Uğur Cebeci

Son yıllarda filosunu tamamen yeni nesil uçaklarla yenileyen Macar Malev Havayolları’na ait Boeing 737, gösteriler sırasında alçak geçerek seyircileri selamladı. İniş takımları aşağıda kanatlarını sallayarak geçen uçak tarihi parlamento binası ile hoş bir görüntü oluşturdu. Budapeşte'yi ikiye bölen Tuna Nehri semaları, Avrupa'nın en hızlı hava yarışına ev sahipliği yaptı. Şehrin tarihi dokusuyla içice geçen 'Red Bull Air Race'te, saatte 400 kilometre hızla uçan akrobasi uçakları özel parkurda direkler arasından geçerek, köprü altından uçarak zamana karşı yarıştı. Aralarda özel akrobasi gösterilerinin yapıldığı yarışmada zafer Amerikalı pilot Kirby Chambliss'in oldu.

Macaristan'ın milli bayramı St. Stephen gününde binlerce Budapeşteli Tuna Nehri'nin kıyısındaydı. Kurulan özel tribünler, coşturan müzikler ve masmavi gökyüzü yarışı mükemmel bir festival haline getirmişti. Dev ekranlardan iki canlı yayın helikopteri ile 44 kamera muhteşem anları seyircilere sunmak üzere hazırdı. Havada, yerde ve Tuna Nehri üzerinde tüm güvenlik önlemleri alınmış, acil durumlara müdahale edecek kurtarma ve sağlık ekipleri, helikopterler, amfibik araçlar ve ambulanslarla hazır bekliyordu.

Yarış için nehrin üzerinde dört ayrı noktaya içine basılan hava ile ayakta duran özel direkler konmuştu. Pilotlar yarışa Chain Köprüsü’nün altından uçarak başlayacak, sırasıyla dört direğin arasından geçecekti. İkinci harekette 2 ve 1 numaralı direklerin arasından geçen pilotlar tırmanırken ‘tono’ yani uçağı ekseni etrafında döndürecekti. Üçüncü hareket, dalışla birlikte tekrar 4, arkasından da 3 numaralı direklerin arasından geçip ‘yarım tono’ ile parkur Chain Köprüsü’nün altından uçarak tamamlanacaktı.

HEYECAN DORUKTA

Gösteriler Macar Hava Kuvvetleri'ne ait Mi-8 helikopterlerinin geçişi ile başladı. Red Bull'un restore ettirdiği İkinci Dünya Savaşı'nda kullanılan B-25J ile T-28B eğitim uçaklarının nostaljik seslerini dört Zlin 50LX'ten oluşan akrobasi ekibi izledi. Heyecan doruğa çıkarken yarışmacılar teker teker Budapeşte semalarında gözükmeye başladı. Sahneye ilk çıkan Macarların son üç yılın dünya akrobasi şampiyonu Peter Bessenyei oldu. Bessenyei, tüm hareketleri inanılmaz alkış ve tezahürat altında yapıyordu. Uçuş, suyun sadece bir kaç metre üzerinde gerçekleşiyordu. Tüm seyirciler yüksek pilotaj gerektiren hareketleri izlerken nefeslerini tutmuştu.

İlk tur 8 yarışmacının uçuşları ile tamamlandığında sıralamada puanların birbirine çok yakın olması her an bir sürprizin olacağını gösteriyordu.

İkinci etap sonunda dört pilot finale kaldı. Güneşin batmasına yaklaşık yarım saat kala final uçuşları başladı. Pilotlar en iyi puanı almak için uçaklarını emniyet sınırlarında zorluyordu.

Dört pilot uçuşunu tamamladığında Macarları bir hüzün kaplamıştı. Son ana kadar yarışı önde götüren Peter Bessenyei, çok küçük farkla geride kalarak yarışı üçüncü tamamlamıştı. Zafer Amerika’da aynı zamanda Southwest Havayolları’nda kaptan pilot ve 2000 yılının dünya şampiyonu Kirby Chambliss’in olmuştu. İkinciliği ise Alman Klaus Schrodt kazanmıştı. 57 yaşındaki Schrodt iki yıl önce Lufthansa Havayolları’ndan emekli olmuş tüm zamanını akrobasiye vermişti.

Tören uçak kanadı şeklinde hazırlanmış bir platformda yapıldı. Formula 1 yarışmacıları gibi şampanya patlatan pilotların birbirlerini kucaklarken başlayan havai fişek gösterileri seyredilmeye değerdi.
Tolga ÖZBEK/BUDAPEŞTE

İSTANBUL FIRSATI KAÇIRMIŞTI

Aslında bu tür yarışlar, aynı zamanda ülkelerin, şehirlerin tanıtımında çok önemli bir reklam imkanı sunuyor. Son yıllarda Avrupa’nın popüler kentleri arasına giren Budapeşte, bu yarışla ciddi bir tanıtım imkanı yakaladı. Şehir dünya gündemine 2001’de Peter Bessenyei’nin Chain Köprüsü’nün altından sadece 10 metre yükseklikte tersten geçmesi ile gelmişti.

İstanbul ise aynı yıl tarihi bir fırsatı kaçırmıştı. Ali İsmet Öztürk, Pitts uçağı ile Boğaziçi Köprüsü’nün etrafında ‘Avrasya Taklası’ adını verdiği hareketi yapacaktı. Bu gösteri özel canlı yayın helikopterleri ve yerdeki çok sayıda kamera tarafından tespit edilecekti. Haberler, fotoğraflar ve görüntüler dünya medyasında yer alacak, İstanbul için çok önemli bir tanıtım imkanı doğacaktı. Gösteri için Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü’nden izin alınmış, sıra İstanbul Valiliği’ne gelmişti. Ancak dönemin valisi Erol Çakır, gösteriye izin vermemişti. İstanbul tarihi bir fırsatı kaçırmış, tüm dünyaya da boğazın güzellikleri ile yayınlanacak ‘Avrasya Taklası’ reklamından mahrum kalmıştı.

Ancak fırsatlar kaçmış değil. Tekne yarışlarında olduğu gibi Boğaz veya Altın Boynuz Haliç bu tür yarışlar için kullanılabilir. Tarih, kültür ve doğal güzelliğin bir arada olduğu gösterilere başta Türk Yıldızları olmak üzere akrotimler, paraşüt atlayışları ile renk katılabilir. Belki de Türk Hava Yolları’nın bir uçağının yapacağı alçak geçiş İstanbul’un inanılmaz güzelliklerini dünyaya tanıtmakta önemli bir katkıya sahip olabilir. Kuşkusuz bunun için geçmişten ders alıp biraz cesaret biraz da uzak görüşlülük gerekiyor...

HAVA YARIŞI

1909’dan bu yana düzenlenen hava yarışlarının en ünlüsü Amerika'daki Reno Air Races. Tamamen hıza dayalı yarışta uçaklar özel bir parkurda içlerine hava üflenen direklerin arasından geçiyor. Parkuru en kısa zamanda tamamlayan kazanıyor. Yarışlarda kimi zaman İkinci Dünya Savaşı’ndan kalan güçlü motorlu pervaneli uçaklar veya pilotaj kolaylığı nedeniyle jet motorlu eğitim uçakları kullanılıyor.

Hava yarışları yavaş yavaş Avrupa'da da yaygınlaşıyor. Red Bull organizasyonunda ilk defa geçen yıl Zeltweg/Avusturya'da düzenlenen yarışın ikincisi 20 Haziran'da Kemble/İngiltere'de yapılmıştı. Kuralları dünya şampiyonu Peter Bessenyei tarafından hazırlanan yarışta parkurda pilotların direklerin arasından en kısa sürede geçmesinin yanı sıra izleyicilere görsellik sunulması açısından akrobasi hareketleri de eklendi. Budapeşte’ye özgü olarak köprülerin altından uçuş yarışmaya olan ilgiyi artırdı.

Öztürk yurtdışında uçacak

Türkiye'nin tek sivil akrobasi pilotu Ali İsmet Öztürk, Avusturya ve Slovenya'da havacılık gösterilerine katılacak. ‘Mor Menekşe’ adını verdiği özel yapım Pitts uçağı ile önce 4-5 Eylül'de Avusturya Wolfverk daha sonra da 10-11 ve 12 Eylül tarihlerinde de Slovenya'da Gradec Air Show'da uçacak olar Öztürk, Türk bayrağını yurtdışında dalgalandıracak.

Gösteriler için 'Mor Menekşe' Top Air’den Murat Öztürk tarafından İstanbul'dan uçurularak Slovenya ve Avusturya'ya götürülecek. ‘Ferry Flight’ olarak adlandırılan bu uçuşta Murat Öztürk'e Hurşit Karpaz ile teknisyen Birkan Ekinci'nin kullandığı Tiger tipi tek motorlu uçak eşlik edecek.

Yıllardır Türkiye'de akrobasi için sponsor aradıklarını ancak bulamadıklarını söyleyen Ali İsmet Öztürk İngiltere'den GAEurope Havacılık Dergisi ile sponsorluk anlaşmasıyla bu iki gösteriye katılacağını açıkladı. Öztürk, gelecek yıl GAEurope adına Nisan ve Ekim ayları arasında Avrupa'da 30 gösteride uçacak. Ali İsmet Öztürk’ün dönüşte Türkiye'deki ilk gösterisini 18 Eylül'de Bursa'da eski havaalanında yapılacak olan Havacılık Şenliği'nde gerçekleştirecek. Şenliğe Hava Kuvvetleri Komutanlığı’nın akrobasi ekibi Türk Yıldızları da katılacak.

THY A330'ları erken alacak

Türk Hava Yolları uzun menzilli uçak ihtiyacını karşılamak üzere Airbus'la yaptığı 5 uçaklık A330 siparişinde teslimatı erkene almak üzere görüşmelere başladı. Yaz sezonu yoğun uçuş programı ve plansız arızalar nedeniyle Amerika ve Uzakdoğu seferlerinde zorluk çeken THY, kısa dönemde uzun menzilli uçak ihtiyacını leasing yani finansal kiralama yöntemi ile filosuna katacağı üç A330 ile gidermeyi hedefliyor. Normalde A330'ların ilki THY'ye Ekim 2005'te teslim edilmeye başlanacak.

Havayollarından yüksek sipariş alan çift motorlu A330 uçaklarının kiralık olarak pazarda az sayıda olması nedeniyle THY farklı çözüm önerisi arıyor. Halen havayollarında iki tür A330 bulunuyor. Bu uçakları 8 saat ve daha uzun kullanan şirketlerin A330 kabininde uçuş ekiplerinin dinlenmesi için özel bölüm yer alıyor. Daha kısa uçan şirketlerde ise bu bölümler bulunmuyor.

THY, A330'ları uzun menzilde, 8 saatin üzerindeki uçuşlarda kullanacağı için ekip dinlenme odalarına sahip uçak arıyor. Özel odaların kabin içine yerleştirilmesinin ciddi maliyete neden olduğunu belirten uzmanlar, Airbus ile ortak çalışan THY'nin önümüzdeki günlerde en az iki veya üç yıllığına A330 kiralamak üzere anlaşma imzalaması bekleniyor. THY başta Lufthansa olmak üzere bazı A330 kullanan havayolları ile de görüşmelerini sürdürüyor.

Filoda 1993'ten bu yana kullanılan A340'ların çift motorlu modeli olan A330, orta ve uzun menzilde ortalama 250 yolcu kapasitesi ile havayolu şirketlerine ekonomik operasyon imkanı sunuyor. Aynı pilot ve teknisyenler ortak eğitimle hem A340 hem de A330'da görev yapabiliyor. THY, uzun menzilli filosundaki toplam yedi A340'a eklenecek A330'larla başta Amerika kıtası olmak üzere yeni uçuş noktaları ile atağa geçmeyi hedefliyor.

Pentatlonda Türkiye dünya şampiyonu

İstanbul'da yapılan 48'inci Dünya Hava Pentatlon Şampiyonası'nda Türk takımı 13931,5 puanla birinci oldu. Uluslararası Askeri Sporlar Konseyi tarafından organize edilen şampiyona, tabanca atış, yüzme, eskrim, basketbol ve kaçma-kurtulma branşlarında yapıldı. Hava Kuvvetleri Komutanlığı sorumluluğunda Hava Harp Okulu tarafından düzenlenen yarışmada Hava Pilot Yüzbaşı Ceyhun Özer basketbol branşında ve genel ferdi sıralamada dünya rekoru kırarak birinci olurken Hava Harp Okulu öğrencisi Yavuz Kundakçı ise genel ferdi sıralamada dünya ikinciliği elde etti.

