NASA-SpaceX Ä°ÅŸbirliÄŸiyle Astronotlar Yeniden ABD'den Uzaya Gönderiliyor

Soğuk Savaş'la birlikte ortaya çıkan "uzay yarışı"nda Sovyetler Birliği ilk yapay uyduyu 1957 yılında uzaya göndererek önemli bir başarı elde etmişti. Sovyetler Birliği daha sonra, 12 Nisan 1961'de Yuri Gagarin'in Dünya çevresinde bir yörünge tamamlayıp, başarılı bir şekilde geri gelmesiyle ikinci önemli başarıyı da elde etmiş oldu.

 

1961'den bugüne kadar uzaya çıkan, Dünya çevresinde yörüngede kalan veya Ay'a giden insan sayısı 566'yı buldu.

 

Her ne kadar ABD, başlangıçta ilkleri Sovyetler Birliği'ne kaptırmış olsa da, önce Ay'a yapılan ilk insanlı yolculuklar ve sonrasında da hızla gelişen uzay çalışmaları ile önemli bir ivme kazandı.

 

Uzay Mekiği Göreve Başlıyor

 

İnsanlı uzay uçuşlarında devrim niteliği taşıyan bir gelişme, ABD'nin 1970'lerin sonunda geliştirdiği uzay mekiği oldu. Aslında uzay mekiği, insanları taşımaktan ziyade uzaya gönderilecek uydu ve benzeri "kargo"lar için tasarlandı. ABD'nin "uzay taşıma sistemi" (space transport system)'nin bir parçası olan uzay mekikleri, ilk insanın uzaya çıkışından tam 20 yıl sonra 12 Nisan 1981 tarihinde göreve başladılar.

 

Uzay mekiğini çok popüler yapan ve herkesin sempatisini kazanmasını sağlayan, mekiğin uzaydan dönüşte bir uçak gibi süzülerek piste iniş yapmasıydı.

 

Uzayla ilgili her projede ve her girişimde istenmeyen olaylar, kazalar meydana geliyor. Bunun en büyük sebebi, uzaya gönderilecek araçlarda kullanılan yakıtlar ve yüksek sıcaklıklar. 1986'da Challenger, 2003'de ise Columbia uzay mekiklerinde meydana gelen arızalar ve patlamalar sonucunda her iki mekikte de bulunan 7'şer mürettebat hayatını kaybetti. Özellikle uzay mekikleri ile birlikte kalabalık ekipler halinde uçuşlar gerçekleştirilmeye başlandı. Ekibin bir kısmı mekiğin kumandasından sorumluyken bir kısmı taşınan uydu, bilimsel alet veya uzayda gerçekleştirilecek bilimsel deneylerden sorumlu oluyordu. Uzay mekiğinden önceki uzay araçları, hem ABD'nin hem de Sovyetler Birliği'nin, en fazla 3 kişiyi uzaya götürebiliyordu.

 

Astronotlar Uzayda Ne Yapıyor?

 

Uzay mekiğinin geliştirilmesinde ve çalışmaya başlamasındaki itici güçlerden biri de uzayda kurulan istasyonlardı. İlk uzay istasyonu yine Sovyetler Birliği'ne ait olan Salyut-1 ve 1971'de uzaya gönderildi.

 

1986-2001 yılları arasında uzayda bulunan ve parça parça inşa edilen Mir uzay istasyonu, uzun yıllar başarılı bir şekilde çalıştı. 1998'den beri yine modüler olarak inşa edilen Uluslararası Uzay İstasyonu (ISS) Dünya yörüngesinde dolanmaya devam ediyor. ISS şimdiye kadar insanoğlunun uzayda inşa ettiği en büyük yapı. Bir futbol sahasından daha büyük olan ve yaklaşık 419 ton ağırlığında olan ISS'de birçok bilimsel deney yürütülüyor. İstasyonun inşası, idaresi ve bilimsel deneyler uluslararası bir konsorsiyum tarafından yönetiliyor. Bu işbirliğinin başını çeken uzay ajansları ise; NASA (ABD), Roscosmos (Rusya), JAXA (Japonya), ESA (Avrupa Birliği) ve CSA (Kanada).

