Uğur Cebeci

TAV Havalimanları Holding CEO’su Serkan Kaptan Riga Havacılık Forumu’nda gelecek 20 yılda gökyüzünün nasıl kalabalıklaşacağını, havalimanlarının nasıl büyüyeceğini ve çok fazla personele ihtiyaç olacağını anlattı. Kaptan,  havacılığın her dalının gelecekte de en cazip mesleklerden olacağını söyledi.

Bu yıl 5’inci kez yapıldı. Riga Havacılık Forumu’nu ben de izledim. Forum, Baltık ülkeleri başta olmak üzere Avrupa, Amerika ve Orta Asya’dan 200’den fazla üst düzey yöneticiyi buluşturdu. TAV Havalimanları CEO’su Serkan Kaptan forumun açılış konuşmasında gelecek 20 yılın projeksiyonundan örnekler sundu.

Gökyüzünün nasıl kalabalıklaşacağını, en az 40 bin yolcu ve kargo uçağının gökyüzüne çıkacağını söyledi. Uçaklar, helikopterler, insansız hava araçları, dron tabanlı uçanlar ve kentler üzerinde yoğunlaşacak hava taksilerden söz eden Serkan Kaptan. “Bugün dünyada 90 milyon kişi havacılık sektöründe çalışıyor. Gelecek 20 yılda 550 binden fazla yeni pilota, 750 binden fazla deneyimli uçak teknisyenine ve mühendise, sayıları milyonu geçen kabin memuruna ve çok ama çok sayıda hava trafik kontrolörüne ihtiyaç olacak. Bağlantılı sektörde de milyonlarca kişiye ihtiyaç yaratılacak” dedi.

TAV CEO’luğu dışında Avrupa Havalimanları Konseyi (ACI) yönetiminde de yer alan Kaptan’ın konuşmasının satır başları şöyle:

-”Türkiye uçak ve yolcu sayılarında pandemi öncesini yakaladı ve geçiyor. Avrupa’nın yakalaması 2024’ü bulacak.

-Toparlanma ülkeler ve havalimanları arasında eşit gerçekleşmiyor. Savaş nedeniyle Avrupa’daki trafik kısmen AB dışındaki havalimanlarına kaydı. Turistik seyahatler, aile ziyaretleri güçlü bir şekilde döndü. Direkt uçuşlar öne çıktı, küçük ve bölgesel havalimanlarında toparlanma daha hızlı oldu. Düşük maliyetli havayolları çevik davranarak pazarda önemli pay kaptı.

-TAV Havalimanları’nın yolcu trafiği ağustos sonu itibarıyla 2019’a göre yüzde 4 yukarıda. Dış hatlarda pandemi öncesinin yüzde 10 üzerine çıktık. Sekiz ülkede 15 havalimanından oluşan bir network yönetmenin avantajını yaşadık.”

Her yolcu uçağına mutlaka bir yıldırım isabet eder.

Ama ‘Faraday Kafesi’ şeklindeki gövde, yıldırımı güçsüz hale getirir ve dışarı atar. Kanat uçlarındaki statik portlar bu işi yapar. Yıldırımın büyük hasar verdiği uçakların sayısı çok değildir. Hasarlar onarılır ama insan hayatını tehlikeye atacak hasarlar oluşmaz.

İklimler değişiyor. Yağmurlar hemen sele dönüşüyor. Sıcaklar bastırdığında nefes aldırmıyor. Öyle eskisi gibi değil. Mevsim normalleri mevsimlerde kalmıyor. Normallerin üzerine taşıyor. Mevsim kargaşası artık hayatımızın bir parçası. Şimşekler sıradan değil. Düşen yıldırımlar uzmanların belirlemelerine göre çok daha güçlü ve çok daha hasar verici. Elbette uçaklar da bu değişimlerden nasibini alıyor. Genel olarak her ticari havayolu uçağına ortalama yılda iki kez yıldırım isabet ediyor. Bu sayı kesin olmamakla birlikte üçe çıkmaya başladı.