Gümrükte nöbet değişimi

Uzun yıllar Atatürk Havalimanı Gümrük Muhafaza Müdürlüğü görevini sürdüren Mustafa Sepin Antalya’ya tayin olurken yerine Ömer Kılıç getirildi. Atatürk Havalimanı’nda düzenlenen törenle Ömer Kılıç meslektaşı Mustafa Sepin’e plaket verdi. Yeni görev yerine uğurlanan Mustafa Sepin, Atatürk Havalimanı’nda başarılı çalışmalarıyla tanınıyordu.
Murat ÇAKIR

Personel alımı

THY filo büyümesi ile birlikte almayı planladığı 300 kabin memurunu 13 Eylül’de internetten açıklayacak. Havayolunun www.thy.com.tr adresinden ilan edilecek listede daha önceden seçilen 900 adaydan en yüksek puan alan 300’ü eğitime davet edilecek.

Filoya kiralık olarak giren Airbus A320 uçaklarında uçmak üzere THY özel havayollarından 6 pilot aldı. Ayrıca 15 Eylül’de de 40 pilotun alınması planlanıyor. THY, Eskişehir Anadolu Üniversitesi Sivil Havacılık Yüksek Okulu ile de ortak pilot eğitim konusunda çalışmalarını sürdürüyor.

Artan kargo talebi nedeniyle THY A300 tipi 40 ton kapasiteli kargo uçağı kiraladı. Ekim ayında filoya katılacak olan uçak, aynı kokpit sistemlerine sahip A310 pilotları tarafından kullanılacak.

Geçmiş olsun

THY Genel Müdür Basın Danışmanı ve Sözcüsü Recep Güvelioğlu kalp krizi geçirdi. İstanbul Üniversitesi Kardiyoloji Merkezi'ne kaldırılan Güvelioğlu'na stent takıldı. Sağlığı hızla düzelen Recep Güvelioğlu'na Kokpit ekibi olarak geçmiş olsun diyoruz.

Son yılların en hızlı günlerini yaşayan Türk Sivil Havacılığı, pilot açlığı çekiyor. Bu yaz sezonunda 140 eksik pilotla uçan sektör, 2005’te filoya katılacak 20 yeni uçağa en az 200 pilotu nasıl bulacağını kara kara düşünüyor. Planlanandan çok daha hızlı büyüyen sektör zamanında hazırlanmayan altyapı nedeniyle aralarında teknisyen, kabin memuru, dispeç (harekat memuru) gibi ‘lisanslı’ personel arasında en çok pilot bulma konusunda zorluk çekiyor. Bir pilotun temel eğitimi yani sıfırdan uçuşa başlayıp yolcu uçağının kokpitinde görev alabilmesi için minimum iki yıllık süreye ihtiyaç var. Tecrübe kazanmak ise, yıllar alıyor.

Türkiye’deki havayolu sektöründe 66’sı Türk Hava Yolları’na ait toplam 172 yolcu uçağı bulunuyor. Bu uçaklarda 650’si THY’de, 910’u da özel sektörde toplam 1560 pilot görev yapıyor. Uçak başına ortalama biri kaptan pilot, biri de ikinci pilottan oluşan 4.5 ekip düşüyor. Ancak, bu rakamlar yetersiz. Türkiye Hava Yolu Pilotları Derneği’nin (TALPA) verilerine göre, sektör bu sezon 140 pilot eksik uçtu. Pilotlar plansız büyüyen sektörde sivil havacılıkta limitlerine dayanarak görev yapmak zorunda kaldı.

HIZLI BÜYÜME

2002’de ekonomik kriz ve Irak Savaşı nedeniyle küçülen sektör bu yıl hızlı büyümeyle arayı kapattı. Buna bir de özel sektöre iç hat uçuş izninin verilmesi eklenince filolar hızla büyüdü. Artan ihtiyaçla çılgın bir pilot transfer dönemi başladı. Piyasada işsiz pilot kalmazken yaş haddini doldurmadan emekli olmuş pilotlar yeniden göreve çağrıldı.

İhtiyaçlarını tamamlayamayan şirketler çareyi yabancı pilotlarda aramaya başladı. Yabancı pilotların Türkler’e oranla havayoluna maliyeti 1.5-2 kat daha fazla. Ayrıca yabancı pilotun Avrupa’ın Ortak Havacılık Otoritesi (JAA) uçuş lisansı yoksa, Türkiye’de yeniden sınava girmesi gerekiyor.

Sektör, artık geç de olsa yeni pilotların yetiştirilmesi için arayış içinde. Anadolu Üniversitesi ile görüşmeler yapan THY, 70 pilot adayı alarak zorunlu hizmet karşılığında yetiştirmeyi planlıyor. Türkiye Özel Havacılık İşletmeleri (TÖSHİD) ise, yaklaşık 30 aday yetiştirmek için özel uçuş okulları ile pazarlıklarını sürdürüyor. TÖSHİD’in uçuş giderlerini pilot adayı ile paylaşarak belli bir süre mecburi hizmet karşılığında eğitim verdirmeyi öngörüyor.

KAYNAKLAR SINIRLI

Ancak Türkiye’de eğitim kaynakları sınırlı. Yıllardır pilot yetiştiren devlete ait Anadolu Üniversitesi, Türkkuşu ve özel sektöre ait uçuş okullarına gereken önem verilmemesi ve yatırım yapılmadığı için ihtiyacı karşılamaktan uzak.

Türkiye’de halen uçuş eğitimi veren İstanbul, Ankara, Samsun ve Adana merkezli 7 uçuş okulu bulunuyor. Uzmanlar ihtiyacın Türkiye içinden karşılanması için okul standartlarının gözden geçirilmesi, eğitimin kalitesinin yükseltilmesi gerektiğine dikkat çekiyor. Tek elden organize edilmesi gereken okullara yapılacak yatırımın yurtiçi ihtiyacın yanı sıra dışarıya eğitim satılmasıyla ciddi gelir kaynağı haline geleceği belirtilirken, bu konuda Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü’ne (SHGM) önemli görev düşüyor. Tolga ÖZBEK

NASIL PİLOT OLUNUR?

Yolcu uçaklarında pilot olarak uçabilmenin iki yolu var. Bunlardan birincisi Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK). Sektörün en büyük kaynağı TSK’ya girebilmenin yolu askeri lise veya harp okulundan geçiyor.

Eğer sivil kaynaktan eğitim alacaksınız ilk şart iyi İngilizce bilmek. Ayrıca son yıllarda havayolları sivil pilot adayları arasında üniversite mezunlarını tercih ediyor. Eğitimin toplam değeri uçuş okulu, uçulan uçak tipi değişmekle birlikte 40-45 bin dolar arasında oynuyor.

Uçuş eğitimi en az 212 uçuş saati sürüyor. Uçuşun 200 saati tek motor, 12 saati de çift motorlu pervaneli uçakla yapılıyor. Adaylar ayrıca eğitim sırasında toplam 525 saat yer dersi görüyor. Özel Pilot- Lisansı (PPL), Alet Kartı (IR) ve Ticari Pilot Lisansı (CPL) gibi safhaların her birinde adaylar Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü’nün sınav ve denetlemelerinden geçirilmek zorunda.

Toplam 212 saat uçuş ve 525 saatlik yer dersini tamamlayanlar CPL almaya hak kazanıyor. Eğer havayolu uçağı uçmak isterseniz, ‘Frozen ATPL’ olarak adlandıran dondurulmuş Havayolu Nakliye Pilotu Lisansı almak durumundasınız. Anadolu Üniversitesi Sivil Havacılık Yüksek Okulu’nda açılan kursta 5 haftası Eskişehir’de, 5 haftasında dışardan toplam 300 saat yer dersi görülerek SHGM tarafından sınava alınıyor.

Frozen ATPL sahibi pilotlar daha sonra havayollarına başvuruyor. Kabul edilen pilot uçacağı havayolu uçağının özel tip eğitimini alıyor. Yer dersi ve simülatör eğitimini tamamlanmasından sonra pilot uçakta ‘first officer’ olarak adlandırılan ikinci pilot olarak uçmaya başlıyor.

NELER YAPILMALI?

Pilotlar Derneği Başkanı Kaptan Pilot Tuna Gürel’in verdiği bilgiye göre, Türkiye’de pilot ihtiyacı artarak devam edecek. THY’nin 100 uçaklık filo hedefi ve özel sektördeki büyüme, Türkiye’nin yıllık ortalama 300-350 pilota ihtiyacı olduğunu ortaya koyuyor. Türkiye’deki havayolu sektörünün yıllık yüzde 10 büyüdüğünü belirten Gürel bu oranın 2010’a kadar devam edeceğine kesin gözle bakıyor.

TALPA öncelikle Ulaştırma Bakanlığı’nın konuya el atarak hukuksal altyapının tamamlanmasını istiyor.

Sonraki adımda ise, havayollarının 5 yıllık filo planları hazırlayıp, bunları Ulaştırma Bakanlığı’na sunmaları geliyor. Sürekli revize edilecek bu planlarla önümüzdeki yıllarda ihtiyaç duyulacak personel sayısının öngörülerek buna göre eğitim programının hazırlanması hedefleniyor.

Şirketlere verilen izinler ve sektöre giriş konusunda Ulaştırma Bakanlığı’nın daha seçici davranması isteniyor. Özellikle hareketlenen iç hat pazarı nedeniyle bir çok şirketin minimum 5 uçak kuralını tamamlayarak pazara girmek üzere harekete geçmesi, sorunların katlanarak artmasına neden oluyor.

Uçuş okullarına standart getirilmesi ve kurumların tam olarak JAA standartlarında eğitim vermesi gerektiğine dikkat çekiliyor.

TALPA, sektörü denetleyen Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü’nün tamamen siyasi yapılanmadan uzak, bütçesi ve idaresi ile özerk bir yapıya sahip olmasını istiyor.

UÇUŞ OKULLARI

Anadolu Üniversitesi SHYO

0 222 322 20 70

Bon Air: 0 212 663 18 29

Duha: 0 212 660 62 90

İstanbul Havacılık Kulübü:

0 216 588 00 60

Sam Air: 0 362 228 88 00

Sindel Havacılık: 0312 8271646

Tarkim: 0 322 431 42 42

Top Air: 0 212 887 11 87

Türkkuşu: 0 312 245 24 56

Schumacher’in uçağı Türkiye’de

Ünlü Formula F1 şampiyonu Micheal Schumacher’in Falcon 2000 tipi iş jetini Azeri iş adamı Mübariz Mansimov satın aldı. İstanbul merkezli Tekfen Grubu’na ait havacılık şirketini, hangar ve Hawker tipi uçağını geçtimiz aylarda satın alarak adını Pal Avia Havacılık olarak değiştiren Mansimov, Schumacher’in uçağını kasım ayında teslim alacak. İmalat numarası 160 olan uçağın toplam 700 saat uçuşa sahip olduğu öğrenildi. Falcon 2000’ini Mansimov’a satan Schumacher, Falcon 2000’in yeni nesil modeli EASy kokpitli 2000EX’i ekim ayında teslim alacak.

Esenboğa start aldı

Tepe-Akfen Vie (TAV) ortaklığının kazandığı, ‘yap-işlet-devret’ modeli ile yaptırılacak Ankara Esenboğa Havalimanı Terminal Binası, ihalesinde imzalar atıldı. Devlet Hava Meydanları İşletmesi (DHMİ) Genel Müdürü Mahmut Tekin, Genel Müdür Yardımcısı Orhan Birdal ve TAV adına Ali Kantur ile Hamdi Akın’ın imzasıyla resmen başlayan projede Türkiye’de ilk defa iç ve dış hatlar terminali tek şirket tarafından işletilecek.

Aynı zamanda İstanbul Atatürk Havalimanı Dış Hatlar Terminali yapımcısı ve işletmecisi olan TAV’ın 15 yıl 8 ay süre işleteceği, Türkiye’nin resmi amaçlı tek giriş-çıkış kapısı Esenboğa Havalimanı’nı başkente yakışır bir şekilde yeni bir çehre kazandırılması hedefleniyor.

Toplam 189 milyon euroluk projede 7’si dış, 11’i de iç hatlara ait olmak üzere toplam 18 adet yolcu köprüsü, en son sistem ve cihazlarla donatılmış yüzde 100 bagaj taşımaya yönelik özel röntgen sistemleri ile her türlü elektrik, elektronik ve mekanik sistemleri de yer alacak.

