ILS her yerde çalışmıyor

ILS sanki uçakların burnundan tutup pilota gerek kalmadan otomatik olarak piste indiren, her havalimanına kurulabilen bir sistem gibi sunuldu. Yanlış yerlere plansız programsız açılan havalimanları, dağların doğrultusunda yapılan pistler sorgulanacağına, hata ILS’in konulmamasında bulundu.

Yolcu uçakları, havalimanına kurallar gereği "aletli yaklaşma" yani seyrüsefer cihazlarının yaydıkları sinyalleri izleyerek iner. ILS özellikleriyle bu sistemler arasında en hassaslarından biri. Pilotlara hem pistin yönünü hem de hangi açıyla yaklaşacaklarının bilgisini verir.

Tam verim alınan sistemlerde en basit ILS (kategori 1 yani CAT 1) pilotun pist başından 60 metre yüksekliğe kadar emniyetle gelmesini sağlayacak sinyalleri yollar. Daha hassas olan CAT 2’de bu yükseklik 30, CAT 3 A veya B’de ise limitler sıfır metreye kadar düşüyor.

ÖZEL SİNYALLER YAYIYOR

ILS, pistin sonunda ve yanında bulunan iki ayrı anten ile ikaz sistemlerinden oluşuyor. İnilen pistin sonundaki "localizer" anteni 108.000 ile 111.975 MHz aralığında yayın yapıyor. Pistin sağına ve soluna yaydığı sinyallere pilotlara inecekleri pistin tam orta noktasının doğrultusunu veriyor. İkinci anten ise "glide slope". Pist kenarında bulunan anten 329.15 ile 335 MHz arasında yayın yapıyor. Pilotlara ortalama üç derecelik süzülüş açısı bilgisini veriyor. Uçağın ne kadar alçak veya yüksek kaldığı bilgisini pilotlar kokpitten takip edebiliyor.

Ayrıca yaklaşma hattındaki "marker" adı verilen, üç farklı noktadaki (dış, orta ve iç) ikaz sistemi, piste kalan mesafeyi pilotlara ışıklı ve sesli olarak bildiriyor. Karar yüksekliğine gelen pilot eğer pisti görürse inişine devam ediyor. O irtifada pisti görmezse pas geçiyor. Yani yükselip yeniden deniyor.

MALİYETİ 600-750 BİN DOLAR

ILS kurulumu detaylı planlama ve mühendislik gerektiriyor. Bu işlem, Türkiye’de havalimanlarının işletmesini yapan ve hava trafik hizmeti veren Devlet Hava Meydanları İşletmesi’ne (DHMİ) bağlı Hava Trafik Güvenlik Elektroniği Teknik Elemanları tarafından yapılıyor. Bu birim havalimanlarındaki x-ray cihazlarından radarlara tüm elektronik aletlerin kurulumunu, bakımını ve onarımını yapıyor.

Öncelikle ILS için havalimanının coğrafi yapısı çok önemli. Etraftaki dağ, tepe gibi yükseltiler, yansımayla uçağa ulaşan sinyallerin verimini düşürüyor. ILS’nin VOR, NDB gibi diğer yaklaşma sistemlerinden farkı kalmıyor.

ILS’in kurulumu için havaalanının yolcu ve uçak trafiği, hangi mevsimlerde yoğunlaşma olduğuna bakılıyor. Yani uçak operasyonun ILS maliyetini karşılaması gerekiyor.

Dünyada ILS üreten üç şirket var: Normac, Thales ve Selex’in ürettiği ILS’ler DHMİ’nin açtığı ihaleyle satın alınıyor. Fiyatları özelliklerine göre 600 ila 750 bin dolar arasında.

En büyük iş, glide slope anteni doğrultusunun düzlenmesi. "Kritik A" olarak adlandırılan ilk 100 metrede 16, "Kritik B" olarak adlandırılan sonraki 400 metrede ise 45 santimetrenin üzerinde bir yükselti olmamalı. Arazinin düz olmaması, yansıyarak yayılan sinyalleri bozuyor.

