Arecibo Gözlemevi kapanıyor

305 m'lik çapıyla Arecibo Teleskobu çalışmaya başladığı 1963'den 2016'ya kadar Dünyanın en büyük tek çanaklı radyo teleskobuydu. 2016'da Çin'de devreye giren FAST Teleskobu 500 m'lik çapıyla Arecibo'nun ünvanını elinden almıştı. 

1950'lı yıllarda kıtalararası füzelerin takip edilmesi için güçlü radarlar geliştirilmeye çalışılıyordu. Arecibo Teleskobu başlangıçta bu fikirle ortaya çıksa da, sonrasında radyo astronomi ve atmosfer araştırmaları için geliştirildi. 

ABD'nin Ulusal Bilim Vakfı'na (NSF) bağlı olan Arecibo Teleskobu Porto Riko'da kurulu. 305 m çapındaki anten büyüklüğü dolayısıyla, gökyüzünde her doğrultuya bakamıyor. Aslında başlangıçta sabit olarak başucu noktasına (zenit) bakması düşünülmüştü. Ancak, teleskoptan daha fazla verim almak için, çanağın yaklaşık 150 m üzerine yerleştirilen alıcının belirli açılarda hareket edebilmesi sağlandı. 

Arecibo'nun gökyüzünde daha fazla alanı gözlemesine olanak tanıyan bu alıcı aynı zamanda teleskobun sonunu da getirdi. Ağustos ayında bu alıcıyı tutan çelik kablolarda yaşanan sorunlar, 900 tonluk alıcının teleskobun çanağına düşmesine ve çok büyük zarar vermesine neden oldu. Arecibo son 10 yıl içinde başka zararlar da görmüştü. 2017'deki Maria Kasırgası ile 2019 ve 2020 yıllarında meydana gelen depremler teleskoba çok ciddi zarar vermişti.

NSF zaten 2006'dan beri Arecibo'nun bütçesini kısmıştı ve araştırmacıların başka kaynaklardan finansal destek bulmalarını istiyordu. 

Arecibo Teleskobu kısmen NASA tarafından da desteklense de, esas mali kaynağı Ulusal Bilim Vakfıydı. Teleskobun bilimsel operasyonları çalışmaya başladığı 1963 yılından 2011 yılına kadar Cornell Üniversitesi'nin sorumluluğundaydı. 

Dünya Dışı Akıllı Yaşam Araştırmaları 

Arecibo Teleskobu, "Dünya Dışı Akıllı Yaşam Araştırmaları" (SETI) için önemli bir araştırma merkeziydi. Arecibo Gözlemevinin 1966-1968 yılları arasında müdürlüğünü yapan Frank Drake, SETI çalışmalarının temellerini atan önem bir bilim insanı. Dünya dışı akıllı uygarlıkların sayısını tahmin etmeye yarayan bir denklem geliştirdi. Drake Denklemi, en kötümser yaklaşımla bile galaksimizde 1 milyon gelişmiş uygarlık olabileceğini gösterir. Kısa bir süre önce İngiliz bilim insanları Tom Westby ve Christopher Conselice, Drake Denkleminin modern bir versiyonunu yayınladılar. 

Arecibo'dan alınan veriler uzun süre SETI araştırmalarında kullanıldı. Araştırmaların verimini arttırmak için SERENDIP gibi özel detektörler geliştirildi. 1990'ların sonunda halk bilim projelerinin öncülerinden SETI@Home projesi hayata geçirildi. SETI@Home başlangıçta bir ekran koruyucu olarak devreye giriyor ve bilgisayarların kullanılmadığı zamanlarda Arecibo'dan alınan verilerin analizinin yapılmasını sağlıyordu. Böylece, Dünya üzerinde internet bağlantısına sahip herkes dünya dışı akıllı yaşam arayışına katkıda bulunabiliyordu. Berkeley'deki Kaliforniya Üniversitesi tarafından yürütülen bu proje daha sonra birçok benzer halk bilim projesine ilham kaynağı olmuştur. 

