Corona virüsü (CV) yeni bir çağ başlattı

Yazar Erhan Arda ile söyleşimizde yavaş yaşam ile hızlı tüket kavramlarının özüne inen, giysiler ile Corona Virüsü arasındaki ilişkiden; tüm alanların merkezine neden modanın oturduğuna dair birçok soruyu gözler önüne seren kitabını konuştuk.

Corona Virüs’ü farklı bir yaklaşımla ele aldığınız kitabınızı yazarken, kullandığınız yöntemi öğrenmek isterim?
Uzun yıllar akademik kitaplar ile uğraştım ve birçok akademisyenle çalıştım. Ekonomi ve uluslararası ilişkiler alanında kırkın üzerinde kaynak kitap hazırladım. Kendime ait bir yöntemim var ve basitçe tarif edersem: Yüz parça (birçok parça demek istiyorum) bir araya gelerek tek parça olmalı, bunu hedefledim. Her şeyde olduğu gibi uyumluluğu sağlamak ise parçaların mükemmelliği ile olabilir. Bu kitabın yazım planında, yönteminde çok parça olmasına rağmen özellikle edebiyat dünyasının büyük üstadı J.L Borges’in “Zahir” adlı öyküsü moda ve paranın işleviyle, zihin ve vizyona müthiş vurgusundan dolayı, beni çok etkilediğini belirtmek istiyorum. En önemli insani özelliğimizden istifade ile onun yöntemini taklit ederek hareket ettim. Tıpkı Borges tedrisatından geçmiş Paulo Coelh’nun da dünyanın en çok satan romanı “Simyacı”da yaptığı gibi. Diğer yandan Walter Benjamin, Gilles Deleuze ve Paul Ricoeur’den etkilenmemek mümkün değildir. Edebiyat, felsefe ve ekonomi alanında iyi eserler vermiş, değerli üstadlardan yararlanmak benim için hassas bir konudur.
Çin Hapşırığı kitabınızda, Corona Virüsü neden bir ejderha olarak nitelendiriyorsunuz?
“Çin Hapşırığı” ismiyle “global etki”yi, daha net ve sınırları daraltan bir isimle anlatmak istedim. Örneğin “dünya” dediğimizde çok şey akla gelir. Oysa sadece “Corona Virüsü” dediğimizde gözle görülemeyecek kadar küçük bir şey, dünyayı istila etmiştir ve vizyona oturmuştur. Milyarlarca insanın zihninde, global vizyonda, baktığı ekranda, aynı ve tek bir şeyin olması en çok olağanüstüdür. Bütün bakışların tek bir şeyi izlemesi mümkün müdür? Karar sizin… Spot açıklamasında ise “Corona Virüsü Ejderhası ve Etkileme Modası” alt başlığını özellikle tercih ettim. Ejderha figürünü en çok Çin’de görsek de tercih sebebim, ejderha kelimesinin anlamının genelde bilinmeyeni ifade etmesindendir. Corona Virüsünün (CV) bilinmezlikleri, onu 2020’nin muamması, ejderhası yapmıştır.

HIZ SEBEBİYLE DÜNYAYA YAYILDI

Üzerinde durduğunuz kavramlardan “meta”nın corona virüs ile yeniden konumlanmasını biraz daha açabilir misiniz?
Artık çağımız yeni formların, tasarımların, olağanüstü şeylerin oluşturulmaya, ortaya çıkmaya başladığı en etkili çağın başıdır. Üretim ve tüketim çok aşırılaşmıştır. Covid -19 ile yeni bir çağ başlamıştır. Her çağ bir nesne, demir çağı, tunç çağı gibi bir madde ile adlandırılmıştır. Nesne, meta ve maddeler bize sürekli ispat ederler. Madde marifetlerini çözen ve bu bilgiyi toplamak için interneti, kayıt için de birçok kayıt nesnesini kullanan insan, maddeye yeni marifetler, yeni işlevler eklemiş bu sayede yeni bilgiler ve işler elde etmiştir. Her yenilik tekrar eden bir yenilik oluşturmuştur ve bu zincir kopmadan hızla büyüyerek devam etmektedir. Acaba bu hızlanma sebebi ile mi işler karıştı? Çünkü her şey hızlı hareket eder duruma geldi. Hastalıklarda öyle. Çin’den çıkan bir virüs, hız sebebiyle tüm dünyaya yayıldı ve kontrolden çıktı.
Kitapta da yer verdiğiniz “Hız ve yavaşlık” kavramları geleceği ne yönde etkiliyor?
İtalyan Carlo Petrini’nin 1986 yılında Roma’daki tarihi Piazza Di Spagna meydanında  bir MacDonald’s açılmasına tepki olarak başlattığı Slow Food hareketi 132 ülkede destek buldu. Bu hareket aslında köklerini Roma imparatorluğundan bu yana var olan “dünya egemenliği” düşüncesinden alarak vizyona oturmuştur. Karşısında ise Fast Food vardır. Ortada bir Roma ve ejderha savaşı mevcut. Ejderha hızlı hareket hızlı yaşam peşinde varlığını ve gücünü sürdürürken buna karşı koymak isteyen Roma yavaşlık stratejisini kullanmaktadır. [Edebiyatta da en çok tanınan iki eser, Milan Kundera’nın “Yavaşlık” adlı kitabında ve tabii ki Stefan Zweig’ın “Satranç” adlı kitabında iki üstat da “yavaşlık ve hız “konularını işlemişler”] Hız ve yavaşlık evrensel bir durum. Kişisel-genel, mikro-makro, yerel ve global şekillerde etki etmekte. Belki üretim, belki sevgi ve belki hastalıklar, sorunlar ve çözümler hep bu iki tanımın etkisi altında. “Çin Hapşırığı” iki kavramın özüne iniyor.

