Aşı stratejisinde karşılıksız çıkan vaatler

Geçen cumartesi günü yayımlanan “Türkiye BioNTech Tercihinde Neden Geç Kaldı?” başlıklı yazımızda, Sağlık Bakanı Dr. Fahrettin Koca’nın ilk aşamada bu seçeneğe mesafeli baktığını, tercihini Çin aşısı Sinovac üzerinde kullandığını hatırlatmıştık. Koca’nın bütün aşı stratejisini, bu tercihle birlikte nisan ayından itibaren yerli aşının devreye gireceği gibi dayanaksız çıkan bir varsayım üzerine inşa ettiğini kendi açıklamaları üzerinden göstermiştik.

Türkiye’nin salgınla mücadelede azımsanmayacak bir zaman süresini kaybetmesine neden olan bu kararların ardından şimdi BioNTech’in seçeneğinin ön plana çıkmasıyla yeni bir evreye geçiliyor. Salgınla mücadeledeki bu dönemeç noktasında, geride bıraktığımız dönemde kamuoyuna yapılan vaatlerle bu vaatlerin gerçekleşme durumunu karşılaştırıp, bir döküm çıkartmakta yarar var.

TOPLUMUN ANCAK YÜZDE 14.25’İ AŞILANABİLDİ

Tabii bu karşılaştırmayı yapabilmek için salgına karşı aşılamanın 13 Ocak’ta başlamasından sonra geçen yaklaşık dört buçuk aylık süre zarfında aşı kampanyasının nasıl bir akışta seyrettiğini de dikkate almamız gerekiyor. Yazımızı tamamlayan grafik uygulanan bir ve iki doz aşıların toplamlarını haftalık zaman dilimleri üzerinden gösteriyor.

Tablodaki nihai toplam dün sabah saat 09.00’da Sağlık Bakanlığı’nın web sitesindeki resmi veriyi esas alıyor. Buna göre, yeni bir hafta başlarken dün sabah itibarıyla bugüne dek yapılmış toplam aşı miktarı 27 milyon 876 bine gelmişti. İki doz aşı olmuş vatandaşlarımızın sayısı 11 milyon 919 düzeyindeydi. Dün saat 16.30 sularında bu sayı 12 milyon eşiğini geçti.

Türkiye’nin nüfusu TÜİK’e göre 83 milyon 614 bin dolayında. Buradan hareketle, geçen dört buçuk aya yakın süre  içinde nüfusun henüz yüzde 14.25’inin aşılanmış olduğunu söyleyebiliriz. Genel kural olarak, güvenli bir toplumsal bağışıklık eşiğine ulaşılabilmesi için nüfusun yüzde 75’inin aşılanmış olması gerekiyor.

Kuşkusuz, COVID-19 geçirmiş olan 5 milyonun üzerindeki insanın da bağışıklık kazandığını kabul ederek bu hesaba dahil etmeliyiz. Ayrıca, bu hastalığı farkında olmadan geçirenlerin sayısı bilinmiyor. Her halükârda, Türkiye’nin bu güvenli eşiğin çok uzağında durduğunu teslim etmek durumundayız.

Bu tablonun bize gösterdiği en önemli olgu, şu ana kadar ağırlıklı olarak Çin’den gelen aşıların düzenli bir tedarik akışının olmadığı, akışın sürekli iniş çıkışlar gösterdiğidir. Bu arada, en sıkıntılı zaman kesitinin 10-16 Mayıs haftası olduğunu söylemek mümkündür.