1974 yılı SETI çalışmalarında önemli bir dönüm noktası oldu. Uzaydan gelen radyo dalgalarını alan Arecibo Teleskobu ilk defa uzaya radyo dalgaları göndermek için kullanıldı. Yaklaşık 25.000 ışıkyılı uzaklıktaki Herkül (M13) küresel yıldız kümesine dijital bir mesaj gönderildi. "Arecibo Mesajı" olarak bilinen bu mesaj Frank Drake ve Carl Sagan'ın başını çektiği bir ekip tarafından tasarlandı. Mesaj insanoğlunun evrendeki yerini, Dünyadaki canlılığı, insanoğlunun genetik yapısını ve benzeri temel bilgileri içeriyordu. Bu bilgiler benzer biçimde daha sonra NASA'nın Güneş Sistemini araştırmak için göndereceği Voyager uzay araçlarına da konuldu. Bu mesajların uzay araçlarına konulması Carl Sagan'ın girişimleriyle gerçekleşti. 

Carl Sagan'ın 1985'de yazdığı Mesaj (Contact) romanında da Arecibo Teleskobu geçiyor. Aslında bir film senaryosu olarak yazılan Mesaj, film çalışmalarının aksaması üzerine Sagan tarafından romana dönüştürülüyor. 1997 yılında ise Jodie Foster ve Mathew McConaughey'in başrollerini paylaştığı Mesaj filmi nihayet beyazperdeye çıktı. Film çalışmaları başladığında hayatta olan Carl Sagan Kasım 1996'da hayatını kaybetti ve ne yazık ki filmin bitmiş halini göremedi. 

Mesaj filmi Dünya dışı akıllı canlıları arayan bir radyo astronomun çevresinde gelişiyor. Filmdeki karakter Eleanor Ann Arroway küçüklüğünden beri amatör telsiz iletişimi yapıyor ve astronomiye ilgi duyuyor. Bir gün kurmaya çalıştığı bir iletişim sonrası "daha büyük bir antene ihtiyacım var" der. Bir sonraki sahnede kamera Arecibo Teleskobu'nun dev çanağından açılır. Karakterimiz yetişkin olmuş ve bir radyo astronom olarak Arecibo Teleskobunda gözlem yapmaktadır. 

Arecibo Gözlemevi ilginç bir yapı olduğundan birçok filmde kullanılmıştır. Ancak bunlar içinde en simgesel bağ, Carl Sagan'ın Mesaj romanından uyarlanan filmle kurulmuştur. 

Bilimsel Çalışmalar 

Her ne kadar SETI çalışmaları büyük bir titizlikle ve sistematikle sürdürülse de, ele aldığı konu itibariyle zaman zaman bilim dışı olarak algılanmıştır. Günümüzde astrobiyoloji önemli bir disiplin haline gelmiştir ve bu alanın saygınlık kazanmasında Frank Drake'in kurduğu SETI Enstitüsü başta olmak üzere bir çok kişi ve kurumun katkısı vardır. Bilim tarihi Arecibo Teleskobunun SETI çalışmalarındaki önemli yerini yazacaktır. 

Ancak Arecibo Teleskobu yalnızca SETI çalışmaları yürütülen bir gözlemevi değildi. 1968 yılında Yengeç nebulası doğrultusunda yapılan gözlemler, nötron yıldızlarının (pulsar) varlığını doğruladı. Nötron yıldızları, çok yoğun ve çok hızlı dönen yıldız kalıntılarıdır ve büyük kütleli yıldızların ömürlerinin sonunda meydana gelen süpernova patlamaları ile oluşurlar. Çok yoğun oldukları ve çok hızlı döndükleri için ancak manyetik kutuplarından yayınlanan radyo atmaları ile belirlenebilirler. Arecibo Teleskobu da bu cisimlerin doğrulanmasının yanı sıra, 1982 Nobel Fizik Ödülünün verildiği ikili pulsarın keşfinin de yapılmasını sağladı. Ayrıca Güneş Sistemi dışındaki ilk gezegen keşfi yine Arecibo Teleskobu ile PSR B1257+12 adlı pulsarın çevresindeki gezegenlerin bulunmasıyla gerçekleşti.

Ağustos 2020'de meydana gelen kazalarla tamir edilmesi çok zor hale gelen ve zaten bütçesi kısılan teleskop gözlemlere devam edemeyecek ama Arecibo Radyo Teleskobu, astronomi tarihinde hep özel bir yere sahip olacak.