Yıllık kapasitesi iç ve dış hat toplam 10 milyon yolcu olacak havalimanı TAV tarafından işletmesi tamamlandıktan sonra DHMİ’ye teslim edilecek.

Ümit KOZAN (ANKARA/DHA)

Havacılığa taze kan

2004 yaz sezonunu yüksek doluluk oranı ile geçiren Türk Sivil Havacılığı’na önümüzdeki dönem yeni havayolu şirketleri katılıyor. Charter yani tarifesiz sefer yapmayı planlayan şirketler faaliyetlerine gelecek yıl başlayacak.

Detur Turizm’in isim hakkını Dedeman Grubu’ndan 1.5 ay önce satın alan Firuz Barbaros ve Bülent Şenses, havayolu şirketi kurdu. Merkezi Antalya olan ‘Detur Hava Taşımacılığı A.Ş.’nin ortakları arasında Firuz Barbaros, Hüseyin Alpay, Bülent Şenses, Umut Erol ve İbrahim Sivri yer alıyor.

İstanbul merkezli kurulan Yeşilkuş Hava Taşımacılığı ise, gelecek yaz sezonunda Avrupa ve Türkiye arasında charter uçuş yapacak. Ortakları arasında Bekir Erdem, Kasım Koç, Yılmaz Tırpan, Erkan Eker ve Salim Erdem’in bulunduğu şirketin yönetim kurulu başkanlığına ise Kasım Koç seçildi.

İzmir’e ek sefer

Alman Lufthansa Havayolları 2 Eylül’den itibaren yüksek doluluk yakaladığı İzmir-Münih uçuşlarını günde iki sefere çıkartıyor. Saat 06.00’da Adnan Menderes Havalimanı’ndan hareket edecek uçak saat 07.45’te Münih Terminal 2’ye inecek.

Yolcular sabah uçağı ile Avrupa’nın her noktasının yanı sıra İzmir’den New York, Boston, San Francisco, Washington, Los Angeles, Montreal, Tokyo, Hong Kong ve Dubai gibi noktalara da ulaşabilecek.

Emirates’ten internet keyfi

Dubai merkezli Emirates Havayolları, kabinde yolcuların kendi diz üstü bilgisayarları ile İnternete bağlanma imkanı sunuyor. Airbus A340-500’de hizmete giren sistem ile yolcular internete girerek seyahatlerinde de çalışabiliyor. Halen Emirates uçaklarında first, business ve ekonomi sınıfında yolcular koltuklardaki ekranları kullanarak SMS veya e-mail gönderebiliyor.

Şarap festivaline davet

Alman Germanwings Havayolları 25 Ağustos-5 Eylül tarihleri arasında Stuttgart’ta düzenlenen şarap festivali için özel bir promosyon yapıyor. Almanya’nın en büyük şarap festivaline 19 Euro’dan başlayan fiyatlarla Germanwings salı hariç her gün Airbus A319 ve A320 tipi uçaklarla sefer yapıyor.

Petrol fiyatlarındaki inanılmaz tırmanış havayollarına kabus yaşatıyor. Uçaklar dolu uçsa da yüksek yakıt fiyatları nedeniyle şirketler para kazanamıyor. Zor durumda kalan havayolları yakıt fiyatlarını yavaş yavaş yolculara yansıtmaya başladı. Uzmanlar, petrol fiyatlarının böyle devam etmesi durumunda bilet fiyatlarının önümüzdeki günlerde 20 ila 40 dolar arasında artacağına dikkat çekiyor.

Geçen yıl 27-28 dolar seviyelerindeki petrolün varil fiyatı neredeyse 45 dolara ulaştı. Son 30 yılın zirvesinde dolaşan fiyatlar tüm ulaşım sektöründe olduğu gibi havayollarına da darbe vurdu. Yeni yeni toparlanmaya başlayan sektör ciddi bir ikilem yaşıyor. Ya artışı bilete yansıtıp yolcu kaybedecek ya da zararın bir kısmını üstlenip yoluna devam edecek.

Havayollarının en önemli maliyet kalemleri arasında yakıt giderleri geliyor. Geçmişte toplam maliyetin yüzde 15’ini oluşturan yakıt harcamaları son artışlarla yüzde 25’e ulaşmış durumda. İç hat gibi kısa mesafeli uçuşlarda ise bu oran yüzde 30’u aşıyor.

FİYAT GARANTİSİ

Amerika ve Avrupa’daki büyük havayolları yakıt fiyatlarındaki dalgalanmadan etkilenmemek için ‘heaging’ olarak adlandırılan anlaşmalar yapıyor. Yakıt şirketleri ile pazarlığa oturan havayolları, bir yıllık alım toplamının ortalama yüzde 10’unu banka hesabına yatırıyor. Tüm yıl için sabit bir fiyat belirleniyor. Şirketler petrol fiyatlarının düşmesi veya çıkmasından etkilenmiyor. Dalgalanmalar oluşturulan fondan karşılanıyor. Ancak heaging dünyada ciddi mali güce sahip büyük havayolları tarafından yapılabiliyor. Türkiye’deki kanunlar ve sektörün finansal yapısı heaging yapılmasını engelliyor. Bu nedenle Türk şirketleri yakıt fiyatlarındaki dalgalanmalardan ciddi olarak etkileniyor.

Her yıl eylül ayında yakıt şirketleri havayolları ile heaging anlaşmalarını yenilemek üzere masaya oturuyor. Uzmanlar bu yıl yakıt fiyatlarında ciddi artış yaşanması nedeniyle anlaşma maliyetlerinin çok yüksek olacağına dikkat çekiyor. Bu nedenle tırmanışın bilet fiyatlarına yansıyacağı tahmin ediliyor. Anlaşmaların yenileneceği dönem olan eylülde bilet fiyatlarının Avrupa içi uçuşlarda ortalama 20, uzun mesafeli uçuşlarda ise 40 dolar artacağını öngörüyor. Bu artışın talebi nasıl etkileyeceği merakla bekleniyor.

THY BEKLEMEDE

Türk Hava Yolları şu an gelişmeleri yakından izliyor. Dolar-euro paritesi nedeniyle finansal açıdan güçlenen THY, pazar payını kaybetmemek için şu anlık fiyatlarına herhangi bir artışa gitmedi. Ancak petrol fiyatlarının yüksek seviyede kalması durumunda bilet fiyatlarına zam kaçınılmaz gözüküyor.

Charter yani tarifesiz sefer yapan havayolları ise yaptıkları anlaşmaların içeriğine göre artışların bir kısmını tur operatörlerine yansıtmaya başladılar. Ancak asıl etkiler kasım ayında yeni sezon pazarlıkları sırasında ortaya çıkacak. Petrol fiyatlarının böyle gitmesi durumunda tur fiyatlarının gelecek sezon ciddi artacağı tahmin ediliyor. Kısa vadede ise özel şirketler fiyatlarını artırmak için THY’nin harekete geçmesini bekliyor. Tolga ÖZBEK

Zarar 100 milyon dolar

Türkiye Özel Sektör Havacılık İşletmeleri Derneği (TÖSHİD) Başkanı ve aynı zamanda Onur Havayolları Yönetim Kurulu Başkan Yardımcısı Şehabettin Bolukçu, özel sektöre artan yakıt fiyatlarının 100 milyon dolarlık ek maliyet oluşturduğunu söyledi. TÖSHİD’e üye havayolları, Türkiye’ye daha fazla turist getirmek için devletten yakıt konusunda destek istiyor.

Bir başka sıkıntı ise iç hatlarda yaşanıyor. Ulaştırma Bakanı Binali Yıldırım’ın iç hatları önlerine açtığına dikkat çeken Bolukçu, petrol fiyatlarının böyle gitmesi durumunda uçamaz hale gelmelerinden korktuklarını belirtiyor.

TÖSHİD önümüzdeki dönemde Türkiye’deki şirketlerin yakıt fiyatlarındaki dalgalanmadan en az etkilenmeleri için ‘heaging’ konusunda çalışmalara başladı. TÖSHİD ve üye birkaç havayolunun bir araya gelmesiyle pazarlık şansının artacağına inanan Bolukçu, bu konuda altyapının tamamlanması için çalışmalar sürdür-düklerini belirtti.

Dikkat promosyon

Emirates Dubai merkezli Emirates Havayolları 15 Eylül’e kadar Maritius ve Maldiv’de ekonomi sınıfı uçak bileti, oda-kahvaltı otel ve transferler dahil özel bir kampanya düzenliyor. Fiyatlar Mauritiuas’da iki kişilik oda kişi başına 1126, Maldiv’de de 1066 dolardan başlıyor.

Lufthansa Lufthansa Alman Havayolları İnternet sitesinde ‘Olimpiyat Maratonu’ adlı bir oyun başlattı. Yarışmacılar www.lufthansa.com.tr adresine girerek ücretsiz olarak online oyuna katılabiliyor. Atina olimpiyatlarının bitiş tarihi olan 29 Ağustos’a kadar devam edecek on-line oyunda en çok puanı toplayan üç kişi Lufthansa’dan bedava uçak bileti kazanacak.

AlItalıa 1-30 Eylül tarihleri arasında Boston, Şikago, Miami ve Washington’a uçacak yolcuların biletlerini ağustosta almaları durumunda vergiler hariç ekonomi sınıfı 530 dolardan başlayan fiyatlar sunuluyor. Eğer yolculuğunuzu ekim ayı içinde yapacaksanız biletinizi yine ağustosta almanız durumunda Boston, Şikago, Miami, Washington’un yanı sıra New York 450 dolardan başlıyor.

AIr France 1 Ekim-15 Aralık tarihleri arasında Air France New York, Boston, Philadelphia, Şikago, Washington ve Miami’ye 449, Toronto ve Montreal’e 470, Atlanta ve Houston’a 549, San Francisco ve Los Angeles’a da 649 dolardan başlayan fiyatlarla uçuyor. 15 Eylül’e kadar Pekin 690, Şanghay 730, Johannesburg 650, Cape Town 700 ve Sao Paulo ise 740 dolardan başlıyor. Ekonomi sınıfı biletlere vergiler dahil değil.

Müzenin yeni uçakları

Dünyanın en zengin hava aracı koleksiyonlarından birine sahip olan İstanbul Yeşilköy’deki Havacılık Müzesi’ne iki yeni uçak geldi. C-160D Transall askeri nakliye ve RT-33A tipi keşif uçağı müzenin açık alanında sergilenmeye başladı.

Alman-Fransız ortak imalatı C-160D Transall uçakları Türk Hava Kuvvetleri envanterine 1971 yılında girdi. Kıbrıs Barış Harekatı’nda da kullanılan C-160’lar, 93 yolcu veya 61 paraşütçü taşıyabiliyor. Ekonomik hizmet ömürlerini tamamlamaya başlayan C-160’lar önümüzdeki yıllarda imalatçıları arasında Türkiye’nin de bulunduğu Avrupa’nın ortak nakliye uçağı A400M ile değiştirilecek. Müzede sergilenen 69-022 kuyruk numaralı, 221’inci Filoya ait C-160 İstanbul’a uçarak geldi.

RT-33 tipi tek motorlu keşif uçağı ise envantere 1954 yılında girdi. Türk Hava Kuvvetleri’nin ilk jeti olan ve eğitim amaçlı kullanılan T-33’ün keşif modeli RT-33, burnundaki üç kamera ile havadan fotoğraf çekebiliyor. Normalde iki kişilik olan uçağın kokpitinin arka bölümünde kamera sistemleri yer alıyor. En son Diyarbakır’daki 184’üncü Filo’da kullanılan RT-33’ler 1993 yılında hizmet dışına çıkartıldı.

Yeşilköy’de sahil yolunun kenarında bulunan Havacılık Müzesi pazartesi ve salı hariç hafta içi 09.00-16.30, hafta sonları da 11.00-19.00 saatleri arasında açık. Müzede kapalı ve açık alanda toplam 58 hava aracı yer alıyor. Müzeyi gezmek için tam bilet 2 milyon, öğrenci bileti 500 bin lira.

MNG olimpiyat atlarını taşıdı

Atina Olimpatları’nda yarışan toplam 260 at, MNG Havayolları tarafından taşındı. Luton ve Münster-Osnabrück’ten Airbus A300 tipi kargo uçakları ile yapılan seferlerde atlar ve ekipmanlar özel konteynerler içinde Atina’ya götürüldü. MNG, 19 Ağustos’tan itibaren yarışların sona ermesi ile atları Luton ve Münster-Osnabrück’e geri götürecek.