25 KASIM: ‘ÇİN’DEN ARALIK-ŞUBATTA 50 MİLYON DOZ GELECEK’

Bu noktada Koca’nın aşı tedariki ve aşılamayla ilgili kamuoyuna duyurduğu hedefleri kısaca hatırlayalım. Koca, bundan altı ay önce 25 Kasım tarihindeki açıklamasında, Çin Halk Cumhuriyeti’nde üretilen Sinovac aşısı için “Aralık ayında 20 milyon, ocak ayında 20 milyon ve şubat ayında da 10 milyon olmak üzere toplam 50 milyon için sözleşme imzalandığını” bildiriyor. Bakan, “Şu an için sözleşmeye bağlanan 50 milyon aşı için muhtemelen 11 Aralık gibi bu aşı takvimine başlanabilir” diyor. Bakan, BioNTech ile de aralık ayında 1 milyon, devamında 25 milyona kadar aşı için görüşmeler yapıldığını kaydediyor.

Gelgelelim, Çin’den ilk aşıların yola çıkışı gecikmiş, 3 milyon dozluk ilk parti 30 Aralık’ta teslim edilmiştir. Aşılamaya da ancak 13 Ocak’ta başlanabilmiştir.

İLK HEDEF: MAYIS SONUNA KADAR 52.5 MİLYON İNSAN AŞILANACAK

Koca, toplumsal bağışıklık açısından bakanlığın hedeflerini de kamuoyuyla paylaşmıştır. 25 Şubat açıklaması bu bakımdan önemlidir. Bu açıklamada, Çin ile ilk parti varılan 50 milyon dozluk mutabakata ek olarak ikinci bir anlaşmayla toplamın 100 milyona çıktığını, BioNTech ile de mart sonu itibarıyla 4.5 milyon olmak üzere anlaşma yapıldığını anlatıyor. Bakan, BioNTech dışında salt Sinovac seçeneği üzerinden şöyle bir hedef veriyor:

“Astra Zeneca ve BioNTech ilavesi dışında söylüyorum. Şu an net, kesin olan 105 milyon için söylüyorum. En geç mayıs sonuna kadar bunun olacağını düşünüyoruz. Bu ne demek? 52.5 milyon insanımızın aşılanması demek... Toplamda baktığımızda 52.5 milyon insanımız, 20 yaşın üzerinde herkesi yapabilir duruma gelmiş olacağız. Ne zamana kadar? En geç mayıs ayına kadar bitirmek istiyoruz. Hazirana gelmeden bu sayıyı yakalamak istiyoruz.”

11 MART: HEDEF YAZ SONUNA ÇEKİLİYOR

Sağlık Bakanı Koca, bu açıklamadan iki hafta kadar sonra 11 Mart’taki bir beyanında, “net, kesin” diyerek kendisini bağladığı bu hedefi ciddi bir şekilde revize ederek, mayıs sonunu -yaz sonuna- kaydırıyor. Koca, bu açıklamasında “Planladığımız şekilde nüfusumuzun 50 milyonluk kısmının aşısını sonbahardan önce yaparsak salgın üzerimizde ağır bir baskı olmaktan çıkacak. Vaka sayıları, kayıplar şimdikiyle kıyas edilemeyecek kadar azalacak, virüsün yayılım hızı düşecek” diye konuşuyor.

25 MART: HEDEF BU KEZ YAZ BAŞINA ÇEKİLİYOR

Koca, 25 Mart tarihli açıklamasında yeniden mayıs sonuna kadar -100 milyon aşı- hesabını yapıyor. Bakan, “Mayıs sonuna kadar 100 milyon dozun Türkiye’ye ulaşmasını bekliyoruz. Anlaşma bu şekilde yapılmıştır. Bunlar her birinize güven telkin edecek sayılardır. Bunlar neyi geride bıraktığınızı ve sizi nasıl bir hayatın beklediğini gösteren sayılardır” diye konuşuyor. Koca, aynı açıklamada “Planlarımıza göre 100 milyondan fazla doz aşının tamamı mayıs sonuna kadar elimizde olacak. Ve 50 milyon kişinin aşısı tamamlanıp, büyük kısmında koruyuculuk başlayacak. İnanın ki, yakın günler güzel günler olacak” diye ekliyor.

