Kemik iliÄŸi nakli

Memorial Ankara Hastanesi-Çocuk (Pediatrik) Hematoloji Bölümü’nden Doç. Dr. Meriç Kaymak ve Uzman Doktor Seda Şahin, hem kök hücre tedavisi hem de sonraki aşamalar hakkında önemli bilgiler verdi.

Doç. Dr. Meriç Kaymak

Uzman Doktor Seda Åžahin

ANEMİLİ HASTALARDA DA UYGULANAN BİR TEDAVİ BİÇİMİ

Kök hücre nakli (kemik iliği nakli), sağlıklı bir kişiden veya hastanın kendisinden toplanan kök hücrelerin tekrar hastaya verilmesi ile yapılan bir tedavi biçimidir. Bu tedavi çocuklarda özellikle ağır ve yaşamı tehdit eden hastalıkların tedavisinde kullanılmaktadır. Bu hastalıklar arasında, lösemi, lenfoma, nöroblastom, kalıtsal immün yetmezlikler, kalıtsal metabolik hastalıklar, otoimmün ya da immün disregülatuar hastalıkları yer almaktadır. Kök hücre nakli aynı zamanda ‘Beta talasemi majör (Akdeniz anemisi), orak hücreli anemi, edinsel ve kalıtsal aplastik anemili hastalarda da uygulanan önemli bir tedavi biçimidir.

ALLOJENEİK KÖK HÜCRE VE OTOLOG KÖK HÜCRE NAKLİ

Kemik iliği ya da kök hücre nakli iki şekilde yapılabilir.
* Sağlıklı kök hücreler, bir kişiden diğer kişiye (allojeneik) nakledilebilir.
* Kişinin kendi (otolog) hücreleri, önceden toplanıp dondurularak daha sonra kendisine aktarılabilir.
Allojeneik kök hücre kaynağı olarak HLA uyuşumlu sağlıklı akraba veya akraba dışı vericiler; kordon kanı ya da yarı yarıya uyuşumlu anne, baba, çocuk veya kardeşler kullanılabilir. Otolog kök hücre kaynağı, kişinin kendisidir. Allojeneik Kök Hücre (Kemik iliği) naklinin uygulandığı hastalıklar şunlardır: Akut miyeloid lösemi, Akut lenfoblastik lösemi, Kronik miyelositik lösemi, Hodgkin dışı lenfoma, Hodgkin lenfoma, Miyelodisplastik sendrom, Ağır aplastik anemi, Kemik iliği yetmezliği ile giden diğer durumlar (Fanconianemisi, Diskeratozis Konjenita). Otolog kök hücre (Kemik iliği) nakli ise yüksek doz tedavi uygulamak amacıyla kullanılan bir yöntemdir. Kök hücreler, yüksek doz tedavinin kemik iliğinde oluşturduğu hasarı önlemek amacı ile kullanılır. Otolog kök hücre naklinin uygulandığı hastalıklar ise şunlardır: Nöroblastom, Hodgkin lenfoma, Hodgkin dışı lenfoma, Ewing sarkom.

KÖK HÜCRE NAKLİNDE HÜCRELER NASIL TOPLANIR?

Sağlıklı vericiden kök hücre toplamanın iki yöntemi vardır. Bunlardan ilki, kemik iliğinden kök hücre toplamaktır. Bu yöntemde, verici ameliyathanede genel anestezi ile uyutulur ve özel iğneler kullanılarak vericinin kalça kemiğinden kemik iliği toplama işlemi yapılır. İkincisi ise, vericiye büyüme faktörü uygulanılarak kemik iliğinden dolaşan kana yönlendirilen kök hücrelerin aferez cihazı aracılığıyla vericinin kol damarlarından toplanması yöntemidir.

KÖK HÜCRE NAKLİ NASIL YAPILIR?

Hastalara verilecek kök hücrelerin reddedilmemesi için, nakil öncesinde kemoterapi ve immün sistemi baskılayan ilaçlardan oluşan, hastalığın cinsine ve hastanın yaşına bağlı olarak değişen ‘Hazırlık Rejimi’ dediğimiz bir tedavi uygulanmaktadır. Bu tedavi süresi ortalama 1 hafta ile 10 gün arasında değişmektedir. Nakil günü, kemik iliğinden veya periferik damardan toplanan kök hücreler hastaya damar yolu ile verilmektedir. Dondurulmuş ürün kullanılacaksa çözdürme işlemi sonrası hücreler damar yolu ile hastaya verilir. Hücrelerin hastaya verilme süresi, toplanan ürünün miktarı, hastanın kilosu ve yaşı ile değişmektedir.

KÖK HÜCRE KİMLERDEN ALINIR?

Kök hücre, doku grupları uygun kardeşlerden veya nadiren diğer aile bireylerinden alınabildiği gibi; doku bankaları aracılığıyla, doku grupları uygun akraba olmayan vericilerden de alınabilmektedir. Hastanın kendi kök hücrelerinin dondurulup saklanması ve gerektiğinde verilmesi de (otolog kök hücre nakli) diğer bir seçenektir.

KÖK HÜCRE NAKLİ SONRASI NELER YAPILIR?

Hastalar öncesi hazırlık rejimi süresince ve sonrasındaki ortalama 1 ay boyunca fiziki şartları Sağlık Bakanlığı’nın yönetmeliklerine uygun özel fiziki koşullara sahip odalarda (nakil ünitelerinde) kalmaktadırlar. Bu süre içerisinde tecrübeli hemşire ve doktor takibi  önem arz etmektedir. Hastaların nakil sonrası allojeneik kök hücre nakli yapılmış ise dördüncü haftalarında verilen hücrelerin ne kadarının hastanın kemik iliğine yerleştiğine bakılmaktadır. Bu teste ‘kimerizm’ testi denilmektedir. Bu testten sonra hastalar genel durumları iyi ve herhangi bir problemleri yoksa taburcu edilmektedir.