USAŞ plaja indi

Havayolu ikram ve havalimanı restoran işletmeciliğinde hizmet veren Gate Gourmet USAŞ, Antalya Lara Plajı’nda içinde 2 restoran ve 3 plajın yer aldığı Port Lara’yı hizmete açtı. Toplam 2.5 milyon dolarlık yatırım yapan USAŞ’ın yeni tesisinde ‘Tike’ ve ‘Zarifi’ adlı 2 restoran da bulunuyor. Tesislerde yaz kış hizmet verilmesi planlanıyor. Port Lara’yı farklı bir bakışla hizmete soktuklarını belirten Gate Gourmet USAŞ Murahhas Müdürü Mohammed Hammam, ‘Havacılık şirketlerinin kriz sonrasında maliyetleri kısmı bizi de etkiledi. Amacımız farklı yatırımlarla kárlılığımızı sürdürmek’ diye konuştu.
Göksel YAPAR /ANTALYA (DHA)

SunExpress’ten kár

Türk Hava Yolları ve Condor’un ortak şirketi Antalya merkezli SunExpress Havayolları, yılın ilk altı ayını 2.5 milyon euro kár ile kapadı. Taşıdığı yolcu sayısını yüzde 33.2 artırarak 561 bine ulaştıran şirket yıl sonunda rekor kár hedefliyor. Geçen yılın savaş ve SARS nedeniyle zorlu geçtiğini belirten Genel Müdür Paul Schwaiger, 2004’te tüm yaraların sarıldığını söyledi. Frankfurt, Münih, Zürih’ten sonra Moskova’ya tarifeli uçmaya başlayan şirket gelecek yıl filosuna katacağı Boeing 737-800 ile uçak sayısını 9’a çıkaracak.

Havayolu sektörünün saygın dergilerinden Air Transport World'ün hazırladığı 2003 Değerlendirme Raporu«na göre geçen yıl havayolları için toparlanma dönemi oldu.11 Eylül öncesinde başlayan dibe vuruşun etkilerini Amerika kıtası hariç atlatan havayolları bu yıl ve 2005'te tekrar karlı günlere dönmeyi hedefliyor. Geçen yılın havayolları için en zor dönemi Irak Savaşı ve arkasından Uzakdoğu«da ortaya çıkan SARS sırasında yaşandı. Bıçak gibi kesilen yolcu sayıları sonrasında yaz sezonunda tekrar bir toparlanma başladı. Irak Savaşı«nın tek olumlu etkisi petrol fiyatlarının başta düşmesiydi. Ancak bu düşüş çok sürmedi. Yılın ikinci yarısından itibaren yükseliş trendi havayollarının sırtında ciddi yük oldu. Artış 2004«te maksimuma ulaştı. Uzmanlar yıl başındaki hesaplarında yakıt fiyatlarının 30 dolarda kalması durumunda sektörün toplam karının 3 milyar dolar civarında olacağını ortaya koyuyordu. Ancak fiyatlar hızla tırmanarak son 21 yılın rekoru 42.45 doları gördü. Ortalama 38.3 dolarlık yakıt fiyatı öngören uzmanlar, bunun en az 6 milyar dolarlık zararı da yanında getireceğine inanıyor. Yakıt fiyatları ortalama 2003'te 31, 2002«de ise 26 dolar seviyesindeydi. BÜYÜME YÜZDE 6.5 Yolcu oranları 2003'te yüzde 6.5 oranında artırarak 2001«deki düşüş öncesindeki rakamlara ulaşıldı. Rekor artış Asya/Pasifik pazarındaydı. Son 10 yılın birinciliğini kaptırmayan bölge bu yıl yolcu sayısını yüzde 8.7 arttırdı. Avrupa«da ise yolcu artışında birinciliği Düşük Maliyetli Havayolları (DMH) yüzde 7.5 ile aldı. Hava kargo hızlı büyümesini 2003'te de sürdürdü. Yüzde 15.5 artan pazarda yüzde 25.2 ile Asya/Pasifik liderliğini açık ara devam ettirdi. Geçen yıl kar oranlarında ilk defa DMH'ler büyük havayolu şirketlerini zorlamaya başladı. İlk 25«lik listede büyük şirketler yılı yüksek zararla kapatırken Southwest, Ryanair, Virgin Blue, ExressJet, Jet Blue, Air Tran sıralamaya girme başarısı gösterdi. Uzmanlar bu durumu DMH'lerin elastik yapısı ile krizlere karşı hızla önlem alarak akılcı satış politikaları izlemesine bağladı. THY'DEN REKOR KAR 2003«ü rekor kár ile kapatan THY, en fazla kár eden havayolu sıralamasında 12«nci oldu. Yılı 154 milyon dolar net kár ile kapatan THY, operasyon yani havayolu yolcu taşıma işlemlerinden ise 234 milyon dolar kazandı. THY, operasyon kárında Air France, Iberia, KLM, Continental gibi havayollarını geride bırakarak 11«inci oldu. Havayollarının filolarında 2003'te 10.346«sı Boeing«in, 3.262«si Airbus«ın, 2.601«ı diğer imalatçıların olmak üzere toplam 16.209 jet motorlu uçak görev yaptı. Bölgesel uçuşlar için kullanılan 2.276 jet ile 6.679 turboprop uçağı eklediğinizde 2003«te 25.164 yolcu uçağı kullanıldı. 2003«te jet motorlu uçaklar 2.723, turboproplar da 146 sipariş aldı. EN FAZLA KAR Sıra Havayolu Kár (milyon dolar) 1 Us Airways 1.461 2 Singapur 498 3 Southwest 441 4 Emirates 429 5 British Airwas 409 6 Thai 292 7 Ryanair 283 8 Qantas 257 9 FedEx 250 10 Northwest 236 11 Cathay Pacific 167 12 THY 154 13 Aeroflot 126 14 Malezya 121 15 Virgin Blue 119 16 Iberia 183 17 Air France 116 18 ExpressJet 108 19 Jet Blue 109 20 Air Tran 100 21 Air New Zelland 96 22 All Nippon 90 23 Com Air 88 24 Aer Lingus 86 25 Lan Chile 83 EN FAZLA YOLCUSıra Havayolu Yolcu (milyon)1 Amerikan 88.241 2 Delta 84.245 3 Southwest 74.787 4 United 66.100 5 JAL 58.241 6 Northwest 51.975 7 Lufthansa 45.400 8 Air France 43.700 9 All Nippon 42.251 10 Us Airways 41.263 11 Continental 38.903 12 British Airways 35.132 13 SAS 31.004 14 Qantas 28.884 15 Iberia 25.097 16 Kore 21.735 17 Ryanair 31.372 18 America West 20.047 19 Air Canada 20.043 20 KLM 18.837 21 EasyJet 18.153 22 Air China 18.026 23 Thai 17.301 24 China Southern 15.564 25 Malezya 15.144 EN BÜYÜK FİLO Sıra Havayolu Uçak sayısı 1 Amerikan 754 2 United 517 3 Delta 494 4 Northwest 431 5 Southwest 393 6 Continental 351 7 FedEx 321 8 Us Airways 280 9 Air France 248 10 ExpressJet 230 11 British Airways 228 12 UPS 224 13 Lufthansa 218 14 JAL 215 15 American Eagle 212 16 Air Canada 196 17 SkyWest 192 18 Alitalia 158 19 Comair 158 20 Iberia 152 21 Atlantic Cost 150 22 America West 138 23 Qantas 133 24 All Nippon 130 25 Atlantic Southeasth 130 Havacılığın vatanı yok Amerika ve Avrupa arasında dev bir havacılık yarışı yaşanıyor. Pazarın büyüklüğü yüzlerce milyar dolara ulaşıyor. 2 milyon kişinin ekmek yediği havacılık imalat sektöründe satışlar hükümet başkanlarından geçiyor. Sektörün iki büyük devi Airbus ve Boeing, Avrupa ile Amerika«nın güçlerini karşı karşıya getiriyor. Havacılıkta bu savaş bir kutuplaşma gibi gözükse de aslında imalat konusunda Avrupa ve Amerika iç içe girmiş durumda. Airbus«ın dev yolcu uçağı projesi A380«de en önemli tasarım ve imalat aşamalarında Amerikalı şirketler görev yapıyor. Aynı şey Boeing«in 7E7 projesi için de geçerli. Parçayı ucuz imal eden, yeni teknolojiler ve tasarımlar geliştirebilenler ayakta kalıyor. Avrupa ve Amerika dışında Japonya, Çin ve Avustralya da bu pazarın önemli oyuncuları arasında. Türkiye gibi havacılık sanayileri gelişmekte olan ülkelerde bu pazardan pay almak için ciddi çalışmalar yapıyor. Airbus her yıl Amerika«dan 5 milyar dolar tutarında uçakları için parça satın alıyor. On yıl önce bu rakam sadece 2.6 milyar dolardı. Airbus uçaklarında tasarım Avrupalı olsa da uçaklardaki Amerikan orijinli parçalarının oranı yüzde 60«a kadar çıkabiliyor. Araştırmalar yan sektörlerle birlikte Airbus«ın Amerika«da yaklaşık 100 bin kişiye iş verdiğini ortaya koyuyor. Amerikan Boeing şirketi için de benzer bir durum söz konusu. Şirket yaklaşık 600 Avrupalı şirket ile iş yapıyor. Yıllık alım 4.8 milyar dolar civarında. Boeing«in Avrupa«da sağladığı iş imkanı ise 100 bin çalışanı kapsıyor. Tolga ÖZBEKAIRBUS A380'İN AMERİKALI ORTAKLARI Eaton: Hidrolik sistemler General Electric: Motor Goodrich: Ana iniş takımı, tahliye sistemleri, iç ışıklandırma Honeywell: Avionikler Northrop Grumman: Seyrüsefer ekipmanları Parker Harrifin: Yakıt, uçuş kontrol, hidrolik sistemler Pratt&Whitney: Motorlar Rockwell Collins: Avionikler, haberleşme sistemleri Triump Group: Metal yapı tasarım ve imalatı United Technologies: Harici Güç Ünitesi (APU), havalandırma sistemiBOEING 7E7'NİN AVRUPALI ORTAKLARI Cobham (İngiltere): Pompa ve valfler Dassault Systems (Fransa): Yazılım ve imalat tezgahları Finmeccanica (İtalya): Gövde parça imalatı GKN (İngiltere): Teknoloji geliştirme Groupe Latecoere (Fransa): Gövde geliştirme Rolls Royce (İngiltere): Motor Smiths (İngiltere): Bilgisayar sistemleri Snecma (Fransa): İniş takımı, kablo sistemi Thales (Fransa): Elektrik güç değişim sistemi Balık desenli uçakHakan Gençoğlu, büyük bakıma soktuğu tek motorlu Cessna 172 uçağının gövde ve kanatlarını tuval haline getirdi. Deniz ve gökyüzündeki özgürlüğünün resmedildiği uçak, Bodrumlu ressam Deniz Gökdemir tarafından boyandı. Asıl mesleği fuar organizasyonu olan Hakan Gençoğlu 15 yıldır amatör pilot lisansına sahip. Uçağının büyük bakım ve motor revizyonu geldiğinde farklı bir boyama düşünen Gençoğlu, sonunda deniz ve gökyüzü tutkusunu uçak gövdesine resmetmek istedi. Büyük bakımdan sonra boyama öncesinde gövdedeki tüm korozyon temizlendi. Ressam Deniz Gökdemir akrilik boyalarla yaptığı eserini iki haftada tamamladı. Uçağın gövde yüzeyinin düzeltilmesi ile seyir hızında saatte 15 kilometrelik artış sağlandı. THY'den kuyruğa tescil Türk Hava Yolları, filosuna kiralık olarak almaya başladığı Airbus A320«lerin kuyruklarının üst kısmına Alman Lufthansa Havayolları gibi çağrı kodlarının son iki harfini işlemeye başladı. Bu ay sonuna kadar THY«ye 7«si A320-200, 2«si A321-11 ve 3«de Boeing 737-400 toplam 12 uçak teslim edilecek. Airbus ve Boeing«e verilen toplam 51 uçaklık siparişin teslimatları ise 2005 sonunda başlayacak.

Dünya havacılık gündemine verdiği 51 uçaklık siparişle oturan Türk Hava Yolları, pazarlıklarını motor, avionik, APU (Harici Güç Ünitesi) ve kabin tasarımı konusunda sürdürüyor. Yaklaşık değeri 750 milyon dolar civarında olması beklenen ihalede General Electric, Rolls Royce, Honeywell, Rockwell-Collins gibi dev şirketler çarpışıyor. THY kazanan şirketleri bakım merkezine ortak yapmak istiyor.