NİSAN AYI: ‘UĞUR HOCA’NIN SELAMLARI VAR’

Çin’den tedarikte hedeflerin tutmamasıyla mart ayının ilk iki haftasında aşı kampanyası yavaşlamış, alternatif arayışlar da bu arada hızlanmıştır. Nisan ayı başında BioNTech aşısı da devreye girmiştir. Bakanın açıklamalarına göre, 12 Nisan tarihi itibarıyla BioNTech’ten 4.5 milyon doz aşı gelmiştir. Bu miktar geçen hafta 6.1 milyon doza çıkmıştı.

Bakan, 12 Nisan’da yaptığı bir açıklamada Uğur Şahin’in miktarı arttırmak için yoğun bir çaba içinde olduğunu anlatarak, “Bütün vatandaşlarımıza selamları var, ‘Haziran ayı için 30 milyon doz aşıyı şimdiden söz verebilirsin’ dediler. Bunu daha da arttıralım diye görüşüyoruz” diyor. Görüleceği gibi, “Uğur Hoca faktörü” kuvvetli bir şekilde denkleme girmeye başlamıştır.

SPUTNİK SEÇENEĞİ VE ÇİN’DEN SEVKIYAT AKSIYOR

Koca, nisan ayının sonuna doğru Rusya’nın ürettiği Sputnik aşısını artan bir vurguyla ön plana getiriyor. Bakan, 28 Nisan tarihli açıklamasında “Altı ay içinde 50 milyon doz olmak üzere anlaşmanın imzalandığını, ilk sevkıyatın mayıs ayında gerçekleşeceğini” belirtiyor.

Koca’nın 30 Nisan tarihli açıklaması bir kırılmaya işaret ediyor. Grafikten de izleneceği gibi nisan ayının ortasında aşılama yeniden hız kaybediyor. Bakan, bu açıklamasında sıkıntıların Çin’den kaynaklandığını kayda geçirerek, “100 milyonluk anlaşma”yı hatırlatıyor, “Ancak aşının üretildiği ülkenin (Çin) bunu kendi vatandaşları için kullanmak istemesinden dolayı bu miktarın gelmediğini” söylüyor. Bakan, “Nisan ayında bu anlamda bir sevkıyatın olmadığını, sevkıyatın önümüzdeki günlerde tekrar başlayabileceğini” söylüyor.

Bakan, ayrıca BioNTech konusunda miktarın 30 milyondan 90 milyona çıkartılması amacıyla görüşmeler yapıldığını belirterek, “90 milyon dozun erken dönemde yazdan önce gelmesi için yoğun gayret içindeyiz. Uğur Hoca 30 milyonu arttırma noktasında gayret içinde” diyor.

20 MAYIS: BIONTECH’TEN EYLÜL SONUNA DEK 120 MİLYON DOZ

Ve son olarak Koca, geçen perşembe günü Prof. Uğur Şahin ile videokonferans üzerinden ortak bir açıklama yaparak, BioNTech ile yeni hedefi eylül sonuna kadar 120 milyon doza çıkartmıştır.

Sonuçta yaşanan aşı serüveni, Çin aşısı üzerine kurulan bir stratejinin tedarikte yaşanan sorunlarla birlikte BioNTech seçeneğine doğru evrilmesinin öyküsüdür. Burada şu iki temel tespiti yapmamız gerekiyor:

- Çin’den mayıs ayı sonuna kadar 100 milyon aşı sağlanması hedefi gerçekleşmemiştir. Önceki akşam itibarıyla Türkiye’de yapılan 27 milyon aşı çoğunluk Çin’in ürettiği Sinovac olmakla birlikte, bu miktar sözleşmeye bağlanan taahhüdün çok altındadır. Aralık-şubat dönemi için taahhüt edilen 50 milyonun yarısına yakın bir bölümü aralık sonu-mayıs döneminde beş ayda ancak teslim edilmiştir.

- Bunun da sonucu olarak Koca’nın mayıs ayı sonuna kadar 52.5 milyon vatandaşın aşılanması hedefi de hayata geçirilememiştir. Bugün 25 Mayıs.