BURUN VE KANAT UCU

Evet artık eskisinden daha çok uçaklara yıldırım isabet ediyor. Ama korkmayın, uçaklar yıldırımla baş etmeyi iyi biliyor. Eski zamanlardaki gibi değil. Artık yakıt depoları çevresindeki tedbirler yıldırıma karşı tam bir zırh oluşturuyor. Yıldırım daha ağırlıklı olarak uçağın burun kısmı ile kanatlarını seçiyor. Dümen kısmı da bunların içinde. Burun kısmının cazip olmasının sebebi uçağın burnunda radom kapağı altındaki radar ve diğer algılayıcıların olması. Bunlar yıldırımı içe çekip cazibase oluşturuyor. Yıldırım uçağa burun kısmından vurduğunda radom kapağı hasarlanıyor. Genellikle içe çöküyor ve deforme oluyor. Böyle olan birçok uçağın en yakın havalimanına güvenle indiğini görüyoruz. Kanatlara vuranlar ise yine uçağın oluşturduğu ‘Faraday Kafesi’ sayesinde kanat uçlarındaki statikler kanalıyla atılıyor. Bu statik çubuklarından uçağın kuyruk kısmında da var.

ÇOK YÜKSEKTE OLMAZ

Ayrıca uçakların üzerlerindeki boyaların da ciddi koruyucu özelliği var. Uçaklara yıldırım çarpmaları çoğu zaman 1500 ila 4700 metre yüksekliğindeyken oluyor. 6 bin metrenin üzerinde yıldırım çarpma ihtimali büyük ölçüde azalıyor. Yıldırım çarpmalarının yüzde 70’i yağmur yağdığında meydana geliyor. Bulunulan irtifada 0 derece sıcaklık yani donma noktası ile uçaklara yıldırım çarpması arasında güçlü bir ilişki var. Uçaklara düşen yıldırımların çoğu donma noktasına yakın sıcaklıklarda meydana geliyor. Yağışa neden olan koşullar aynı zamanda bulutlarda enerjinin elektriksel olarak depolanmasına neden olabiliyor.

Elektrik enerjinin bu kullanılabilirliği yağış ve bulut oluşumuyla ilişkili. Uçakları etkileyen yıldırım çarpmalarının çoğu ilkbahar ve yaz aylarında meydana geliyor. Yıldırım çarpması olaylarının yüzde 70’i yağış sırasında meydana gelse de yıldırım, bulutun elektrik merkezinden 5 mil uzaktaki uçakları etkileyebilir.

Varşova’ya gideli çok olmuştu. Ama bu kez çok daha gelişmiş, çok daha bakımlı bir kentle karşılaştım. Hatta hayran kaldım. Bence Avrupa’nın yeni yıldızlaşan kenti Varşova. Burnunun dibindeki Ukrayna’da savaş bittiğinde daha da fazla ilgi çekecektir. Ukrayna’dan gelenlerden Varşova’ya yerleşenler kentin hizmet hayatını da güçlendirmişler.

Sanıyorum 20 yıldan fazla olmuştur. Varşova’ya uçmaya karar verdim. THY uçağı ile Polonya Havayolları LOT uçağı sabah saat 08.00 civarında peş peşe Varşova’ya kalkıyordu. Bizim uçakta 180’den fazla yolcu vardı. LOT uçağında da yaklaşık sayıda yolcu olduğunu öğrendik.

Sabahın köründe bu 360 kişi niye Varşova’ya gider diye düşündüm. Gidince nedenini iyice anladım.

TK 1265 sefer sayılı A321-200 tipi TC-JRT tescilli uçağa bindim. 5-10 dakikalık bir gecikme oldu. Uçağımızın Kaptan Pilotu Mehmet Yılmaz yanında first Officer, yani ikinci pilot Emrah Kalsen yer alıyordu. Kabin Amiri Seda Polat ve ekibi her şeyi hazırlamıştı. Uçağımızda Wi-Fi-İnternet yoktu. Biraz yorgun bir uçaktı ama kalkışta performansı gayet iyiydi. Gecikmeyi kaptan havada kapattı ve 1 saat 51 dakikada alçalma tamamlandı.

