Uğur Cebeci: Kokpit

Uğur CEBECİ

Yolcu uzun uçuştan sıkılıyor

Havayolu yolcuları ne istiyor? İyi ikram, eğlenceli yolculuk önemli ama insanlar daha kısa sürede gidecekleri yerlere ulaşmak istiyorlar. Bu da daha hızlı uçaklar gerektiriyor. Uçak imalatçıları sesten 4-5 kat daha hızlı uçaklar yapmak için fazla aceleci davranmıyorlar. Bakalım yolcunun sabrı ne zaman taşacak? Hızlı uçaklı yıllar çok uzak değil gibi...

Uzun uçuşlardaki süre, giderek kısalıyor. Ne yazık ki, bu kısalma hala çok sınırlı. Artık İstanbul-New York arasındaki uçuş 10 saatten fazla sürüyor. Bir zamanlar aktarmalı seferlerle bu süre çok daha uzundu. Fazla uzak olmayan geçmişte bu uçuş 20 saatten bile fazla sürüyordu.

Bugün uçuş süresi hala uzun ama uçak yolculuğu eskisi kadar monoton değil. Uçakların kabinleri daha geniş, ikram yelpazesi seçeneklerle dolu, müzik kanalları, birbiri ardına oynayan filmler var. Duty free satışları, telefon, faks, hatta bazı uçaklarda önünüzdeki ekran üzerinden girilebilen kumarhaneler, mesaj imkanı gibi bir sürü alternatif 10-15 saatlik uçak yolculuklarını eğlenceye de çevirebiliyor. Bütün bunlar çok güzel ama yolcunun gerçek isteği ne?

Araştırmalara göre yolcunun istekleri arasında geniş kabinli bir uçakta, eğlenceli ve iyi ikramlı uçuş cazip görünüyor. Ama yapılan anketlerde her şey bir soru üzerinde düğümleniyor. Soru, çeşitli biçimlerde sorulsa da genel çizgisi ile şöyle:

'Uzun uçuş sizce ne kadar kısa olmalı?'

Bu soruya verilen cevap uzun uçuştaki süreye yolcunun sabrının kalmadığını gösteriyor. Yani yolcu bir okyanusaşırı uçuşu bugünkünden çok daha kısa sürede yapmak istiyor. Gökyüzünde kendisine sunulan imkanlar ve eğlence ne kadar iyi olursa olsun zaman daha kıymetli geliyor. Kuşkusuz bunun içinde havada kalınan sürede yolcunun daha fazla risk aldığına inanması, bekleyenlerine bir an önce kavuşmak istemesi, iş görüşmeleri için belirlenen kısa zaman aralıkları gibi nedenler sabrı taşıran önemli etkenler arasında. Havayolu yolcusu uçak teknolojisinin daha hızlı gelişmesini istiyor. Süpersonik Concorde uçağı yerden teker keseli 30 yıldan fazla zaman olmasına karşın yeterince gelişmedi. Ve neredeyse hepimiz, hala ses hızından daha az hızla uçan yolcu uçaklarının yolcusuyuz.

Ama ne yazık ki uçak imalatçıları böyle düşünmüyorlar. Onlar bir uçak modeli geliştirmek için yaptıkları 5-15 milyar dolarlık yatırımın parasını 10-15 kez katlamadan geleceğin uçaklarını tasarlamaktan yana değiller. Uçak imalatçıları da aslında otomobil üreticileri gibi çalışıyorlar. Yaptıkları bir uçağın önce 100 modelini çıkarıyorlar. Ardından evirip çevirip, yani menzili, gövde uzunluğu ile oynayarak 200 ya da 300 modellerini yapıyorlar. Alıştığımız bir uçağın birden motorları güçlendiriliyor, kokpitinde yenilikler yapılıyor ve pazara çok yeni bir uçak olarak sunuluyor. Özellikle tutunmuş modeller uzun yıllar gökyüzünde kalıyor.

HÁLÁ ELLE YAPILIYOR

Elbette uçak otomobil gibi kısa süre kullanılıp atılacak kadar ucuz bir şey değil. Klasik bir yolcu uçağının fiyatı 30 milyon dolardan başlayıp 200 milyon dolara kadar uzanıyor.