Bu alana yağan kar veya toprağın ıslanması bile ILS’yi etkiliyor. Kar zemini bozmamak için kürenmiyor, üre atılarak eritiliyor.

Metaller sinyallerin düşmanı. Bu nedenle kritik saha civarında metal tel örgü kullanılamıyor. Çitler plastik veya tahtadan yapılıyor. Etraftaki binalarda kullanılan metal çatı veya kaplama ILS’yi bozuyor.

Localizer anteninde ise sağda ve solda 300 metrede hiçbir yapı veya engel bulunmamalı.

Zemin işlemleri tamamlandıktan sonra anten kurulumu üç hafta ila 1 ayda tamamlanıyor.

Ancak hassaslık için ILS’in sürekli kontrol edilmesi, bakımlarının yapılması gerekiyor.

Tüm bu çalışmalar pistin tek yönü için yapılıyor. Eğer pistin diğer tarafından uçaklar iniş yapıyorsa, aynı planlama ve harcamalar diğer taraf için de gerçekleştiriliyor. Yani maliyet ikiye katlanıyor.

KALİBRASYON UÇUŞU

ILS kurulumu tamamlanınca özel bir test uçuşu yapılıyor. Bu iş için DHMİ’de bulunan Cessna Citation 5 tipi özel kalibrasyon uçakları kullanılıyor. Uçaklarda sistemleri kontrol eden özel ekipmanlar bulunuyor. Kurulum uçuşu ve ilk testler en az 20 uçuş saati sürüyor. Arazinin yapısına ve sisteme göre uçuş bazen 30, hatta 40 saate kadar çıkabiliyor. Kalibre edilen ILS için o meydana özel yaklaşma haritaları oluşturuluyor. Ve tüm dünyaya ilan ediliyor.

Her aşama sürekli DHMİ tarafından denetleniyor ve ölçüm yapılıyor. Sistem ayrıca belirli aralıklarla kalibrasyon uçuşları ile kontrol ediliyor.

UCUZ ALTERNATİF

ABD’de 1990’ların ikinci yarısında kurulmaya başlanan sistemlerle uçakların, GPS olarak adlandırılan küresel konumlandırma sistemi yardımı ile ILS standartlarına yakın yaklaşma yapması sağlanıyor. Sistemin en büyük avantajı ILS gibi pahalı olmaması, bakım gerektirmemesi. Ayrıca coğrafi açıdan sorunlu, sinyal yayılımının kısıtlı olduğu meydanlara GPS yaklaşması kuruluyor. Sistem WAAS (Wide Area Augmentation System-Geniş Bölge Arttırma Sistemi) olarak adlandırılıyor. Bu uçaklar hangi noktada hangi yükseklikte olacaklarını GPS sinyallerine göre ayarlıyor. Artık tek motorlu uçaklarda bile bulunan yeni nesil GPS’ler farklı uydulardan aldıkları sinyallerle bulundukları yeri çok az sapmayla tespit edebiliyor. Halen bu tür yaklaşmalar ABD’nin yanı sıra kutuplarda, Kanada ve Meksika’da da kullanılıyor. Ancak GPS uyduları Amerikan Savunma Bakanlığı’na ait. Avrupa Havacılık Otoritesi, ABD’nin istediği zaman bu sinyalleri kesebileceğine dikkat çekerek GPS yaklaşma sistemlerini kanuni altyapıya oturtmadan kullanımına sıcak bakmıyor. ABD ile görüşmelerini sürdüren Avrupa, konunun kanuni altyapısının oluşturulmasıyla birçok meydanı GPS yaklaşmalarına uygun hale getirmeyi planlıyor.

