Türkiye ve İsrail neden barışıyor?

Bölge dengeleri öyle gerektirdiği için...

Türkiye ve İsrail, aralarındaki krizi aşmak için neden adımlar atmaya başladılar, neler etkili oldu, maddeler halinde ele almaya çalışacağım.

1- Jeostratejik kayma:

Filmi 1 Mart 2013’e sarmak lazım aslında.

Zira Amerikan Yönetimi’nden dört üst düzey yetkili, Başkan Barack Obama’nın emriyle o gün İran’la gizli görüşmeler yürütmek için Amman’a indiklerinde, tarih Ankara ve Tel Aviv’i çoktan aynı torbaya koymuştu.

İran’ı en büyük ulusal güvenlik tehdidi kabul eden Tel Aviv’le Tahran’la tarihsel olarak rekabet halindeki Ankara’nın birbirleriyle maç yapmayacakları o gün kesinleşmişti.

Aynı ay İsrail’i ziyaret eden Obama da, İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu’ya Türkiye’den bu yüzden özür diletti.

2010 Mayıs’ında 9 kişinin ölümüyle sonuçlanan Mavi Marmara baskınının yarattığı kriz sürdürülebilir olmadığından.

Barışın, çünkü ben bölgede İran eksenli bir hamleye girişiyorum, birbirinize ihtiyacınız olacak, dedi o gün Obama.

Nitekim başta herkesten gizlenen Washington-Tahran görüşmelerinin istikâmeti o senenin eylül ayında iyice berraklaştı.

Böylece Mavi Marmara’dan 5.5 yıl sonra başlayan yumuşamanın tartışmasız en önemli sebebi, İran’ın bölgede artan etkisi oldu.

*

2- Suriye krizi:

İsrailli eski bir diplomat söyledi bunu.

Ekim 2013’te, Mavi Marmara’nın detaylarını konuşmak için oturduğumuz bir gün, “Türkiye” dedi, “bizi yasak aşkı gibi görüyor. Sevişelim ama kimse bilmesin istiyor.” O sene İran’ın yükselişiyle Suriye iç savaşının da nereye evrileceği belli olunca, iki başkent “görünmez” ilişkiyi başlattı.

Çünkü Suriye’de kendisine yakın Sünnilerin hâkim olmasını isteyen Türkiye’yle, Beşar Esad’ın devrilmemesi için bölgeye Hizbullah’ı ve özel kuvvetlerini yollayan İran’ın varlığından rahatsız olan İsrail, önde gerginlik sürse bile, teşbihte hata olmaz, arkada artık epey bir flört ediyorlardı.

Kaldı ki 2013 Martı’nda özür diplomasisini yürüten Washington’ın da buna hiçbir itirazı yoktu.

Suriye’deki riskler, yakınlaşmanın altyapısı “görünmez ilişkinin” taşıyıcı unsuruydu.

*

3- Rusya etkisi:

Görünmez işbirliğinin şimdi neden görünür bir hale dönüştürüldüğü sorusuna gelince.

Bunun bir sebebi Türkiye’nin gündeminde artık uzun süre bir seçim olmamasıysa...

Diğer bir sebebi de Rusya.

24 Kasım’da Türkiye’nin Rus uçağını düşürmesinden sonra Moskova’nın bölgedeki askeri dengeyi alt üst etmesi, Ankara ve Tel Aviv’i tüm dünyaya aralarındaki işbirliğini ilan etmeye teşvik etti.

Rusya’nın ihlallerinden çekinen iki başkent, muhtemelen böylesinin Moskova için de bir mesaj olacağını düşündü.

*

4- Feridun Sinirlioğlu:

İşin uluslararası dengeler boyutu dışında Türk tarafında tek bir kişinin süreçte çok önemli bir rolü oldu.

Ankara’nın en iyi gizlenen sırrı o.

Diplomasi çalışan herkesin bildiği ama adını eskitmekten kaçındığı, emekli bir büyükelçinin ifadesiyle “yakın tarihin gördüğü en güçlü Dışişleri Müsteşarı” Sinirlioğlu, bu işin en büyük mimarı oldu.

2013’ün başında bana bir Türk yetkili söylemişti.

Ahmet Davutoğlu’nun Dışişleri Bakanı’yken ortalığı kasıp kavurduğu bir dönem, “Başbakan Erdoğan’ın Dışişleri’nde en çok güvendiği isim Sinirlioğlu” demişti.

Leyli okuyan Davutoğlu’nun İstanbul Erkek’ten üç yaş büyük ağabeyidir.

Davutoğlu varken böyleydi.

Mevlüt Çavuşoğlu dönemindeki etkisini siz düşünün.

*

5- Petrol:

Bir doğalgaz lafıdır gidiyor ama ben ne olduğunu anlamadım.

İsrail’in beş yıl önce keşfettiği Leviathan’daki doğalgaz rezervleri, bölgede arz fazlası varken ne kadar fizibl, gazı çıkarma yetkisi olan Amerikan Noble’un yaşadığı finansal sorunlar bu işi nasıl etkileyecek, İsrail’de konuyla ilgili süren hukuksal tartışmalar, Mısır’ın keşfettiği Leviathan’dan daha büyük rezervlerin piyasaya etkisi vesaire...

Bu barışmanın doğalgazla bir ilgisi var mı, emin değilim.

Ama petrolle var.

Çünkü Türkiye’nin Bağdat Yönetimi’ni bypass ederek Kuzey Irak’tan taşıdığı petrolün alıcısı İsrail.

Dedik ya, görünmez ilişki diye.

Mesele, Türkiye’nin İsrail’den alacağı doğalgaz değil, ki İsrail’e gelinceye kadar Kuzey Irak var.

Asıl hikâye, Arapların petrol ambargosuna hedef olan İsrail’in Türkiye üzerinden aldığı petrol.

*

6- Washington:

Ve son olarak, İran işinden sonra Obama’ya çok kızgın iki ülkenin Washington’daki denge arayışı da, süreçte rol oynayan başka bir unsur oldu.

Daha doğrusu, Türkiye’nin, Obama döneminde etkisi azalsa da İsrail lobisine yakın durma çabası, barışmayı hızlandırdı.

IŞİD’le mücadelede uğradığı eleştirilerden Fethullah Gülen meselesinin Amerikan Kongresi’nde ele alınış şekline, Türkiye’nin birçok farklı alanda İsrail lobisinden bazı beklentileri oluştu.

Ve Ankara, bu açıdan da barışmanın iyi olacağına karar verdi.

Dediğim gibi, birbirlerine bayıldıklarından değil.

Şartlar öyle icap etti.