkeziyetten ayrılmaması gerektiğini savunan politikacıların ve kriptoya regülasyon getirmek isteyen hükümetlerin eline de güçlü bir koz geçmiş oldu.

Zaman dahil, her şeyin hızlandığı, kısa yoldan servet ve şöhretin düşlendiği, zenginliğin ortak ideal haline geldiği bir dünyada, paranın büyük illüzyonlardan biri olduğunu hatırlatan olay hakkında son sözü yine Warren Buffet’a bırakalım. Girişteki cümlesinin ardından şöyle devam ediyordu duayen: “Ancak deseniz ki Amerika’daki tüm evlerin ve çiftliklerin tapusu bende, yüzde 1’ini ister misin? 25 milyar doları şimdi gözümü kırpmadan veririm. Çünkü evler para getirir, çiftlikler yemek üretir. Bitcoin ne üretir ki ona para vereyim?”

Karizmatikti ama fakirleri sevmiyordu!
Terra’nın kurucusu Do Kwon genç ve karizmatik bir kripto CEO’su olarak ünlenmişti. Ancak sistemini eleştirenleri küçümsüyordu. Twitter’da Terra’nın güvenirliğini sorgulayan birisini ‘fakir olduğu için’ bu işlerden anlamamakla suçlamış ve varlıklı olmayan insanları muhatap almayacağını söylemişti.
Son olarak, Terra’nın çöküşüyle 2 milyon dolar kaybeden Güney Koreli öfkeli bir yatırımcı Kwon’un evini basmak üzereyken yakalandı.