THY’nin 1.5 yıllık çalışmasıyla ortaya çıkan plana göre Airbus’tan beş tane A330, 19 tane A320, 12 tane A321 ve Boeing’ten de 15 tane 737-800 alınacak. Airbus’la iyi niyet anlaşması yapan THY, 31 Ağustos’ta kesin anlaşmayı İstanbul’da imzalayacak. Boeing’le ise eylülde kesin anlaşmanın gerçekleşmesi öngörülüyor. İmalatçılar teslimatlara 2005 sonunda başlayacak. Uçak alımlarında imalatçı havayoluna farklı markalarda motor, uçağın elektronik sistemlerini oluşturan avionik, APU ve kabin koltuk-eğlence sistemi konusunda seçenekler sunuyor.

BÜYÜK YARIŞ

En büyük rekabet uçak motorunda yaşanıyor. Örneğin A330’da kullanılan iki motorun yan sistemleri ile maliyeti yaklaşık 25 milyon doları bulabiliyor. A320, 737 gibi tek koridorlu uçaklarda ise rakamlar 12-15 milyon dolar arasında. A330’larda üç şirketin motor seçeneği var; General Electric (GE) CF-6, Rolls Royce (RR) Trent 700 ve Pratt&Whitney (P&W) de PW4000 motorlarını öneriyor. Ancak P&W’in A330 pazarından çekilmeye başlaması nedeniyle yarış GE ile RR arasında geçiyor. GE, Türkiye’de gerek sivil gerekse de askeri uçak motorları konusunda çok yüksek paya sahip. Pazarı RR’ye bırakmak istemiyor. İngiliz RR ise ciddi fiyat kırarak Türkiye pazarına girmeyi hedefliyor.

GE, THY’ye A330 için CF6-80E1 motorlarını öneriyor. Şirket, CF6’nın farklı modelleri THY’de DC10’la başlayıp A310’la devam eden 30 yıllık süreçte kullanıldığına dikkat çekiyor. Bu nedenle THY’nin minimum altyapı yatırımı ve eğitimle CF6-80E1’leri kullanabileceğini belirtiyor.

A330’lara ikinci alternatif Rolls Royce’un Trent 700’ü. İngiliz şirket tamamen A330 için tasarlanan motor ile rakiplerine oranla daha fazla performans sunduğunu iddia ediyor. RR, Türkiye pazarına Trent serisi motorlarla girmek için büyük çaba harcıyor.

ORTA SINIF

Diğer bir yarış da A320 ve A321 serisinde yaşanıyor. Orta sınıf uçak ihalesinde General Electric-Snecma ortaklığında CFMI ile Pratt&Whitney, Rolls Royce, Alman MTU ve Japon Aero Engines ortaklığındaki International Aero Engines (IAE) çarpışıyor.

Airbus A320-200 ve A321-200 modelleri için CFMI aynı zamanda Boeing 737 serilerinde de kullanılan CFM56-5B1 motorlarını öneriyor. CFMI, bu motorların değişik modellerinin filodaki 737-400 ve 800’lerin yanı sıra A340’larda da kullanıldığına dikkat çekiyor. Halen Türkiye’de 240 civarında CFM56 motoru bulunuyor.

IAE’ın THY’ye önerisi ise V2500 serisi. V2500’ün yakıt sarfiyatının daha az olduğunu belirten şirket, THY’ye bu modeli kabul ettirmek için ciddi çaba sarf ediyor. Türkiye’deki A320’lerde V2500 motorları sadece Onur Air tarafından kullanılıyor. Boeing 737-800’lerde ise tek tip motor bulunuyor. THY, CFM56-7 serisi için imalatçıyla görüşmelerini sürdürüyor.

BAKIM MERKEZİ

Şirketlerin THY’nin ihalesine büyük önem vermelerinin altında Türkiye’nin seçiminin bölgedeki pazarı da derinden etkilemesi yatıyor. Çevre ülkeler ve Türkiye’deki özel sektör, bakım, yedek parça ve eğitim avantajları nedeniyle THY’nin seçimini yakından takip ediyor. THY’nin bu avantajı iyi kullanmak istediğini söyleyen Genel Müdür Abdurrahman Gündoğdu, pazarlıklarda ciddi indirim oranlarına ulaştıklarını belirtiyor. THY’nin ihaledeki bir diğer hedefi ise imalatçıları Sabiha Gökçen Havalimanı’nda açılacak olan Havacılık Bakım Onarım ve Modifikasyon (HABOM) Projesi’ne ortak etmek. Yatırım açısından farklı motor tiplerine de olumlu baktıklarını belirten Gündoğdu, kazanılacak yeni bakım kabiliyetleri ile bölgedeki pazar paylarını artırabileceklerine inanıyor. GE, Türkiye’de Eskişehir’deki TEI ve Hava İkmal Bakım Merkezi ile Gebze’deki TÜBİTAK GE Marmara Teknoloji Merkezi yatırımlarının yanı sıra bakım konusunda da THY’ye sıcak bakıyor. RR ise ortak yatırımla çevre ülkelerde motorlarını kullanan havayollarına yakın bakım alternatifi vermek istiyor.

UZUN MENZİLLİ KABİN

Motordan sonra en büyük yarış kabinde. THY, teslim edilecek uzun menzilli A330’larla birlikte yeni kabin konseptine geçmeyi planlıyor. Business’ta rakiplerinden geri kalmak istemeyen şirket, koltuklarını tam yatar hale getirecek. Ayrıca ekonomi koltukları da daha rahat ve maksimum ergonomi sunan yeni nesil koltuklarla değiştirilecek.

THY kabindeki eğlence sistemlerini de geliştiriyor. Yeni kabinde ekonomide de her koltukta özel ekran bulunacak. Yolcular kanal sayısının 100’ün üzerinde olduğu bu sistemden film seyredebilecek ve bilgisayar oyunu oynayabilecek.

Havayolu yeni A330’ların teslimatı ile birlikte kısa sürede filodaki diğer A340’ların kabininde de bu standartları getirecek. Eğlence sistemi uçağa takılırken ileriki yıllarda planlanan internet, canlı televizyon gibi sistemlere de altyapı hazırlanacak.

AVİONİKLER

Avionikler yani uçağın elektronik sistemleri ile ilgili ihale iki Amerikan şirketi Honeywell ve Rockwell Collins arasında geçiyor. Avioniklerden bir kısmı standart sunulurken bir kısmının seçimi de havayoluna bırakılıyor. THY filosundaki uçaklarda her iki imalatçının da ürünleri bulunuyor. Uçaklar yerde motor çalıştırmadan önce güç ihtiyacını APU (Auxiliary Power Unit-Harici Güç Ünitesi) olarak adlandırılan özel bir sistemin ünitenin üretimi ile sağlıyor. Bu ihale için de Honeywell, Garret, Hamilton Sundstrand gibi şirketler giriyor. Tolga ÖZBEK

YENİ HATLAR

THY’nin uzun menzilli uçak filosunu oluşturan A340’ların altına aynı gövde ve sistemlere sahip ancak iki motorlu A330-200 alınıyor. Koltuk kapasiteleri 250-255 arasında planlanan uçaklar, yolcu sayısının az olduğu kış döneminde THY’nin daha ekonomik sefer yapmasını sağlayacak. A340’ın yaklaşık 25 koltuk ve menzilinin daha fazla olmasına rağmen A330’un uçuş maliyetleri ortalama yüzde 20 daha ucuz.

A330’ların teslimatı ile birlikte THY özellikle Amerika kıtasında atağa geçecek. Kanada’da Toronto’dan sonra Washington ve arkasından Los Angeles uçuşlarına başlanacak. A330’lar kısa mesafede de ekonomik uçuş maliyetlerine sahip olduğu gibi THY 4 saat ve üzerinde olan Dubai, Yeni Delhi, Londra, Taşkent hatlarında da A330 kullanacak. Bu hatlara geniş gövdeli uçakların verilmesinin yolcu konforunu artırarak THY’ye rekabette avantaj sağlaması hedefleniyor.

FİYAT FARKI

THY Genel Müdürü Abdurrahman Gündoğdu, aynı tipte farklı uçak seçmelerinin nedeninin fiyat olduğunu söyledi. Boeing 737-800’lerin daha fazla koltuk kapasitesiyle fiyatının A320’den daha pahalı olduğuna dikkat çeken Gündoğdu, bu nedenle tercihlerini Airbus’tan yana kullandıklarını belirtti. THY’nin Airbus seçmesinin bir diğer nedeni de filoda halen yüzde 80’e yakın olan Boeing-Airbus oranını eşitlenmesi.

Filoda halen kiralık olarak görev yapan 737-400’ler daha üst model olan 800’lerle değiştirilecek. Toplam 31 adet A320 ve A321 ise THY’nin özellikle Avrupa hattında güçlenmesini sağlayacak. Hedef 2007’de 100 uçaklık filo.

Airbus ile kesin sipariş anlaşmasını 31 Ağustos’ta imzalayacak olan THY, ilerleyen günlerde kesin sipariş için Boeing’le de masaya oturacak. Uzun ve orta menzilde filo sorununu çözümleyen THY şimdi bölgesel uçak konusunda çalışmalarını hızlandırdı. Halen filosunda kalan 6 RJ100/70 tipi uçakla kısa meydanlara seferlere yeniden başlayan THY, önümüzdeki sonbaharda bölgesel uçak siparişini vermeye hazırlanıyor.

UÇUŞ EĞİTİMİ

THY filoya yeni uçakların katılmasıyla birlikte pilot ihtiyacını karşılamak üzere 70 pilot yetiştirmek için çalışmalara başladı. Pilot adaylarının eğitiminde THY, Eskişehir Anadolu Üniversitesi Sivil Havacılık Yüksek Okulu ile işbirliği yapacak. Eskişehir’de planlanan eğitim için okulun uçak ve öğretmen pilot sayısının artırılması planlanıyor. Bu konuda görüşmeleri ay içinde tamamlanacak.

THY ayrıca Sabiha Gökçen Havalimanı’nda Airbus ve Boeing’le ortak simülatör merkezi de açmayı planlıyor. Bölgedeki ülkelere hizmet verecek merkezde filoda olmayan uçak tiplerinin de simülatörleri yer alacak.

kısa...kısa...kısa...kısa...kısa...

Singapur’dan promosyon

Singapur Havayolları ağustos sonuna kadar Phuket, Bali, Singapur ve Krabi hatlarında uçak bileti ve otel dahil özel bir promosyon uyguluyor. Vergiler hariç, oda kahvaltı ve havalimanı transferlerinin dahil olduğu ücretlerde iki kişilik odada kişi başına Phuket 930, Bali 1025 (5 gece), Bali/Singapur 1055 (7 gece), Phuket/Krabi de (5 gece) 1180 dolardan başlıyor. Aynı promosyonu tek kişilik oda için kullandığınızda Phuket 1090, Bali 1260 (toplam 5 gece), Bali/Singapur 1340 (7 gece), Phuket/Krabi de (5 gece) 1500 dolardan başlyor.

Delta yeni yerinde

Delta Havayolları’nın İstanbul merkez ofisi taşındı. Yeni adresi Teşvikiye Caddesi, İkbal İş Merkezi, 1’inci kat Daire 6-7 olan Delta’nın rezervasyon ve bilet satış için telefonları 0 212 310 20 00.

Bu yıl 44’üncüsü düzenlenecek Farnborough Havacılık Fuarı’nda kriz sonrasında yeniden toparlanmaya başlayan sektörden imalatçıların pay alma savaşının yanı sıra politik çekişme de yaşanacak. İngilizlerin Farnborough Fuarı’nın en büyük rakibi tek yıllarda yapılan Paris Air Show. Çok sayıda Amerikan şirketi geçen yıl Paris’e Fransa’nın Irak politikasını protesto etmek için katılmamıştı. Farnborough’da ise Amerika yüksek katılımla İngiltere’yi bir nevi Irak’ta verdiği destek nedeniyle ödüllendirmek istiyor. Buna rağmen sektörün devlerinden iki büyük Amerikan şirketi Cessna ve Gulfstream’in ekonomik nedenlerle Farnborough’a katılmaması dikkat çekiyor.

Kapılarını yarın açacak olan fuar, Londra’ya 48 kilometre uzaklıktaki gerçekleştirilecek. Aralarında Türkiye’den de 4 imalatçının bulunduğu 38 ülkeden 1300 havacılık şirketine ev sahipliği yapacak fuarda 10 milyar dolarlık satış anlaşmasının imzalanması hedefleniyor.