Uçak imalat teknolojisi de sandığımız kadar hızlı gelişmiyor. Hálá uçaklar elle yapılıyor. Yani bir uçak fabrikasına gittiğinizde heyecan verici görüntülerde daha çok insan var. Bir kaç özel tip vinç dışında robotlar çok dar bir alanda ve kısıtlı işlerde görev yapıyorlar. Daha çok insanla yapılan iş de doğal olarak daha pahalı oluyor.

Her aşamasında birebir insanla yürüyen imalat daha mı güvenli? Bu ardında uzun bir hikaye gerektiren çok farklı bir konu. Buna hiç girmeden hızlı uçak konusuna dönmek istiyorum.

Evet şu günlerde Avrupalı uçak imalatçısı Airbus A380 uçağını yapıyor. Uzun menzilli, tümü iki katlı, çift koridorlu, dört motorlu bir gökyüzü gemisi. Ya da uçan bir transatlantik... İlk modelleri 555 yolcu taşıyacak, sonra biraz daha irileşerek 850 yolcu kapasiteli olacak.

Amerikalı Boeing ise bu başına dert olan rakibini bir süre ilginç bir taktikle oyaladı. Bu uçağın karşısına efsane jumbosu 747-400 modelini büyüterek çıkarıp rekabet edeceğini duyurdu. Artık bu iki dev uçağın rekabeti için geri sayım başladığı sanılırken, Boeing birden Sonic Cruiser modelini resmen ilan etti.

Sonic Cruiser, normal yolcu uçaklarının seyir sürati saatte 850-900 kilometre olmasına karşın 1050 kilometrelik bir hız yapacağı ve menzilinin Londra-Sidney non-stop uçuşuna yetecek kadar uzun oluşu ile rekabeti farklı bir yere çekti. Ve bu uçak geniş kabini ile Süpersonik Concorde’a göre çok daha rahat bir uçak olacaktı. Gerçi Concorde kadar süratli olmasa da kabindeki rahatı ile bir süre idare edecek ara bir model gibi görünüyor.

NASA ERKEN DAVRANDI

Havayolu yolcusunu en fazla düşünen kuruluş ise NASA. Aslında bir uzay kuruluşu gibi görünsede NASA havayolu yolcusu için yeniliklerin keşif üssü konumunda. NASA yolcunun istediğini en erken anlayan kuruluş. Çeşitli projeleri arasında ön sırada, yüksekten ve çok hızlı uçan uçakların geliştirilmesi yer alıyor. Bu kuruluş, güçlü enerjisini bugünkü uçak yolculuğu konforunu 100 ve 200'den fazla koltuk kapasitesinde ama sesten en az 10 kat hızlı uçan uçakların geliştirilmesi için harcıyor. Eğer çalışılan projelerden biri gerçekleşirse havayolu yolcuları hem çok kısa sürede istedikleri yere gidecekler, hem de geniş kabinde bugünkü konforu rahatça yaşayabilecekler.

İnsanoğlu iyi şeylere çabuk alışıyor. Basit bir detay bazen konforun önemli bir parçası oluyor. NASA mühendisleri bunu hiç bir zaman gözardı etmiyorlar ve çalışma prensiplerinin başında yer veriyorlar. Yani gelecekte hem konfor hem sürat birarada isteniyor. Hatta bu hızlı, konforlu yüksekten uçan uçaklar belki de dikine inip kalkarak bir çığır açacaklar.

Evet havayolu yolcusunun uzayan uçuşlara tahammülü sesten 10 katlı bir hızla azalıyor. Bu yüzden genellikle 10 saatlik bir uçuşun 3 saate kadar inmesi isteniyor.

