Kokpit

Uğur CEBECİ

Bilgisayarlar, uçuş mühendislerini bitirdi

İlk orta-uzun menzilli yolcu uçaklarının kokpit ekipleri 4 kişiden oluşuyordu. İki pilotun yanı sıra kokpitte bir uçuş mühendisiyle birlikte bir de telsiz operatörü bulunuyordu. Önce haberleşme araçları gelişti. Telsiz operatörünün görevini pilotlar üstlendi. Arkasından kokpit teknolojisinde inanılmaz bir gelişme yaşandı. Kokpite hakim olan bilgisayar uçuş mühendislerinin soyunu tüketmeye başladı. Artık son 20 yılda imal edilen uzun menzilli yolcu uçaklarında uçuş mühendisinin koltuğu boş. Yerini gelişmiş bilgisayarlı uçuş sistemleri ve avionikler almış durumda. Ancak yine de azımsanmayacak miktarda uçuş mühendisi başta Rus tasarımı ve askeri nakliye uçakları olmak üzere eski nesil uçaklarda görev yapmaya devam ediyor.

SİSTEMLERDEN SORUMLU

Aslında uçuş mühendislerinin ortaya çıkması ilk olarak 1950'li yıllara rastlar. Havayolu taşımacılığının jetlere dönmesiyle ilk imal edilen Comet, Boeing 707 ve Douglas DC-8 gibi orta-uzun menzilli uçaklarda uçuş mühendisleri kokpit ekibinde yer alıyordu. Uçuş mühendisleri, binlerce sistemden oluşan uçağın havada teknik yapısını kontrol etmekle sorumluydu.

İmalatçı şirketler 1960'larda ortaya çıkan kısa-orta menzilli Douglas DC-9, Boeing 737 ve BAC 1-11 gibi uçaklarla birlikte ekip sayısını ikiye indirdiler. Ancak yine de 1960'ların sonunda tasarlanan B747 (400 serisi hariç), A300, DC10, L1011 ve Concorde gibi uzun menzilli uçaklarda kokpit ekibinde uçuş mühendisleri yerlerini korudu. 1970'lerin sonu 1980'lerin başından itibaren imalatçılar uçuş mühendislerinin görevini gelişmiş bilgisayarlara yaptırmaya başladılar. Daha sonra gerek Boeing, gerekse de Airbus, imal ettiği yeni nesil uçakların kokpitleri hep iki kişilik oldu.

KALABALIK KOKPİT

Sovyetler Birliği dağılmadan komünist rejimde işsizliğin önlenmesi en önemli politikalardan biriydi. Bu nedenle bilgisayarlar Rus uçaklarının kokpitlerine ancak 1990'lardan sonra girebildi. Halen bir çok Rus uçağının kokpit ekibi minimum 4 kişiden oluşuyor. Örneğin pervaneli Antonov An-12'de uçuş ekibi 5 kişi. Rekor dört motorlu dev An-124 uçağında. An-124'ün kokpitinde 2'si pilot, 2'si uçuş mühendisi, birer seyrüseferci ve telsiz operatörü olmak üzere 6 kişi görev yapıyor. Tupolev şirketi yeni nesil yolcu uçağı olan Tu-204'ün kokpitini öncelikle iki pilotlu olarak tasarlamıştı. Ancak Rus Aeroflot Havayolları bu uçağın kokpitine uçak mühendisi konmasını istedi. Aeroflot için imal edilecek Tu-204'lerin kokpitlerinde üç kişi görev yapacak. Eski Sovyetler Birliği'nde genel görüş kokpit ekibinin 3 pilottan oluşmasından yana.

Dünyanın dört bir tarafından uçuş ekipleri üç kişiden oluşan Amerikan ve Avrupa imalatı yaklaşık 2 bin 800 adet uçak kullanılmaya devam ediyor. Bu uçakların önemli bir kısmı havayolları tarafından kargo şirketlerine satıldı. Koltukları sökülen bu uçaklar kargo modeli haline getiriliyor. Eski nesil 747, A300 ve DC10'lar kargo havayollarının favori modelleri. Bu uçaklarda uçuş mühendisleri görev yapmaya devam ediyor. Uzmanlar toplam 2 bin 800 adet olan bu uçakların en az 10 yıl daha kullanılacağına dikkat çekiyor.

Boeing, FedEx'in isteği üzerine şirketin filosundaki DC10 tipi uçakların kokpitlerini yeniliyor. Eski nesil göstergeli DC10 kokpiti tamamen 'Glass Cockpit' adı verilen ve uçuş bilgilerinin ekrandan takip edildiği bir yapıya kavuşturulacak. FedEx filosundaki toplam 89 adet DC10, modernize edilerek MD10 standartına yükseltilecek.

ÜÇÜNCÜ PİLOT TARTIŞMASI

Swissair'in Atlantik Okyanusu'na düşen MD11 uçağından sonra havacılık sektöründe yeni bir tartışma ortaya atıldı. İki kişilik kokpitlerin yeterli olmadığı öne sürülürken kokpitteki uçuş ekibinin en az üç kişiden oluşması istendi. Özellikle acil durumlarda üçüncü pilotun uçuş emniyetini arttıracağı ileri sürülüyor. Bir çok havayolu şirketi uzun uçuşlarda en az üç pilotla uçuyor.

Diğer taraftan Avrupalı uçak imalatçısı Airbus, geleceğin dev yolcu uçağı 555 koltuklu A380'de kokpitte iki pilotun yanı sıra bir de teknisyenin görev yapacağını açıkladı. Kaptan pilotun hemen arkasında oturacak olan teknisyen havada uçağın sistemlerini bilgisayar yardımı ile kontrol edecek. Herhangi bir arıza çıktığında hemen müdahale ederek sorunu havada gidermeye çalışacak. Bu amaçla uçuş mühendislerinin geleceğin dev yolcu uçaklarında görevlerine devam edeceği tahmin ediliyor.

UÇUŞ MÜHENDİSİNİN GÖREVLERİ

Yardımcı pilot koltuğunun arkasındaki uçuş mühendisinin bölümünde yardımcı güç kaynağı ünitesi, elektirik, hidrolik, yakıt, havalandırma ve basınç donanımlarını kontrol eden düğmeler ve göstergeler bulunuyor. Uçuş mühendisinin alet panosu birçok göstergenin izlenmesini sağlıyor. Gerçi bazı seyrüsefer ve radyo yani frekans ayarlayıcıları her üç kişinin de ulaşabileceği mesafede. Bunun yanı sıra uçuş mühendisi kalkış sırasında gaz kollarının yerlerinin fiziki kontrolünü yapmakta ve önde bulunan motor göstergelerini takip ederek, gaz kollarını ayarlıyor. Ayrıca uçuş mühendisinin önündeki panelde birçok elektrik devreleri koruyan sigorta düğmeleri bulunuyor. Motor yangınlarında doğru kolları çekmek ve yangın söndürme sisteminin etkili olup olmadığını gözlemek gibi çok önemli görevi de var. Ayrıca acil durumlarda kaptana check-list adı verilen neler yapılacağını belirten görev listesini de okuyor.

Tolga ÖZBEK

6 HAVAYOLUNDA 49 UÇUŞ MÜHENDİSİ VAR

TÜRKİYE'DEKİ UÇUŞ MÜHENDİSLERİ
Havayolu THY MNG Onur Air Air Anatolia Air Alfa Toplam	F/E Sayısı 3 20 12 11 3 49	Görev yaptığı uçak B727F (1 adet) A300B4 (5 adet) A300B4 (3 adet) A300B4 (2 adet) A300B4 (1 adet) 12 uçak