Chopin Havalimanı’na indik. Hava pırıl pırıldı ve çok da sıcak değildi. Kente girince hayranlığım artmaya başladı. Tertemizdi. Korna çalan yoktu. Koşuşanlar da yoktu. İş günüydü ama sakindi. Huzuru hissediyordunuz. Otelime gittim. Kentin merkezinde Bristol Oteli. Avrupa fiyatlarının altında bir fiyatı var. Ben beşinci katta bir odaya yerleştim. Nazım Hikmet de bu otelde kalmış. O dördüncü katta kalmış. Ama oda numarası 4XX diye anılıyor. Yani gerçek numarayı söylemiyorlar.

HARİKA BİR ŞEHİR

Dışarı çıktım ve benim için yeni olan Varşova’yı keşfetmeye başladım. Temizliğinden, toplu ulaşımından çok etkilendim. Bisikletler sudan ucuza kiralanabiliyor. Otobüsler, tramvaylar dakika başı geçiyor. Her yöne kolayca ulaşılabiliyor. Lokantalar tertemiz, yemekler harika. Elbette sudan ucuz değil ama Zloty ile sanki Euro’dan daha hesaplıya geliyor. Bu arada 100 TL 15.44 Zloty ediyor. Uygulamada, yani piyasada 1 Zloly 6.44 tL. Asgari ücret 3 bin 490 Zloty. Yani yaklaşık 780 Euro. Ama yakında 980 Euro’nun üzerine çıkarılacak.
Avrupa’nın tarihi ve kültürel olarak en önemli şehirlerinden olan Varşova, İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra büyük hasara uğramış ve eski görünümüne uygun olarak yeni yapılarıyla tekrar inşa edilmiş. Çok titiz davranmışlar, yollardaki taşlar bile bir bir bulunup eski şekilde döşenmiş.

Gökyüzüne çıkan ‘dron’ sayısı her geçen gün artıyor. Havalimanları çevresinde uçuş yasakları olmasına rağmen alçalma hatlarında sık sık ‘dron’lar uçakların yanına kadar sokuluyor. ‘Dron’lar havacılık için teknolojik bir mucize olsa da kuşlardan sonra yeni bir tehlikeyi de beraberinde getiriyor.

DÜNYADA kaç ‘‘dron’’ olduğu konusunda kesin bir sayı yok. Ağırlıkları ve uçuş sürelerine göre de bilinen sınıflandırmalar yeterli değil. Yüzbinlerce ‘dron’ var deniliyor. ‘dron’ satışları çok yüksek ve imalatlar da giderek artıyor. Bunların her an birkaç 10 bin tanesi havalanıyor. Çoğu amatörler tarafından kumanda ediliyor.

UÇAKLARA ÇARPIYORLAR

Uçaklara teğet geçen ‘dron’’lara artık çarpanları da eklendi. Birçok ülkede uçaklara ve helikopterlere ‘dron’’ların çarptığı rapor ediliyor. Pilotlar bazı aylar binden fazla ‘dron’ yaklaşması yaşadıklarını bildiriyorlar. Küçük boy ‘dron’’lar da uçak ve helikopterlerde hasar
yaratıyor. Ama bu ölümcül bir kazanın olmayacağı anlamına geliyor. En büyük korku ise bir ‘dron’un uçağın motoruna girmesi, blade denilen jet motoru içindeki pervaneleri parçalaması. Elbette parçaların jet motorunun içlerine kadar girmesi ile büyük sorunların ortaya çıkacağı tartışmaları giderek artıyor.

İZİNSİZ UÇUŞLAR BÜYÜK SORUN

Havalimanları yakınlarında izinsiz ‘dron’ uçuşları büyük bir güvenlik sorunu haline geldi. ‘dron’ uçuşları, uçakların uçuş kesintilerine ve rapor edilen çok sayıda hasara neden olmaya başladı. Kesin olmamakla birlikte son iki yıl içinde 20 binden fazla ‘dron’, uçaklara bir biçimde yaklaştı.

SON OLAY BÜYÜK TEHLİKE

Adı artık Ajet. Düşük maliyetli bir havayolu olacak. Şimdilerde biraz arada kalmış bir havayolu. İşin başına Kerem Sarp getirildi. Eli serbest bırakılırsa sanırım yepyeni bir havayolu doğar. Fiyat politikası da doğru ayarlanabilirse başarı ihtimali giderek yükselir.

TÜRK Hava Yolları’nın alt markası Anadolujet- Ajet adıyla yeniden yapılanacak. İlk iş olarak şirketin başına THY Ticaretten Sorumlu Genel Müdür Yardımcısı Kerem Sarp getirildi.