 

Bu arada Çin de 2011'den itibaren Tiangong-1 ve Tiangong-2 adlı uzay istasyonlarını yörüngeye oturttu. Ancak 2018'de önce Tiangong-1'in kontrolünü kaybettiklerini açıkladılar ve istasyon Güney Pasifik'e düşürüldü. 2019'da da Tiangong-2 yine Dünya'ya düşürülerek parçalandı.

 

Şu anda uzaydaki tek istasyon olan Uluslararası Uzay İstasyonu'nun en az 2030'a kadar çalışmaya devam etmesi öngörülüyor.

 

Uzay Mekiği Görevi Sonlandırılıyor

 

Uzay mekiği görevleri ile şimdiye kadar uzaya birçok teleskop ve uydu taşındı. Bunların içinde en meşhuru Hubble Uzay Teleskobu olabilir. Ayrıca uzay mekiği 1998'de inşasına başlanan ISS'in de modüllerinin de uzaya taşınmasında büyük görev üstlendi.

 

Uzay mekiği yeniden kullanılabilen ilk uzay aracı olması nedeniyle tarihe geçmiş durumda. Başlangıçta 4 tane olarak üretilen uzay mekikleri; Atlantis, Challenger, Columbia ve Discovery'di. 1986'da yaşanan Challenger kazası sonrası, 1991'de Endeavour üretildi.

 

Her bir mekik görevinden sonra, kapsamlı bir bakım yapılıyor ve özellikle ısı kalkanı yenileniyordu. Ancak artan bakım maliyetleri nedeniyle NASA uzay mekiği görevini sonlandırmayı düşünüyordu. Uluslararası Uzay İstasyonu'nun büyük ölçüde tamamlanmış olması da göz önüne alınarak, 21 Temmuz 2011 yılında gerçekleşen Atlantis uçuşuyla uzay mekiği görevi sonlandırıldı. Böylece uzay mekikleri 1981'deki ilk uçuştan beri toplam 135 defa uçuş gerçekleştirmiş oldu. Bu uçuşların ikisi, Challenger ve Columbia, başarılı olamadı.

 

SpaceX'in KuruluÅŸu

 

Her ne kadar 2011 yılında son uçuşunu yapmış olsa da, uzay mekiği görevinin sonlandırılacağı 2004 yılında NASA tarafından duyuruldu. Bu duyuru aslında özel şirketlerin uzay taşımacılığında bir yer edinebileceklerinin de sinyalini taşıyordu. Zaten 1981'den beri kullanılan uzay mekiği Boeing, Rockwell, Lockheed Martin gibi şirketler tarafından geliştirilmişti. Hatta Lockheed Martin şirketi yeni nesil yeniden kullanılabilir bir uzay mekiği tasarımı üzerinde çalışmaya başlamıştı. X33 olarak adlandırılan bu yeni nesil uzay mekiği, çeşitli testleri geçemeyip, başarısız denemeler yaşayınca sonlandırıldı.

 

İşte aynı dönemlerde, Mayıs 2002'de Elon Musk SpaceX adlı havacılık ve uzay şirketini kurdu. SpaceX'in kuruluş amacı, NASA'nın karşılaştığı ve zorlandığı uzay uçuş maliyetlerini azaltmak ve Mars'a yapılacak kolonizasyon çalışmalarında yer almak olarak belirlendi.

 

Kısa sayılabilecek bir sürede büyüyen şirket, Falcon adlı roket serisini geliştirmeyi başardı. İlk Falcon, 2008 yılında yörüngeye ulaştı. 2010'da Dragon adlı uzay aracını yörüngeye oturtup, sonra başarılı bir şekilde Dünya'ya geri getirebildiler. Dragon kapsülü 2012 yılında ISS'ye kenetlenen ve bir özel şirket tarafından fırlatılan ilk uzay aracı oldu.

 

Bu arada yola çıkış amaçları olan maliyetleri azaltmak amacıyla, uzay araçlarını uzaya taşıyan roketlerin yeniden kullanılabilmesi için çalışmaları hızlandırdılar. Uzay mekikleri dahil, şimdiye kadar uzay araçlarını taşıyan güçlü ve büyük roketler zaten Dünya'ya geri düşüyor ve koşullara bağlı olarak yeniden kullanılabiliyorlardı. Ancak, Dünya'ya geri düşme sırasında roketlerde ciddi hasarlar oluşabiliyor ve bazen bakım yapmak yenisini üretmekten daha masraflı olabiliyordu.