11 havaalanına ILS kurulamıyor

DHMİ tarafından hazırlanan rapora göre Türkiye’de 20 havalimanında 32 adet ILS bulunuyor. Halen Konya ve Diyarbakır’a da ILS takılması için çalışmalar sürüyor. Yatırım planına alınan GAP ve Hatay havaalanları için çalışmaların 2008’de tamamlanması hedefleniyor. Rapora göre coğrafi nedenlerden 11 havaalanına ILS takılamıyor.

Isparta Süleyman Demirel: 05/23 pistinin kuzey doğrultusunda 7.4-12 km mesafede 1148-1586 metre arasında değişen manialar nedeniyle ILS yüzeyleri deliniyor. Uçakların pist başında 330 metrenin altına alçalmaları mümkün olamıyor.

Adıyaman: 05 pisti için CAT 1 ILS kurulabilir. Ancak pist sonuna göre 30 metre mesafede 60 metreye varan kot düşüklüğü nedeniyle localizer konulamıyor.

Zonguldak Çaycuma: Piste çok yakın ve yüksek manialar nedeniyle tahditli bir meydan. Seyrüsefer cihazlarının yayın problemleri nedeniyle mevcut alçalma usullerini de direkt yaklaşma sağlanamıyor.

Elazığ: Meydanın 13 ve 31 pistleri için yapılan çalışmada manialar nedeniyle ILS kurulsa bile uçaklar pist başına göre 459 metreye kadar alçalabilecek. Bu yükseklikten pist görüşünün sağlanması ve inişin gerçekleştirilmesi mümkün değil.

Erzincan: ILS sinyalleri maksimum 2 bin 660 metreye ulaşıyor. Ancak manialar nedeniyle uçaklar 3 bin 600 metreye kadar alçalabiliyor. Sinyal aşağıda kalacağından ILS alçalması mümkün değil.

Antalya Gazipaşa: Gazipaşa’nın 08/26 pistlerine manialar nedeniyle kara tarafından yaklaşma yapılması ya da kara tarafına kalkış yapılması mümkün değil. İniş ve kalkış için pistin ancak tek taraflı kullanılması (deniz tarafından) mümkün. 08 pisti için yapılan etütlerde yaklaşma ve pas geçme yüzeylerini delen yüksek manialar (pist başından 1.8 km’de 212 metre, pist sonundan 2.5-3.5 km mesafede yükseklikler 298-1072 metre arasında değişen manialar bulunuyor. ILS kurulumu mümkün değil.

Kahramanmaraş: 08/26 pistleri için yapılan değerlendirmede 15 km uzaklıkta 2726 metre yüksekliğindeki Milcan Tepesi nedeniyle uçakların süzülme açısı yayınını yakalayamıyor. Ayrıca Ahır Dağı (2513 metre) gibi manialar nedeniyle ILS kurulumu mümkün değil.

Mardin: Suriye sınırına 13 km olması nedeniyle 03 pisti tarafı için ILS kurulumu mümkün değil. 21 pisti için 930 metrelik mania bulunması için bu yönde ILS nitelikleri sağlanamıyor.

Siirt: Pistin yakınında Kırmızı Dağı (341 metre), Horoz Tepe (346 metre) ve meydan çevresinde yüksek dağlık arazi nedeniyle uçakların süzülüş rotasını yakalamaları mümkün değil.

Tokat: Her iki pist yönünde çok sayıda mania, ILS kurulumunu engelliyor. Uçaklar ancak 660 metreye kadar alçalabiliyor.

Van: 03/21 pisti doğrultusunda yaklaşma ve pas geçme yüzeylerinde 5.5-12.5 km mesafede 492 metreye varan yüksek manialar nedeniyle ILS yüzeyleri deliniyor.

ILS kurulabilecek meydanlar: Balıkesir, Batman, Çanakkale, Malatya/Erhaç. Tümü askeri olan bu meydanlara ILS kurulumu için çalışmalar sürüyor.

Tahditli kullanılabilecek havaalanları: Ağrı, Edremit/Körfez, Sinop, Uşak.