Ama Mart 2024’e kadar, Kerem Sarp THY Ticaretten Sorumlu Genel Müdür Yardımcılığı’nı sürdürecek. Sonra Genel Müdür olarak Ajet’in başına geçecek.

Genç ama tecrübeli, yaratıcı, yüksek iş disiplinine sahip bir adam Kerem. 47 yaşında. Finans ve muhasebe okumuş. Çeşitli şirketlerde çalıştıktan sonra 2005 yılında THY ailesine katılmış. Ve hızla yükselmiş. Evli, iki çocuk babası ve iyi derecede İngilizce biliyor. Tek kusuru fazla sakin. Bunun havacılıkta karar verme aşamasında faydaları da var tabii.

Kerem Sarp

KUYRUK RENGİ DEĞİŞMELİ

Kerem Sarp şimdi Anadolujet’i yeniden yaratacak. Bugüne kadar imaj ve yapılanmayla ilgili ne çalışmalar yapıldı, bilmiyorum. Yani açıklanmadı. Ekipler falan ayrılacak mı? Logo ve renk değişecek mi? Bunu da bilmiyoruz. Ama şu gerçekler göz ardı edilmemeli:

-

En sık bindiğimiz yolcu uçakları dar gövdeli uçaklardır. Bunlar arasında Boeing’in 737 serisi, Airbus’ın da A320 ailesi var. Siz bu iki uçaktan hangisinde daha rahat ediyorsunuz? Hangisine daha fazla güveniyorsunuz? Bu soruların cevapları birbiri altına konulduğunda neredeyse skor eşitleniyor. Dar gövde önümüzdeki dönemde daha çok üretilmesi gereken uçak olarak gündeme geliyor. Bu iki uçaktan daha küçük yolcu uçakları da var ama 737 ve A320 halen pazarda lider konumundalar.

Dar gövde, tek koridorlu yolcu uçakları pazarında sistemin şanslısı Boeing 737. Çünkü Airbus pazara girdiğinde 737 ciddi bir satış yakalamıştı ve havayoyu şirketlerinin çoğu önemli siparişler vermişti. Uçağın ilk yıllarında da imalatçıdan kaynaklanan kazalar olmadı. Meydana gelen dar gövde uçak kazalarının çoğu pilotajdan kaynaklanıyordu.

RAKAMLARLA PAZARIN DURUMU

Bugüne kadar A320 ailesinde 300’den fazla şirket toplam 17 bin 737 sipariş verdi. 1988’deki ilk uçuştan bu yana 10 bin 997 uçak teslim edildi.  Bu uçakların 2 bin 897’si A320neo ailesinden. Neo ailesi için verilen siparişlerin toplamı ise 9 bin 617 adet.

Gelelim Boeing’e. Yani 737 ailesine. Bu uçak 10 Şubat 1968’de ilk yolculu uçuşunu yaptı. Başlangıçta 60 kişilik bir uçaktı ama Lufthansa’nın ardından Amerikan United devreye girdi ve yolcu sayısının artması için gövde uzatıldı.  Bugüne kadar teslim edilen uçak sayısı toplam 11 bin 513.  

Son günlerde havayolu yolcularını kızdıran ve bazen bağlantılarını kaçırmalarına yol açan gecikmeler oluyor. Bunun ana nedeni Avrupa hava sahasındaki yoğunluk. Bu da yetmiyormuş gibi Avrupa’da bazı havalimanlarının sistem yoğunluğuna ayak uyduramamaları da var. Geç gelen THY ya da Pegasus uçağı başka bir yere zorunlu olarak geç gidiyor. Bu yüzden sinirlenmeyin, çaresi yok.

İstanbul ya da Sabiha Gökçen havalimanlarından zamanında kalkan uçaklarımızın hiçbiri zamanında gittikleri Avrupa’dan zamanında dönemiyor. Tabii Anadolu’nun çeşitli kentlerinden Avrupa ülkelerine yapılan seferlerde de operasyonu zamanında tamamlamak mümkün değil. Slot denilen uçakların kalkış, iniş zamanları ile ilgili dilimler Avrupa için Eurocontrol denilen ve Avrupa hava sahasını yöneten kuruluşun yetkisinde. Hangi uçağın nereden ne zaman kalkacağı, hangi ülkelerin ya da kentlerin üzerinden geçeceği, ne zaman ineceği belirleniyor.