Veziroğlu Citation X aldı

Hareketli günlerin yaşandığı iş jeti pazarında satılan çok sayıda uçağın yanı sıra yeni alımlarda gerçekleşiyor. Ali Haydar Veziroğlu'nun sahip olduğu Vinsan Havacılık Citation X tipi iş jeti aldı. Türkiye'ye gelen ikinci Citation X olan bu uçak şirketin Ankara merkezli uçuşlarında kullanılacak. Şirket bundan önceki uçuşlarını sahibi olduğu Beechjet 400A tipi uçakla gerçekleştiriyordu. Bursa'daki talihsiz kazada turboprop Kingair C90 uçağı düşen Tepe Grubu da ikinci uçağı çift motorlu Cessna Citation Bravo tipi jetini satışa çıkardı. Çok düşük uçuş saati olan Citation Bravo uçağı için 5,5 milyon dolar isteniyor. Ekonomik açıdan zorlu günler yaşayan Cavit Çağlar'ın sahip olduğu Nergis Holding ise filosundaki ikinci uçağı Citation 3 geçtiğimiz günlerde Amerika'da satıldı. Nergis Air'in filosundaki iki Bell 430 tipi helikopterden de birinin satılması planlanıyor. Doğuş Air ise yeniden yapılanma programı doğrultusunda elindeki biri sıfır saatte Challenger 604, diğeri 601 tipi iki iş jetini satışa çıkarttı. Ayrıca Learjet 60, yeni teslim alınacak Global Express ve hobi amaçlı kullanılan tek motorlu pervaneli Piper Saratoga uçakları da satılık. Firma bir Challenger 604 ile Daulphin helikopteri elinde tutacak. Atatürk Havalimanı'nda inşaatı süren iki hangarından birini de devredecek.

BA’den model uçak yarışması

İngiliz Havayolları (BA-British Airways) 9-12 yaşlarındaki öğrenciler arasında model uçak yarışması düzenliyor. British Counsil'ın 'Young Learner' programına üye okullar arasında gerçekleştirilecek yarışmaya öğrenciler kağıt, karton veya değişik malzemelerden bir saatlik resim-iş dersinde öğretmenleri nezaretinde yaptıkları modellerle katılacaklar. Modellerde uçma şartı aranmıyor.

Eserlerin en geç yarın saat 17.00'ye kadar BA şehir satış ofisine teslim edilmesi gerekiyor. 6 Haziran'da BA ve British Counsil'ün oluşturduğu jüri değerlendirme yapacak. Ödüller 10 Haziran günü Atatürk Havalimanı'nda sahiplerini bulacak. Birinciye velisiyle birlikte iki haftalık İngiltere'de dil kursu, ikinciye BA seyahat çantası ve sözlük, üçüncüye ise uçak maketi ve sözlük hediye edilecek. Ayrıca tüm katılımcılara da sertifika verilecek.

Şirketlere özel program

Türk Hava Yolları Özel Yolcu Programı’nı şirketler için de uyguluyor. Yüksek uçuş potansiyeli olan şirketlerin isteği üzerine 'Özel Firma Teşvik Programı' başlatıldı. Geçerlilik süresi bir yıl olan bu programa üye şirketler THY ile gerçekleştirdikleri uçuşlar oranında iç ve dış hat biletleri kazanıyorlar.

Miles&Miles'ın bir tür şirket tipi olan programa katılan kuruluşların personeli Türkiye çıkışlı uçuşlarda özel haklara sahip olabiliyorlar. Türkiye çıkışlı ekonomi sınıfı uçan anlaşmalı şirket personeli check-in işlemlerini business class kontuarında yaptırabiliyor ve THY'nin CIP salonundan yararlanabiliyor.

THY anlaşma yapılan tüm şirketlere yeni uygulamalarını ve promosyonlarını öncelikle duyuruyor. Bunun içinde ‘Corporate Newsletter’ adı altında bir haberleşme kanalı da oluşturdu. Bu organizasyondan yararlanmak amacıyla anlaşma yapmak isteyen şirketlerin çalıştıkları acentalar kanalıyla THY'nin Harbiye Satış Arttırma Müdürlüğü’ne başvurmaları gerekiyor. Yapılacak başvurularda aistihkam@thy.com elektronik posta adresi de kullanılabilir.

RJ kiraları uzatıldı

Türk Hava Yolları filosunda iç hat ve çevre ülkelere yapılan uçuşlarda kullandığı RJ serisi uçaklardan kira sözleşmesi biten 5 adetinin anlaşması uzatıldı. Filoya 1993'ten itibaren katılmaya başlayan RJ100’lerden E3232 (TC-THA), E3234 (TC-THB), E3236 (TC-THC) E3241 (TC-THG), E3243 (TC-THH) 2004 yılına kadar THY'de uçmaya devam edecek. Halen THY'nin filosunda 9'u 99 koltuklu RJ100, 3'ü de 79 koltuklu RJ70 olmak üzere bu sınıftan 12 uçak bulunuyor. THY'de RJ uçakları günlük ortalama 8 saat uçuyor.