CORONA VİRÜSÜ (CV) = (CV) ÖZ YAŞAMIMIZ

Geleceğin şekillenişiyle ilgili varsayımınız, CV=CV formülünüzden bahsedebilir misiniz?
Bu formülasyon bana ait bir sanal eşleştirme ve kurgudur. CV (yaşam özgeçmişi), genelde bir işe yerleşmeden önce istenen ve belirli eylem geçmişini anlatan belgedir. Latince bir sözcüktür, “Hayat yarışı” veya “hayatta seçilen yol” anlamına da gelir. Corona Virüsünün de (CV) dünyamıza gelene kadar onun da arkasında ata virüsleri gibi onu meydana getirenler var. Şimdi mutasyona uğrayarak kendini geliştirmiş, yeni etkilere sahip olmuş bir virüs var ortada. Derdi, aklınıza ne geliyorsa tüm ilişkileri, organizasyonları sarsmak, bağları koparmak hatta yok etmek, değiştirmek, yeniden dizayn etmek ve yeniden organize etmek. Bunları gerçekleştirdiğinde ancak o zaman yok olacak, ama bırakacağı şey: gelecekteki etkisi. 2020 ile beraber artık, CV -hayatın yolu- belki de Corona Virüsünden (CV) geçer. CV değişiyor. Ekonomik, sosyal, siyasi, kültürel, organizasyonel, zihinsel, görsel, ilişkisel değişim başladı. CV’yi “hayat yolu” olarak alırsak diğer CV (corona virüs) tam da buraya, nefes (hayat) yolunun üzerine oturur. İkisi de eşitlenir ve bu eşitlik çok hayret vericidir. Corona Virüsü (CV)= (CV) Öz yaşamımız. Belki şöyle de formülleştirebiliriz: Global geçmişteki işler (GCV) = (GVC) Global Corona Virüsü

HEP GİYSİLERİMİZE SIĞINIYORUZ

Kitabınızın yazımına neden olan ve kendinize sorduğunuz sorudan yola çıkarsak; giysiler ile Corona Virüsü (CV) arasında nasıl bir ilişki var?
Bu soruya aradığım tatmin edici yanıtlara ulaşmak üzere yaptığım araştırmalar sonucunda elde ettiğim bilgiler çok enteresandır. Bu sebeple de her alıntıyı dipnot ile kaynakçası ile açıkladım. Ortadaki büyük tablonun en önemli parçalarından birisi tüm insanların ortak kullandığı bir “meta” olan giysilerimiz. Giysilerimiz bizi, dış âlemde düşman dünyaya karşı anne rahmi gibi koruyor. Psikolojik giysilerimizi ve fiziksel giysilerimizi kısacası tüm giysilerimizi, hız çağında, eski zamanlar ile kıyaslanamayacak derecede, çok fazla değiştiriyoruz. Kendimizi ifade etmek ve ifadelerimizi giysileştirerek hızlı hareket ediyoruz ve hep giysilerimize sığınıyoruz. Bizi etkileyen Corona Virüsünün, aynı şekilde sorunlarından yılmış, bıkmış, üşümüş insanın örtüsüne, giysisine, koruyucu anne rahmi gibi evine, odasına kapattığını görüyoruz. İşin ilginç yanı büyük bir ölçekte, global bir eve dönüş, global bir sorundan tüm dünya insanlarının eve girerek, sorunu çözmeye, korunmaya kaçışını, kapanmasını görüyoruz. Bu durumun sloganı ise şöyle oluyor: Evde kal!