CİDDİ YIĞILMA VAR

Ama gelgelelim Avrupa hava sahasında yollarda ciddi bir yığılma var. Uçaklar arası uçuş sırasında hem yatay hem dikey aralık mesafeleri belli. Onları sıkıştırmanın imkânı yok, tehlikesi çok. Bunları zorlamak da imkansız. Yani Avrupa hava sahası artık uçaktan geçilmiyor. En yoğun otobanlardan daha yoğun. Pandemi sonrası artan yolcu trafiği dışında yeni kurulan hava yolu şirketleri sistemi tıkamaya başladılar. Uçuşlara iklim değişimi ile artan türbülanslar da eklenince uçuş süreleri de artmaya başladı. Elbette pilotlar türbülanslı bölgelerin dışından dolaşmak istiyorlar. Bu da yolcuların konforu ve güvenliği için çok önemli. Tabii az da olsa zaman alıyor.

Orman yangınları sürüyor. Ama yangınlar birçok bölgede kısa sürede kontrol altına alınabiliyor ve hızlı söndürme, soğutma yapılabiliyor.  Yangın söndürme uçak ve helikopterlerinin Türkiye’nin değişik noktalarında konuşlandırılması müdahalenin hızlı yapılmasını sağlıyor. Bunu geçen yıl çok hızlı karar alınıp kiralama ve satın almaların yapılması ile başardık.

Alışık olmadığımız sıcaklar yaşanıyor. Ve her gün Türkiye’nin birçok yerinden orman yangını haberleri geliyor. Komşumuz Yunanistan’da ve adalarında bazı yerler alev alev yanıyor ve başa çıkılamıyor. Rodos’taki büyük yangına biz de iki tane ‘arı’ gibi çalışan Air Tractor tipi yangın söndürme uçağı gönderdik. İtalya da aynı durumda. Kanada’ya kadar uzanan orman yangınları ile baş etmek çok zor. Türkiye orman yangınları karşısında 2021 yılında ciddi biçimde çaresiz kaldı. Ve hemen ardından orman yangınları ile mücadele için özellikle hava filosu konusunda hızlı hareket edildi.

HIZLI KARAR VERDİK

Daha önceki Orman Bakanı döneminde Rus imalatı Beriev Be-200 uçakları alınmak istendi. Ama kiralık Beriev uçakları ile yapılan uçuşlarda özellikle vadilere dalış riskleri rahatsız edici bulundu. Bakanlığın ısrarına rağmen bu uçaklar satın alınmadı ve bu iş Savunma Sanayi Başkanlığı’na verildi. İsmail Demir dönemindeki Başkanlık hızlı hareket ederek Amerikan Air Tractor uçaklarından alınmasına karar verildi. Zaten kiralanan 10 uçağın operasyonundan da memnun kalınmıştı. Büyük kısmı Amfibik olmak üzere satın almalar yapıldı. Şimdilik 4 adet teslim edildi. Ama kiralık 10 uçak Türkiye’nin değişik noktalarında görev yapıyor. Günde ortalama 5-6 kalkış yapıyorlar. 

Gün doğumundan gün batımına kadar çalışan bu uçaklar her seferinde 3 ton su atıyor.

20 ADET ALINACAK

Ayrıca suya karıştırılan gübre sayesinde söndürme yapılan yerlerde bitkilerin yeniden hayata geçmesi için fayda sağlıyor. Bu uçaktan toplam 20 adet satın alınacağı öğrenildi. Türk Hava Kurumu portföyünden alınan faal olan 3 adet CL 215 uçağı da hizmette. Ancak 4.5 ton su kapasiteleri olmasına rağmen sadece 3 ton su alabiliyorlar. Çünkü kanatlarında güçlendirme yapılması gerekiyor. Ayrıca motorlarda da değişim zamanı. Yapılmazsa metal yorgunluğundan kanat kırılmaları gibi tehlikeler ortaya çıkabiliyor. TUSAŞ portföyünde bakılan uçaklara ne zaman güçlendirme yapılacağı bilinmiyor.