Yolcu uçağı pazarında Boeing ve Airbus arasında rekabetin Farnborough’da artarak sürmesi bekleniyor. Amerikalı şirket, tanıtımda ağırlığını yeni nesil uçağı 7E7’ye kaydırırken sürpriz siparişler her an açıklayabileceğinin sinyallerini veriyor. Airbus ise dikkatini ilk uçuşuna sayılı aylar kalan dev yolcu uçağı A380’e vermiş durumda. Airbus ayrıca 7E7’nin önünü menzili uzatılmış çift motorlu A330 ile kesmeyi planlıyor.

EFSANELER DÖNÜYOR

Bölgesel uçakta ise eski imalatçılar dönüş sinyali veriyor. Faaliyetlerini durduran Fairchild Dornier’in 328JET modeli AvCraft şirketi portföyünde Çin’de yeni pazar arıyor. Hollandalı uçak imalatçısı Fokker ise yeni sahipleri ile 80 koltuklu 70 modelini üretmek üzere çalışmalar yapıyor. Diğer taraftan Brezilyalı imalatçı Embraer ilk defa 190 modelini Farnborough’a getiriyor. Kanadalı Bombardier ise CRJ ve Dash 8 serisi ile bayrak gösteriyor.

İş jetlerinde ise Cessna ve Gulfstream gibi iki büyük şirketin gelmemesinin arkasında ekonomik tedbirler nedeniyle fuar bütçelerinin kısılması geliyor. Amerika’daki özel uçakların fuarı olan NBAA’in Avrupa versiyonu Cenevre’deki EBACE, Farnborough ve Paris’ten müşteri çalıyor. Uzmanlar gelecek yıllarda özel uçak imalatçılarının büyük fuarlar yerine direkt müşteri ile temas kurulan küçük ama dinamik fuarlara kayacağına dikkat çekiliyor. İş jetlerinde Farnborough’a Dassault Falcon 900EX, Bombardier Global 5000, Challenger 300, Lerjet 40, Airbus A319CJ, Embraer ise Legacy’i geliyor.

TÜRK ŞİRKETLER

Fuara Türkiye’den TUSAŞ portföyündeki TAI ile TEI’nin yanı sıra Alp Havacılık ve EJS Jant Sanayii sergiledikleri ürünlerle uluslararası projelerden pay almayı hedefliyor.

TUSAŞ Havacılık ve Uzay Sanayii TAI, Farnborough’a kamera sistemi ile donatılan ‘Turna’ hedef uçağını getiriyor. İnsansız hava aracı olan Turna, saatte 400 kilometre hızıyla radar, optik güdümlü füzeler ve namlulu uçaksavarların eğitiminde kullanılıyor. Yerden kumandayla uçurulan Turna, görevini tamamladıktan sonra paraşütle iniyor. TAI fuarda Airbus ile A320 serisi yolcu uçaklarının 18 numaralı gövde parçasından 2008’e kadar toplam 300 adet imal etmek üzere anlaşma imzalayacak. TAI aynı parçadan Airbus’a 200 adet imal etmişti. TAI’nin fuardaki bir başka ürünü ise Avrupa’nın ortak nakliye uçağı A400M için tasarladığı ve imalatına başlayacağı parçalar olacak.

Eskişehir merkezli TUSAŞ Motor Sanayii TEI ise Türkiye’nin de katılımcı olduğu Ortak Darbe Uçağı (JSF-Joint Strike Fighter) projesinde motor parça imalatı için anlaşmaya imza atacak. F-16’ların yerini alması planlanan JSF Projesi’nde Türkiye Amerika ve İngiltere’nin arkasından İtalya ve Hollanda ile ikinci seviye katılımcı olarak yer alıyor.

İmalat portföyünü sivil ve askeri motor parçalarının eşit pay aldığı TEI’nin ayrıca A400M uçaklarında kullanılacak motorlar için de tasarım ve imalat çalışmalarını sürdürüyor. TEI’nin halen 30 mühendisi uçakta kullanılacak TP400 motorları için Madrid ve Bilbao’da çalışıyor. Gövde imalatında TAI özel tasarım ve imalat konusunda faaliyetlerini Airbus bünyesinde ana merkez Fransa’da Toulouse ve Ankara’da sürdürüyor.

DEV PROJE JSF

JSF Projesi’nde alt yüklenicilerden Sikorsky ve Alpata Grubu’nun Eskişehir merkezli ortak yatırımı Alp Havacılık ise hassas imalat kabiliyetini yurtdışında tanıtmayı hedefliyor. Şirket, uçak gövdesi ve motorda kullanılan hassas parçaların imalatını gerçekleştiriyor. Yine bir başka Eskişehirli katılımcı ise EJS Jant Sanayii. TEI’nin alt destekçilerinden olan şirket, hassas imalata dönük imalat gerçekleştiriyor. EJS, büyük imalatçılarla ortaklık yapmayı hedefliyor.
Tolga ÖZBEK

THY sizi çağırıyor

Türk Hava Yolları yetiştirmek üzere pilot adayı alıyor. 15 yıl zorunlu hizmet karşılığında uçuş eğitimi verilecek olan adaylardan başarılı olanlar THY filosunda pilot olarak görev yapacak. Adayların üniversitelerin elektronik, elektrik-elektronik, elektronik ve haberleşme, makine, endüstri, havacılık ve uzay, uçak, bilgisayar, kontrol mühendisliği ve pilotaj bölümlerinden lisans düzeyinde mezun olmaları, belirtilen şartlarda İngilizce’den yeterlilik almaları, uçuşa elverişli ve askerlik hizmetlerini yapmış veya en az 2 yıl tecilli olmaları gibi şartlar aranıyor. Özel Pilot (PPL) ve Ticari Pilot Lisansı (CPL) tercih sebebi olarak belirtilirken adayların ATPL olarak adlandırılan Hava Nakliye Pilot Lisansı sahipleri hariç doğum tarihlerinin 1 Ağustos 1983- 1 Ağustos 1974 arasında olması gerekiyor. Bu şartlara sahip adayların 3-5 Ağustos tarihleri arasında THY Yönetim Binasına 2 fotoğraf, nüfus cüzdanı aslı ve sureti, noter onaylı lisans diploma sureti (yurtdışında tamamlayanlar için denklik belgesi) ve İngilizce belgesi ile şahsen başvurmaları gerekiyor.

Kokpit talihlileri

Kanal D’de 4 Temmuz’da yayınlanan Kokpit Programı’nın son bölümdeki talihlileri belli oldu. Noter kanalı ile yapılan çekilişte, Türk Hava Yolları’ndan İstanbul-Varşova biletini Yıldız Cilasın (İstanbul) kazanırken yedek talihli ise Bursa’dan Yüksel Gürbulut oldu. Genel Havacılık’tan helikopterle İstanbul turunu Egemen Özkan (İstanbul) asil, Seda Boztan (İstanbul) yedek, Kokpit şapka, anahtarlık ve VCD setini Betül Öztürk (Ankara), Kevser Sema Solak (Konya), Gülşen Gürlen (İstanbul), Eray Baydar (Antalya) ve Halef Yıldız (İstanbul), THY’den Boeing 737-800 maketini ise Şevket Tunç (Kütahya) kazandı.

İşte A380

Yıllardır bilgisayar çizimleriyle, animasyonlarla sunulan Airbus A380 uçağının imal edilen ilk modeli tamamlandı. İki katlı, 555 yolcu kapasiteli uçak ilk uçuşuna Şubat 2005’te yapacak. Kanat, gövde ve iniş takımlarının montajı yapılan ve sadece motorlarını bekleyen MS5000 seri nolu ilk A380, ana merkez Toulouse’da ilk uçuşuyla en büyük yolcu uçağı olarak Boeing 747 Jumbo Jet’in 35 yıllık tahtını alacak. Rolls Royce imalatı Trent 900 tipi motorlara sahip olacak ilk modele yer testleri kasım ayında başlayacak. Önce rule yani uçağın yerdeki hareketleri ve hızlanması test edilecek.

Airbus, testler için toplam dört A380 imal edecek. İkinci A380 Almanya’ya götürülerek gövde dayanıklılık testleri yapılacak. Uçağın gövde ve kanatlarına iki yıl boyunca servis ömrü boyunca karşılaşacağı tüm yük ve zorlamalar uygulanacak. Uzmanlar bunun 60 bin iniş kalkışta meydana gelebilecek etkiye eşit olduğunu belirtiyor. Şubat 2005’ten 2006’nın ortasına kadar yaklaşık 2 bin uçuş saati test edilecek olan uçak daha sonra havacılık otoritelerinin onayına sunulacak. A380’in 2006 sonundan önce onay alarak Singapur ve Emirates Havayolları’nda hizmete girmesi bekleniyor. Diğer taraftan Air France ve Virgin Atlantic Havayolları’nın uçaklarını 18 ay geç teslim almak istemesi Airbus’ı kara kara düşündürüyor.

THY en az bagaj kaybeden havayolu

Avrupa Havayolları Birliği’nin aylık istatistiklerinde Türk Hava Yolları en az bagaj kaybeden şirket oldu. Geçen mayıs ayı istatistiklerine göre 1 milyon 1017 yolcu taşıyan THY, bin bagajdan sadece üçünü kaybetti. En fazla bagaj kaybeden şirketler ise bin bagajda 13,8’le British Airways ve Lufthansa oldu.

Araştırmalar, kayıp bagajların yüzde 85’inin 48 saat içinde bulunarak sahibine teslim edildiğini ortaya koyuyor. Herhangi bir talihsizliğe uğramamak için yolcuların adres bilgilerinin bulunduğu bagaj etiketlerini kullanması ve check-in’de hazırlanan etiketleri kontrol etmesi tavsiye ediliyor.

Swiss toparlanıyor

İsviçre’nin ulusal havayolu Swiss, yılın ilk yarısında doluluk oranlarını 4.7 puan artırarak yüzde 73.4’e ulaştı. Altı ayda toplam 4.6 milyon yolcu taşıyan Swiss, toplam 71 bin 985 sefer gerçekleştirdi. Geçmişin etkilerini hızla atmaya çalışan Swiss’in filosunda 81 uçak bulunuyor. Havayolu 42 ülkede 70 şehre sefer düzenliyor.

Uçakta yan yana oturan ve birbirini tanımayan iki ya da üç yolcunun sohbeti sırasında bileti kaça aldığı konusu açılınca ciddi bir şaşkınlık ortaya çıkıyor. Örneğin ekonomi sınıfında aynı ikramı ve hizmeti alıp, aynı yere giden hatta aynı tarihlerde uçup da farklı fiyat ödediklerini sohbetlerinde öğrenen yolculardan fazla para ödemiş olanları ‘kazıklanıyor muyum’, ‘acentem beni kandırıyor mu’ gibi içlerinde büyüyen soruların cevabını aramaya başlıyor.

Evet, yanyana dört koltukta oturan ve aynı hizmeti alarak aynı yere uçan dört yolcununda farklı fiyat ödemesi hatta fiyatlar arasında uçurum oluşması, havayolu pazarında doğal bir olay. Havayolları yoğunluğa ve talebe göre ekonomi, business veya first class«ta farklı fiyatlara sahip bilet sınıfları oluşturuyor. Örneğin ekonomide havayoluna göre değişmekle birlikte neredeyse 20 değişik fiyat ortaya çıkabiliyor. Biletini erken satın alan ucuz sınıftan yer bulabiliyor. Yolculuk tarihi yaklaştıkça, uçak doldukça pahalı sınıftaki biletler kalıyor.

Farklı fiyat sınıflarında en önemli ayrım uçuş tarihlerine göre yapılıyor. Havayolları yıllık, 6, 3, 1 aylık ve 8 günlük biletleri satışa sunuyor. Örneğin gidiş tarihinden tam 9 ay sonra döneceksiniz. Havayolundan yıllık bilet satın alıyorsunuz. Biletin tarihi uzadıkça yolcuya daha esnek imkanlar veriliyor. Yıllık bilete sahip yolcu herhangi bir fark ödemeden yolculuk tarihlerini değiştirebiliyor. Aynı zamanda bu sınıftaki biletin kabinde yer bulması diğerlerine göre daha kolay. Ancak yıllık biletlerin fiyatları ortalama bir aylık biletlere göre yaklaşık iki kat pahalı. Avrupa hattında aylık ortalama 350-400 dolarlık biletler yıllık alındığında fiyatlar 800-900 dolara kadar çıkabiliyor.