 

SpaceX ilk defa 2015'te uzaya giden bir roketin, Dünya'ya fırlatıldığı gibi dik bir şekilde inmesini ve hiçbir zarar görmeden yeniden kullanılabilmesini sağladı. Roketlerin deyim yerindeyse, geri geri gelerek, Dünya'ya sağlam bir şekilde inmesi için biri denizde biri de Kennedy Uzay Üssü'nde özel platformlar oluşturuldu.

 

Falcon 9 ile yakaladıkları başarıyı taçlandırmak isteyen SpaceX, daha büyük kargolar taşıyabilmek için Falcon Heavy (Ağır) roketini geliştirdi. Bu yeni roket, Falcon 9'un 22 tonluk yük kapasitesini 64 tona çıkardı. Roketlerin yeniden kullanılması felsefesi ile 11 Nisan 2019 günü yapılan Falcon Heavy fırlatılışında, taşıdıkları uyduyu uzaya bırakan ana roket ve iki yan roketin üçü de başarılı bir şekilde Dünya'ya geri geldi ve dik bir şekilde iniş tamamlandı.

 

Falcon roketleri ve Dragon kapsülünün başarıları üzerine NASA, SpaceX'in ISS'ye kargo yüklerini taşımasını kabul etti. Şimdiye kadar SpaceX tarafından ISS'ye 20'den fazla kargo uçuşu gerçekleştirildi. NASA ayrıca 2011 yılında SpaceX ile uzaya mürettebat taşıyacak olan Crew Dragon kapsülünün geliştirilmesi için de anlaşma imzaladı.

 

NASA-SpaceX Demo-2 İnsanlı Uçuşu

 

Yıllar süren geliştirme ve test aşamalarından sonra, 27 Mayıs 2020 günü ilk mürettebat SpaceX'in Crew Dragon kapsülüyle Uluslararası Uzay İstasyonu'na gidecek. Demo-2 adı verilen uçuş ekibi Robert Behnken ve Douglas Hurley adındaki astronotlardan oluşuyor. Ancak Crew Dragon kapsülü tıpkı uzay mekiği gibi 7 kişiye kadar mürettebatı uzaya götürebilecek kapasitede.

 

Crew Dragon, Dünya'ya dönüşte uzay mekiği gibi süzülerek piste inmeyecek. Daha klasik bir yöntem olan, serbest ve kontrollü düşüş ile Atlantik Okyanusuna inecek. Bu iniş yöntemi, uzay yarışının başından beri ABD tarafından Gemini ve Apollo programlarında; Rusya tarafından da Vostok ve Soyuz programlarında kullanılan yöntem. İniş hızı paraşütle yavaşlatılan kapsülü donanmaya bağlı ekipler okyanustan çıkarıyor.

 

Atlantis uzay mekiğinin 21 Temmuz 2011'deki son uçuşundan beri ABD topraklarından astronotlar uzaya gönderilmemişti. 2011-2020 tarihleri arasında astronotlar, Rusya'nın Baykonur Uzay Üssü'nden Soyuz uzay araçları ile ISS'ye gönderildi.

 

Tüm testleri ve denemeleri başarıyla geçen Crew Dragon kapsülü, Florida'daki Kennedy Uzay Üssü'nden bir Falcon 9 roketiyle birlikte ilk defa mürettebatlı olarak uzaya gönderilecek. Böylece ilk defa bir özel şirket ABD adına uzaya astronot taşıyacak. Her ne kadar şimdiye kadar elde ettikleri başarılarla kendisini kanıtlasa da; bu uçuşun başarılı geçmesi, SpaceX'in ABD başta olmak üzere birçok ülkenin uzay programında önemli bir yer edinmesini sağlayacaktır. Türkiye'nin Türksat 5A ve 5B uydularının da 2020 ve 2021'de SpaceX tarafından uzaya gönderileceğini hatırlatalım.

 

Tüm dünya nefesini tutmuş ve 27 Mayıs 2020 Çarşamba akşamı TSİ 23:33'te gerçekleşecek fırlatmayı bekliyor. Fırlatmayı canlı olarak NASA TV'den, SpaceX'in websitesinden ve sosyal medya kanallarından takip edebilirsiniz.