Kitsch zevksizlik mi demek?

Sarışın bir kadın kırmızı tırnaklı ellerinden biriyle göğsünü, diğeriyle Pembe Panter'i tutmaktaydı. Son derece kitsch'di ama ben bayıldım. Ertesi gün heykelin 1 milyon 817 bin 500 dolara satıldığını öğrenince şaşırdım. Meğerse heykeli meşhur heykeltraş, İtalyan porno yıldızı ve milletvekili Cicciolina'nın kocası Jeff Koon yapmış.

Modern Oxford lügatına göre ‘‘kitsch’’ (okunuşu kiç) kelimesi, ‘‘kaba, gülünç, kalitesiz, bayağı, zevksiz ve değersiz’’ anlamlarına gelmektedir. Asrın başında özellikle Viyana Almancası argosunda görülmeye başlayan ‘‘verkitschen etwas’’ diye aşağılanmak üzere kullanılan bir terimden çıkan bir kelimedir.

1960'ların sonunda ve 70'lerde muhtelif sebeplerden sanat sokağa döküldü, her şey zevksizleşip ucuzladı, o zaman ‘‘kitsch’’ kelimesi sıkça kullanılıp dillerde dolaşmaya başladı ve enternasyonal lügatlara girdi. Bugünlere gelince adeta bir felsefi anlam taşıdığı anlaşılıyor. Zevkli olmanın karşıtını bakın nasıl algılamışlar:

John Walters ‘‘Zevksizliği algılayabilmek için çok, çok iyi bir zevk sahibi olmak gerekmektedir’’ demiş.

15 Kasım 1999'da New York'taki Christie's müzayede evinde çalışan bir ahbabımızı Doğan'la birlikte görmeye gittik. Giriş katında birbirinin içine açılan ve aynı zamanda yakında yapılacak olan müzayedenin eşyalarının teşhir edildiği salonda, yukarıdan gelecek olan ahbabımızı beklerken, merakımı yenemeyerek salonları dolaşmaya başladım. En orta yerdeki bir sütunun üzerinde sergilenen Walt Disney'vari bir büst dikkatimi çekti ve seyretmeye başladım. Sarışın genç bir kadın kırmızı tırnaklı ellerinden biriyle göğsünü diğer eliyle de bağıran şeker pembesi renkli, adı üzerinde, taşıdığı Pembe Panteri tutuyordu. Kadının küpeleri ve bileziği parıl parıl yaldızdandı. Bu acaip büst son derece kitsch'di ve fakat ben bayıldım. Dakikalarca baktım, kocamı çağırdım ona gösterdim. Bu heykele bayıldım, alalım evimize koyalım dedim. Ama evime hiç yakışmayacak ve son derece aykırı kaçacaktı. Doğan'a da enteresan gelen bu kitsch büst için yer aradık, ancak bahçeye koyabiliriz dedik ama bahçemize dahi uymazdı. Acaba bu büstü kimler satın alır diye de uzun uzun düşündüm. Bu arada, bu kadar kitsch bir şey almayı arzu etmemden dolayı kendi kendime kızdım zira o güne kadar kitsch kelimesini bendeniz, çirkin, ucuz, aykırı, bayağı olan her türlü görüntü için kullanmaktaydım. Ve demek ki benim zevklerim de bozulmaktaydı, kitsch anlamının içine sığan her vasfa haizdim ve beğenmeye başlamıştım.

NY TIMES’A MANŞET

Ertesi günkü müzayedede bu heykel satılacaktı, benim aklımdan da çıkıp gitmişti. Daha ertesi günü New York Times gazetesi bu satışı manşetten veriyordu ve benim beğendiğim genç kadın büstü 1 milyon 817 bin 500 dolara rekor bir fiyatla satılmıştı. Hayretler içinde kaldım. Büst evet hoştu, kitschdi, ama ne diye bu fiyatlara çıkmıştı bir türlü anlamadım ve soruşturmaya başladım. Heykeli Jeff Koon adında bir heykeltraş yapmıştı. Meğersem çok meşhurmuş. Niye meşhur olmuş diye sorduğumda Neq York'taki çok ünlü bir galerinin takdim ettiği her sanatkar meşhur olur dediler. Ama Jeff Koon'un asıl meşhur olma sebebi İtalya'nın porno yıldızı ve daha sonra İtalyan parlamentosuna milletvekili olan Cicciolina (Çiçolina) ile evlenmesi imiş.

Cicciolina 1990'da İtalyan parlamentosunda ‘‘Şayet Saddam Hüseyin benim ırzıma geçerse bütün esir kalan askerlerin kurtulmalarını sağlarım’’ diye kitsch bir teklifte bulunmuştu.

21. YÜZYIL SANATINDA REKOR

Gelelim Jeff Koon'a: Amerika'nın bir numaralı yaramaz erkek sanatçısı olarak hayata New York'taki Modern Resim Müzesi'ne aza kaydetmekle işe başlamış. Hediyelik eşya dükkanlarında satılan türde heykelcikler yapıp televizyon kültürüyle yetişmiş olan Amerikalıların hayallerine hitap etmekle hayatını sürdürmüş. New York'taki meşhur galeri kendisini keşfedip lanse edinceye kadar...

Kitsch kitaplarında adı çok geçen Jeff Koon aynı zamanda Cicciolina ile pornografik fotoğraflar çektirip, bunları kocaman tuallere bastırıp satmakla da meşhur. Adam kitsch olan her yola başvuruyor. En son satılan heykeli normal bir biblodan daha büyük ve yere oturmuş, kucağında bir maymun taşıyan Michael Jackson'u gösteriyor. 15 Mayıs 2001'de Sotheby's New York'ta satılan bu heykel 5 milyon 615 bin 750 dolara, 21. yüzyıl sanatı için dünya rekorları kıran bir fiyata gitti.

Ne diyeyim artık, kitsch'in anlamı ne hallere girdi. Jeff Koon bir tarafa, Amerika'da mesela piyanist Liberace, Elvis Presley gibi daha pek kitsch örnekleri sayabilirim.

Zevk sahibi olmakla zevksiz olma arasındaki farka gelince, zevkli olmanın hudutları çizilidir ama zevksizliğin hiçbir hududu yoktur. Ne kadar liberal bir cümle...

Ülkemize gelince, o kadar çok kitsch örneği bulunmaktadır ki haddim olmayarak burada sıralamaya kalksam herhalde kıyamet kopar. Onun için etrafınızda gördüğünüz kitschleri siz sayın ve kararı da siz verin.