PROMOSYON BİLETLER

Biletin kullanım süresi kısaldıkça haklarda da kısıtlamaya gidiliyor. Yolcu kısıtlı sınıftaki biletinin tarihlerini değiştirecekse 50 ila 75 dolar arasında değişen ceza ödemek durumunda.

Uçaktaki en ucuz biletler promosyon sınıfı. Ancak tanıtım amaçlı bu sınıfta kabinde sadece bir kaç koltuğa izin veriliyor. Promosyon biletlerin kurallar çok katı. Genellikle tarih değiştirmeye izin verilmiyor. Eğer uçağı kaçırırsanız bilet yanıyor. Bu nedenle bu tür bilet alan yolcuların gidiş dönüş tarihlerine tamamen uyması gerekiyor. Promosyon biletleri hattına göre inanılmaz fiyat farkları verebiliyor. Örneğin geçtiğimiz günlerde düşük maliyetli havayollarından İrlandalı Ryanair, Avrupa hattında 1 milyon tek yön bileti sadece 2 milyon 700 bin liradan satışa sundu. Bu biletlerin rezervasyondan en geç 24 saat içinde satın alınması gerekiyor. Kesinlikle tarih ve saat değiştirilmiyor.

Diğer bilet sınıfı ise 6 veya 3 aylık işçi biletleri. Bunu öğrenci, gemici ve tek yön sınıfta biletler izliyor. Yapılan uçuş milleri ile kazanılan bedava biletlerde ayrı bir sınıftan kesiliyor. Havayolları bu sınıfta farklı müşterilerden pazar payı alabilmek için değişik fiyat politikaları uyguluyor.

First ve business class«ta bilet sınıfları genellikle yıllık haklara sahip. Yani yolcu istediği zaman ek ücret ödemeden bilet tarihleri üzerinde değişiklik yapabiliyor.

Havayolları kabinde hangi sınıf bilete kaç koltuk ayıracağını istatistikler ve pazar araştırmalarına göre ayarlıyor. Örneğin tatil öncesi çıkışlarda ucuz promosyon sınıfı biletler karşılığındaki koltuk sayısı minimuma indiriliyor. Yolculara daha üst sınıf biletten rezervasyon yapılıyor. Talebin azaldığı zamanlarda ise promosyona ayrılan koltuk sayısı artırılıyor. Havayolu bu satış politikası ile yıl içindeki doluluk oranlarını ve giderlerini dengelemiş oluyor.

Seyahat acentesi veya yolcu rezervasyon yaparken uçuş tarihlerine göre sınıf seçenekleri sunuluyor. Örneğin en ucuz fiyattan ayrılan 8 günlük 5 promosyon fiyatlı koltuk satıldı. Rezervasyon sistemi otomatik olarak en ucuz bilet kategorisinde 1 aylık fiyata sahip 10 koltuğu gösteriyor. Uçakta en son pahalı yerler kalıyor. Eğer satışlar düşükse, havayolu düşük fiyatlı koltuk sayısını artırabiliyor.

KARIŞIK SINIF

Bazı havayolları ise gidiş ve dönüş ayaklarında tamamen farklı strateji uyguluyor. Dünyada ilk olarak İngiliz Havayolları British Airways«in (BA) başlattığı ve aralarında İsviçreli Havayolu Swiss«in de bulunduğu şirketler tarafından da takip edilen ‘karışık sınıf’ yolcuya farklı seçenekler sunuyor.

Bu uygulama ile yolcular gidiş ve dönüşte farklı sınıflardan bilet alabiliyor. Örneğin gidiş tarihinde uçakta ciddi bir yoğunluk var. Ve sadece 6 aylık bilet sınıfında yer var. Gidişini bu sınıftan satın alıyorsunuz. Ancak dönüşte uçak boş. Bu sefer en ucuz sınıftaki bileti tercih ediyorsunuz. Bilet fiyatı gidişte pahalı, dönüşte de ucuz sınıfın birleştirilip ikiye bölünüyor. Örneğin gidişte 700, dönüşte de 300 dolarlık sınıf var. İkisinin toplamı olan 1000 dolar ikiye bölünüyor. Böylece 700 dolar ödemek yerine iki sınıfın ortak kullanarak 500 dolar ödeyerek bileti satın alıyorsunuz. İsterseniz uçuşlarınızdan birini ekonomi, diğerini de business yapabiliyorsunuz. Normalde BA ekonomide 5«i kısıtlı toplam 8, business«ta da 3 ayrı fiyat uyguluyor. Birbiriyle kombineli fiyat seçeneğinde ise yolcuya 66 farklı fiyat sunulabiliyor.

TEK FİYAT

Kimi zaman havayolları farklı fiyat uygulamalarını özellikle Türk yolculara anlatmakta zorlanıyor. Bu nedenle tek fiyat uygulamasına gidiliyor. İç hat pazarına giren özel havayollarının başlattığı bu uygulama işlemlerin basitleştirilmesi açısından yolcular tarafından çabuk benimsendi. Uzmanlar iç hatlarda uçuş ağının çeşitlenmesi ve Türk yolcunun uçağı daha fazla kullanmaya başlaması ile havayollarının uluslararası pazarda olduğu gibi farklı sınıf ücret tarifesi uygulamasına gidebileceğine dikkat çekiyor.

UCUZ BİLET ALMA YOLLARI

Önce uçuş tarihinizi kesinleştirin. Eğer kısıtlı sınıftan bilet alırsanız, ya değişiklik yapma şansınız olmaz veya ceza ödeyerek ekstradan maliyetlere katlanırsınız.

Biletinizi erken alın. Uçuş tarihinizden üç ay önceki fiyat ile bir kaç gün öncesi alınan bilet fiyatları arasında ciddi fark olacaktır. Erken karar verip hızla rezervasyon yapın ve arkasından da bileti satın alın. Unutmayın, bilet fiyatları uçuş tarihi yaklaştıkça artar.

Tatil dönemlerinde fiyatlar artıyor. Hattına göre değişmekle birlikte genellikle yaz sezonu sonrasında sonbahar, şubat tatili sonrasındaki ilk bahar ayları doluluk oranları daha düşük.

İnternet’ten fiyat araştırması yapın. Bazı havayolu şirketleri, yolcularına önce İnternet sitesine yönlendiriyor. Amaç yolcuların siteyi kullanmalarını özendirmek. Bazen sitede havayolunun vereceği fiyattan çok daha ucuz seçenekler ortaya çıkabiliyor. Yakaladığınız fırsatı kaçırmayın ve satın alma işlemini hemen yapın.

Acentenize danışın. Her ne kadar İnternet ön plana çıksa da bir çok yolcu seyahat acentelerinden vazgeçmiyor. Acentelerin önerileri, sundukları avantajlar İnternet’e tercih ediliyor.

İç hatlar Şenleniyor

Geçen yıl Ulaştırma Bakanı Binali Yıldırım«ın desteği ile özel havayollarına açılan iç hat pazarı yeni şirketlerle büyüyor. Onur ve Fly Air«in tarifeli uçuş yaptığı pazarda yeni giren AtlasJet«i, Inter Havayolları izleyecek. ETS ve Öger Gruplarının ortak havayolu şirketi AtlasJet Airbus A320 uçakları ile iç hat uçuşlarına başladı. Havayolu, İstanbul

çıkışlı İzmir, Bodrum, Dalaman, Antalya, Adana, Gaziantep, Diyarbakır, Sivas, Trabzon ve Kıbrıs«a uçuyor. Ayrıca Antalya-Kıbrıs seferleri de bulunuyor. Tek fiyat uygulayan AtlasJet, tek yön 89 milyon liradan bilet satıyor.

AtlasJet, 10 Ekim«e kadar geçerli yaz tarifesinde Antalya, Bodrum, İzmir ve Adana’ya her gün uçuyor. Havayolu Dalaman«a cumartesi, Diyarbakır ve Sivas«a salı ve perşembe, Kıbrıs'a pazar, Gaziantep ve Trabzon«a da pazartesi, çarşamba ve cuma günleri karşılıklı sefer yapıyor. Bilet rezervasyon sistemine ciddi yatırımı yapan AtlasJet«in günde 10 bin çağrıya cevap verebilen ve 7 gün 24 saat hizmet sunan çağrı merkezi bulunuyor. Halen şirketin filosunda 4«ü Boeing 757, ikisi de Airbus A320 toplam 6 uçağı olan AtlasJet kasım ayından itibaren iki yıl içinde Brezilyalı Embraer imalatı yeni nesil ERJ170/175 tipi 6’sı kesin toplam 10 uçak teslim almayı hedefliyor.

Antalya merkezli Inter Havayolları 17 Temmuz«dan itibaren Fokker 100 tipi 108 koltuklu uçaklarla iç hatlara girmeyi planlıyor. Çapraz uçuş yapmayı hedefleyen şirket, Antalya«dan İstanbul, İzmir, Ankara, Bodrum, Adana, Gaziantep«e uçacak. Havayolu 89 milyonluk tek fiyat belirlerken bazı hatlarda promosyon amaçlı 59 milyon liradan başlayan fiyatlar sunacak. İlk Fokker 100 tipi uçağını teslim alan Inter, önümüzdeki günlerde filosuna aynı tipte iki uçak daha katacak.

Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü’nden uçuş izni bekleyen Inter, bu yıl 500 bin yolcu taşımayı hedefliyor.

Tolga ÖZBEK

SunExpress Moskova’ya uçuyor

Antalya merkezli, Türk Hava Yolları ve Condor«un ortak havayolu şirketi SunExpress, tarifeli Antalya-Moskova seferlerine 14 Mayıs«ta başlıyor. Boeing 737-800 tipi uçakla çarşamba günleri karşılıklı gerçekleştirilecek uçuşlar Moskova«da Domodevo Havalimanı«ndan yapılacak.

Rusya pazarına ana ortakları THY«den sonra ilk defa bir Türk şirketinin tarifeli uçtuğunu belirten Genel Müdürü Paul Schwaiger, Moskova«nın Frankfurt, Münih ve Zürih«ten sonra SunExpress«in dördüncü tarifeli uçuş noktası olduğunu söyledi.

Türkiye Özel Havacılık İşletmeleri Derneği TÖSHİD, Rusya’nın yanı sıra Suriye ve İran pazarlarının da charter yani tarifesiz sefer yapan özel Türk şirketlerine açılması için girişimde bulunuyor.

Çağdaş Havacılık Kulübü

Havacılığı geliştirmek amacıyla Hezarfen Havaalanı«nda ‘Çağdaş Havacılık Kulübü’ kuruldu. Sivil havacılığının duayenlerinden Emekli Yarbay Necati Artan önderliğinde faaliyetlerine başlayan kulüp, 1«nci Türkiye Havacılık Bayramı ve havacılık federasyonu hedeflerinde çalışmalarına başladı. İlk genel kurul toplantısını yapan kulübün başkanlığına Sedat Zincirkıran, şeref üyeliğine de Necati Artan seçildi.

Köklerden ilklere

Türkiye«nin ilk jet pilotlarından Emekli Tümgeneral Cevat Tuna«nın eşi Sabahat Tuna«nın yazdığı anı-kitap ‘Köklerden İlklere‘ Kastaş Yayınları«ndan çıktı. Kitap, İkinci Dünya Savaşı«nın en hızlı günlerinde İngiltere«ye uçuş eğitimine gönderilen Cevat Tuna ve arkadaşlarının hayat öykülerinden kesitler sunuyor.

Havacılığın yeni geliştiği dönemlerde yaşanan zorlukları, Türk Hava Kuvvetleri«nin ilk jet uçaklara geçişi gibi geçmişte kalan bir çok konuyu ilk ağızdan sunan kitap, fotoğrafları ile tarihe ışık tutuyor.

NATO Zirvesi sırasında İstanbul’a 60’ın üzerinde özel başkanlık uçağı geldi. Boeing 747’den geliştirilen VC-25A’dan, pervaneli P180 Avanti’ye kadar farklı VIP (Very Important Person-Çok Önemli Kişi) uçakları adeta geçit töreni yaptı. Amerikan Başkanı Bush için hazırlıklar günler öncesinde başladı. C-17 ve C-141 askeri nakliye uçakları Amerika’dan Ankara ve İstanbul’a başkanın helikopterlerini, özel limuzinlerini, boğazda devriye gezecek botlarını taşıdı. Helikopterlerin montajı THY’nin Teknik Hangarı’nda gerçekleştirildi.

Liderler cumartesi gününden itibaren gelmeye başladı. Hava trafiğinde öncelik verilerek inen uçaklar, iç hatlar terminalinin yanındaki Devlet Konukevi’nin önüne park etmeye başladı. Liderleri Ulaştırma Bakanı Binali Yıldırım karşıladı.