İMAJLARIN SATILDIĞI BİR DÜNYADAYIZ

Pandemi döneminde de, “temel meta giysilerimiz, kılıklarımız” diyorsunuz?
Artık imajların da satıldığı bir dünyadayız çünkü. Giysiler dünya üzerinde gıdadan sonra en çok ihtiyaç duyulan ve üretilen metalar olsa gerek. Dünyanın küresel köy durumuna gelmesini, hızlı haberleşme yani Manuel Castells’in ifadesiyle ağ toplumu ve hızlı ulaşım, hızlı dolaşım oluşturmuştur. En çok tüketilen giysiler Çin’den dünyanın birçok ülkesine dağılmaktadır. Modanın devleri üretimlerini Çin’e kaydırmıştır. Birçok hammadde Çin’e doğru yol almaktadır. Corona Virüsü Çin’den dünyaya yayıldığına göre giysiler burada önemli rol oynamıştır. Giysi talebinin yüksekliği daha yüksek üretim, kaynak kullanımı ve hızlı bir dolaşımı oluşturan etkenlerden bir tanesidir. Fakat metaforik anlamda giysiler moda ve imaj ile ilgilidir. Belki bu da birçok çeşit ürünün talebinin oluşmasını sağlayan en önemli etkendir. İşin içine moda ve moda devleri, imaj yaratıcıları dâhil olmuştur. GCV=GCV eşitliğinin en iyi açıklaması budur. Bunun dışında maske ve tulum, önlük, eldiven de pandemi ürünleri içinde yer alan giysilerdir. Olay tersinden de düşünülebilir. Hastalık aşırı şekilde yeni giysilerin talebini oluşturmuştur. Pandemi eğer yoğunlaşır ve süresi uzarsa belki gelecekte dış izolasyonu daha fazla sağlayan giysilerin üretilmesi söz konusudur.
Bu döneme dair, modanın etkisini ne yönde ele almalıyız?
Moda bir etkileme sanatıdır. Burada ünlü düşünür Eric Hobsbawm’ın düşüncesini aktarmak uygun olur. “Parlak moda tasarımcıları analitik olmayışı ile nam salmış bu topluluk, nasıl oluyor da nesnelerin alacağı biçimleri profesyonel tahmincilerden daha iyi öngörebiliyorlar. İşte bu tarihteki en anlaşılmaz meselelerden biridir. Kültür tarihçisi içinde en önemli meseledir.” Hobsbawm aslında dehşet verici çok derin olan bu açıklamayı 20.yüzyıl aşırılıklar çağı adlı kitabında yazmıştır. Günümüzde ise Ulrich Lehman’ın özellikle “Tigersprunt” adlı eserinden modayı okuyarak anlayabiliriz. Bilgi metayı etkiler metada bilgiyi. Moda büyük ölçekte etkiler meydana getirmiştir ve getirmektedir. Moda ekonominin can damarıdır. Dinamizmi, eski çağlarda olduğu gibi şimdiki zamanda çok daha şiddetli ve büyüktür. Zira moda haberleşmeye, özenmeye, paraya, her şeyden öte VİZYONA ihtiyaç duyar. Bugün hepsinin varlığı çok güçlüdür. Etkilemek ve etkilenmek insanın özünde en derininde yer alır.

YENİÇAĞ UZAY (EKONOMİSİ) ÇAĞI

Bahsettiğiniz yeniçağ tanımlamasında meta, kapitalizm ve küreselleşme nasıl konumlanıyor?
Kapitalizm küreselleşmenin tam ortasındadır. Almanya’nın birleşmesi, duvarların yıkılması, Perestroyka ve Glasnost ile açıklık ve yeniden yapılanma, internetin gelişimi, mobilin hayatımıza girmesi, Avrupa Birliği’nin büyümesi ile küreselleşme, globalizm hayatımızın son 30 yılına büyük bir etkide bulundu, finansal piyasaları coşturdu, ekonomileri büyüttü. Şimdi ise yeni bir çağa girdik. Endüstri 4.0 diye düşünülse de dijital çağ veya Sanayi 4.0 birer ara kuşak. Yeniçağ ise uzay (ekonomisi) çağıdır. Küreselleşme yerine galaktisizme bırakmaya çoktan başladı. Paypal’ın Tesla’nın SpaceX’in Ceo’su Elon Musk Mars’ta koloni kurma çalışmalarına aynı hızla devam ediyor. Görünen o ki 2020 yıllarI yeni bir sayfadan ötede yeni bir kitap. Bu nedenle bilinen tüm ekonomi, üretim, para-banka, pazarlama, iş, mühendislik, kamu yönetimi gibi, tıp kitaplarının da yenilenmesi gereken bir dönemdeyiz artık. Meta yeni formlarda ve fonksiyonlarda. Büyük dönüşüme göz kırparak onunla aşk yaşayan kapital, hamile kalıp “etkiler” doğuruyor.

NOT: ‘Corona Virüsü (CV)’ ifadesi Erhan Arda’nın Çin Hapşırığı kitabında kullanıldığı şekliyle söyleşiye alınmıştır.