Devlet başkanını bırakan uçak daha sonra park pozisyonu için başka alana alındı. Uçaklardan bir kısmı geri dönerken bir kısmının da Sabiha Gökçen ve Çorlu’daki havalimanlarına gönderildiği gözlendi. Askeri uçaklar ise Yeşilköy’deki Askeri Apron’a alındı.

Amerika’nın iki başkanlık uçağı Devlet Konukevi’nin önündeki 114 ve 115 numaralı park yerine çekildi. 28000 ve 29000 kuyruk numaralı uçaklar Boeing 747-200B’den geliştirilen VC-25A tipiydi. Savunma Bakanı ise Boeing 757’den geliştirilen C-32 ile gelmişti. Uçakların yakıtı güvenlik nedeniyle Amerika Ordusu’na ait tankerlerden alması dikkat çekiciydi. Çok kalabalık olan Amerikan ekibinin kalanını United Havayolları’ndan kiralan Boeing 747-400 getirdi.

Başkanlık uçaklarının dönmesinden bir gün sonra Amerikan Hava Kuvvetleri’ne ait C-17 tipi nakliye uçağı Atatürk Havalimanı 36 pistine inerken ‘flare’ attı. Ufak alev toplarından oluşan ‘flare’, inişte uçağın motorundan çıkan sıcaklığa kitlenen ısı güdümlü füzelerin şaşırtılmasında kullanılıyor. Amerikalı pilotlar bu sistemleri Irak’taki uçuşlarda iniş ve kalkışlarda muhtemel saldırılara karşı kullanılıyor. Belli ki pilot, Türkiye’yi riskli sayarak Irak’taki alışkanlığını sürdürmüştü.

TÜRK YILDIZLARI

Zirve sırasında ise NATO’ya bağlı radar uçakları AWACS’larla, özel güvenlik şemsiyesi oluşturuldu. Türk Hava Kuvvetleri’nin F-16’ları bölgede her türlü harekete müdahale etmek için havada ve yerde hazır bekledi. Türk Yıldızları ise açılış günü boğaz üzerinde muhteşem bir gösteri hazırlamıştı. NATO Vadisi olarak adlandırılan Taksim-Harbiye bölgesinde sürekli Özel Kuvvetler ve Emniyet’e ait Sikorsky S-70 Black Hawk helikopterleri devriye gezdi.

Tolga ÖZBEK

İŞTE ZİRVENİN UÇAKLARI

Almanya Airbus A310, Challenger 604 (2)

Amerika Boeing 747 (2), C-23, Gulfstream

GVSP, helikopterler 4 CH-53H, 2 S-70

Arnavutluk Yak40

Avusturya Fokker 100

Azerbaycan Tu-154M

Belarus Tupolev 154M

Belçika ERJ145

Bulgaristan Falcon 2000

Çek Tupoev 154M

Danimarka Challenger 604

Ermenistan Tu-134, Boeing 737-300

Estonya Learjet 55

Finlandiya Learjet 35A

Fransa Airbus A319CJ, Airbus A310

Hırvatistan Tupolev 154M

Hollanda Fokker 70

İngiltere Boeing 767, BAe146

İspanya Airbus A310

İsveç Gulfstream GIV

İsviçre Challenger 604

İrlanda Gulfstream GIV

İtalya Airbus A319CJ, Falcon 900EX, P180

İzlanda Boeing 757

Kanada Challenger 604

Kazakistan Tupolev 154M

Kırgızistan Tupolev 154M

Letonya Yak 42

Litvanya Saab 2000

Lüksemburg Falcon 900B

Macaristan Tupolev 154M

Makedonya Boeing 737-400

Moldovya Yak 42

Norveç Falcon 20C-5

Polonya Tupolev 154M

Portekiz Falcon 50

Romanya Boeing 707, BAC1-11

Rusya Ilyushin 64

Slovakya Tupolev 154M, Cessna Citation II

Slovenya Tupolev 154M, Learjet 35A

Tajikistan Tupolev 154M

Türkmenistan Tupolev 154M

Ukrayna Ilyushin 62M

Yunanistan Gulfstream GV

Her şey insanda bitiyor

Geçtiğimiz salı günü THY’nin İzmir-İstanbul uçağında meydana gelen olay, sıvı patlayıcıların ne kadar tehlikeli olduğunu bir kere daha ortaya koydu. Kapıdaki x-ray olarak adlandırılan standart tarayıcı röntgen cihazlarında operatörün ancak yüksek dikkatiyle fark edilebilen sıvı patlayıcılar, önümüzdeki yıllarda havalimanlarına konulacak özel röntgen cihazı tarafından yüzde yüz tespit edilecek. Yeni nesil tarayıcılar, bagajları tomografi cihazı gibi üç boyutlu inceleyecek. Uzmanlar, yeni nesil cihazların hizmete girmesine kadar operatörlerin eğitim seviyelerinin yükseltilmesi ve dinlenme sürelerine dikkat edilmesini tavsiye ediyor.

BOMBA TANIDIK

Boeing 737-800 tipi ‘Rize’ uçağına konulan bomba aslında sektöre yabancı değil. Plastik enjektör içine yerleştirilen asit ile treaseton-treperoksit (TATP) malzemesinden oluşan bomba, çanta içinde sarsıntı veya yerinden hareket ettirilmesiyle çalışacak bir düzenekte hazırlanmıştı. Benzer tür bombayı, 22 Aralık 2001 tarihinde Paris-Miami seferini yapan Amerikan Havayolları’na ait uçakta Richard Reid, ayakkabısının topuğuna yerleştirmişti. Reid’in eylemi yolcuların müdahalesi ile son bulmuştu.

Türkiye’de havalimanlarında kontroller iki noktada gerçekleştiriliyor. Ana terminal kapısında ve uçağa binmeden önce körük veya çıkış kapısında yolcu manyetik detektörden, bagaj ve el çantası da x-ray’den geçiriliyor. Halen Türkiye’de olduğu gibi tüm dünyada havalimanlarında kullanılan detektörler, malzemeleri organik veya inorganik olup olmadığına göre ayrım yapıyor. İyi bakımlı, ayarları tam olan röntgen cihazının başına oturan operatör çok dikkatli gözlem yapmak zorunda. Operatör sıvı patlayıcıları, mekanizmalarından tespit edebiliyor. Uluslararası standartlara göre Türkiye’deki ortak yolcu ve bagaj sayısı dikkate alındığında operatörün 20 dakika çalışması ve daha sonra dinlenip tekrar görevinin başına geçmesi gerekiyor.

Gerek polis gerekse de Devlet Hava Meydanları İşletmesi’nin (DHMİ) özel güvenlik görevlileri personel sıkıntısı nedeniyle 20 dakikalık periyotlara uyulmuyor. Uzayan saatler, dikkatleri dağıtıyor. Güvenlik sorunları ortaya çıkıyor. Bunun önlenmesi için personel sayısının artırılması ve eğitim düzeyinin yüksek tutulması gerekiyor. Amerika’da zaman zaman havacılık otoritesi FAA, operatörlerin önünden deneme amaçlı sıvı veya benzeri patlayıcı süsü verilmiş bagajlar geçiriyor. Operatörlerin tepkisi ölçülüyor.

TOMOGRAFİ BENZERİ

Uzmanlar, önümüzdeki yıllarda Explosive Detective System (Patlayıcı Tespit Sistemi) olarak adlandırılan ve tomografi cihazına benzeri çalışan özel x-ray’lerin kullanılması planlanıyor. Üç boyutlu değerlendirme yapacak sistem hem sıvı patlayıcıları tespit edecek hem de operatörü uyaracak. Ancak sistemin geliştirilmesi ve havalimanlarında kullanıma geçmesinin bir kaç yıl alabileceğine dikkat çekiliyor.

Uzmanlar, gelişmiş x-ray gibi teknolojik yatırımların yanı sıra ‘profiling’ olarak adlandırılan yolcunun sorular sorularak profilini çıkartan özel güvenlik görüşmesinin de yapılması tavsiye ediliyor. Özel eğitimli güvenlik görevlileri, yolcuların hareketlerini izleyerek çeşitli sorular soruyor. Uzmanlar, şüphelilerin her zaman görüşme sırasında güvenlik görevlisine kesinlikle sinyal vereceğine dikkat çekiyor. Bu tür önlemler, Amerika ve İsrail’e yapılan uçuşlarda uygulanıyor.

Cafe Kokpit, İzmir’de

İstanbul Atatürk Havalimanı İç Hatlar Terminali’nde büyük ilgi gören Cafe Kokpit, ikinci şubesini İzmir Adnan Menderes Havalimanı’nda açacak. İç hatlarda North Shield’in yan tarafındaki bölümde yer alacak Cafe Kokpit için Devlet Hava Meydanları İşletmesi’ne başvuran USAŞ, iznin verilmesiyle bir ay içinde projeyi tamamlamayı planlıyor.

İstanbul’daki Cafe Kokpit’in Türk yolcuların yanı sıra yabancı turistlerin de büyük ilgisini çektiğini belirten USAŞ Murahhas Müdürü Muhammed Hammam, Cafe Kokpit konseptini yurtiçindeki diğer havalimanlarında da yaygınlaştırmayı hedeflediklerini söyledi.

Atatürk Havalimanı’ndaki Cafe Kokpit’i de geliştirmek isteyen USAŞ, kafenin içinde Illy kahve, suşi köşesi ve Avrupa’daki havalimanı kafelerinde büyük ilgi gören Asya tipi grill yani ızgaraların yapıldığı bir bölümün de açılması planlanıyor.

Kokpit ismi, iki yıl önce Atatürk Havalimanı’nda açılacak kafeterya için personel arasında yapılan ankette en fazla oyla seçilmişti. USAŞ Kokpit isim hakkı karşılığında her yıl beş öğrenciye burs veriyor.

Boeing Türkiye’ye güveniyor

Müzik Festivali kapsamında İstanbul’a gelen Boeing’in Avrupa Satış’tan sorumlu Başkan Yardımcısı Martin B. Dailey ve Bölge Satış Müdürü Aldo Basile, Türkiye pazarına güvendiklerini söylediler. Politik rüzgarların uçak siparişlerini etkileyebileceğini vurgulayan Dailey, ‘Ancak pazar çok hızlı büyüyor. Trendin önümüzdeki yıllarda da devam edeceğine inanıyoruz’ dedi.

THY’nin uçak alım ihalesinde uzun ve orta menzilde 777 ile 737-800 için teklif veren Boeing, bölgesel uçakta da 717’nin ciddi şansı olduğuna inanıyor. Boeing portföyüne Douglas’tan geçen 717’nin geniş kabiniyle yüksek konfor sunduğuna dikkat çeken Dailey, düşük sefer maliyetleri ile 717’nin iç hatlarda ekonomik uçuş yapabileceğini söylüyor. THY’nin kesin kararını bekleyen Boeing, filo planında zamanında büyümenin gerçekleştirilmesi için kararın bir an önce verilmesi gerektiğine dikkat çekiyor.

Saga uçuyor

Türkiye’nin yeni havayolu şirketlerinden Saga, uçuşlarına başladı. Abdülkadir Kolot’un yönetim kurulu başkanlığı, genel müdürlüğünü de Ali Birhan Temel’in yaptığı şirketin filosunda bir A300B2 tipi uçak bulunuyor. Önümüzdeki günlerde Saga filosuna 265 koltuklu bir A310-200 katmak üzere çalışmalar yapıyor. Şirket, Avrupa-Türkiye arasında tarifesiz sefer gerçekleştiriyor.

On Air yayında

Onur Havayolları'nın yeni kabin dergisi On Air'in ilk sayısı yolcuyla buluştu. Uçak ceplerine yerleştirilen 146 sayfalık dergi, Faik Akın'ın genel müdürlüğünü yaptığı Onur İletişim'in koordinasyonunda Kesişim Yayıncılık tarafından hazırlanıyor. Her ay toplam 50 bin adet basılan dergi, iç ve dış hatta yolculara sunuluyor.

247 ton taşıdı

Dünyanın en büyük uçağı Rus Antonov imalatı An-225, 247 tonluk kargo taşıyarak yeni bir dünya rekoru kırdı. Prag’dan petrol boru hattı için özel teçhizat yüklenen uçak, Kiev ve Ulyanovsk’ta yakıt ikmali yaparak Taşkent’e ulaştı. Daha önceki rekor 245 tonla yine An-225’e aitti.