15 Temmuz darbe davalarında failler ve mağdurlar

Bu değerlendirmeyi yaparken o gece kalkışmaya fiilen katılmış olan darbecilerin adalet önünde hesap vermeleri sürecinde kat edilen mesafeyi de görmüş oluyoruz. Ancak bu envanteri çıkartırken, açılan davalarda beraat eden askerlerin sayısının hiç de az olmadığını tespit etmek, soruşturma süreçlerinin yol açtığı mağduriyetlerin boyutları hakkında göz açıcı oluyor.

AKINCI DAVASI HÂLÂ BİTMEDİ

 Meselenin mağduriyet kısmına geçmeden önce yargılamaların genel bir fotoğrafını çekelim. Son verilere baktığımda ilk dikkatimi çeken gelişme, davaların sonuçlandırılmasında geride bıraktığımız bir yıl içinde kaydedilen gelişmenin biraz sınırlı kalmış olması. 15 Temmuz sonrasında Türkiye’nin muhtelif illerinde toplam 289 darbe davası açılmıştı. Geçen yıl bugünlerde bu davalardan 265’i sonuçlanmış bulunuyordu. Bu yıl ise biten dava sayısı 275’e ulaşmıştır. Yani bir yıl içinde yalnızca 10 dava bitirilebilmiştir. COVID-19 salgını nedeniyle duruşmaların görülmesinde yaşanan duraklamayı bunun gerisindeki faktörlerden yalnızca biri olarak not etmeliyiz.

Bu durumda birinci derece mahkemelerdeki yargılamalarda parantezin kapatılabilmesi için 14 davanın daha sonuçlanması gerekiyor. Bunlardan biri, bu gruptaki en kritik dosyalardan biri olan 475 sanıklı Akıncı Üssü davası. 15 Temmuz 2016 gecesi darbe girişiminin ana karargâhı işlevini üstlenen bu üste yürütülen faaliyete ilişkin açılmış olan davada, halen savcılığın esas hakkındaki mütalaası üzerinde sanıkların yaptıkları savunmalar alınıyor.

Bunun gibi sürmekte olan bir diğer kritik dava 142 sanıklı Kara Kuvvetleri Komutanlığı dosyasıdır. Ayrıca, 512 sanıklı Cumhurbaşkanlığı Muhafız Alayı davası da bu kategorideki önemli bir başka kovuşturmadır. Keza, Ege Ordu Komutanlığı davasında haklarında hüküm açıklanan 137 sanık dışında kalan 145 sanığın yargılanmasına oldukça ağır bir tempoda devam ediliyor.

Devam eden bu 14 davada yargılanan sanıkların toplamı 1.369’dur. Bu sanıklardan yalnızca 605’i tutukludur; 18’i hakkında ise yakalama kararı var... Kalan sanıklardan 544’ü adli kontrollü, 202’si ise adli kontrol önlemi de olmaksızın tutuksuz bir şekilde yargılanıyor.

Muhtemelen bu yılın sonunda kalan davaların da çoğunun, belki de tümünün sonuçlanmış olduğuna tanıklık edeceğiz. Böylelikle, darbe davalarında 2021’den itibaren top herhalde artık yalnızca istinaf mahkemeleri ve Yargıtay’ın sahasında olacaktır.

DAVALARIN GÖRÜNMEYEN MAĞDURLARI: ERLER...

Birinci derece mahkemelerde sonuçlanmış 275 davaya baktığımızda, 1.315 sanığa ağırlaştırılmış müebbet, 1.217 sanığa müebbet, 1.598 sanığa süreli hapis cezası, 2 bin 692 sanığa beraat, 544 sanık hakkında ise ‘ceza verilmesine yer olmadığına’ karar verildiğini görüyoruz. Bu çerçevede toplam 7 bin 376 sanık hakkında birinci derece mahkemelerde hüküm çıkmış bulunmaktadır.

Burada yapmamız gereken bir saptama, beraat edenlerin toplam sanıklar içindeki oranının yüzde 36.4 gibi hiç de azımsanmayacak bir ağırlık tutmasıdır. Hakkında ceza verilmesine yer olmadığına hükmedilenleri, (yüzde 7.3) de bu gruba kattığımızda yüzde 44 gibi bir orana yaklaşıyoruz. 

Beraat alanlar içinde erler 1.184 kişiyle yüzde 43.9 gibi bir oran oluşturuyor. Bu grupta 20 general, 408 subay, 370 astsubay, 574 uzman çavuş, 32 polis memuru, 90 askeri öğrenci ve 14 sivil kişi var. Bunlar içinde yarıdan da fazla olmak üzere devlet memuru statüsünde olanların KHK’lar vasıtasıyla kamudan ihraç edildiklerini ve hapis yatmak dahil ciddi mağduriyetler yaşadıklarını da hatırlamalıyız.

Beraat edenler içinde nicelik olarak da en büyük mağduriyeti yaşayan kümelerden birinin 15 Temmuz gecesi hiçbir şeyden haberi olmayıp komutanlarının verdikleri emirlere uydukları için kendilerini darbe faaliyetinin ortasında bulan erlerin oluşturduğunu belirtmeliyiz.

Buna karşılık darbe davalarında yargılanan sanık erler içinde beraat etmeyen ve suçu sabit görülerek mahkûm edilenler da vardır. Sanık erlerden 12’si ağırlaştırılmış müebbet, 91’i müebbet, 43’ü ise süreli hapis cezasına çarptırılmıştır.

Çok büyük bir bölümü kalkışmanın ardından hapse atılan ve kademe kademe serbest bırakılan sanık erler, 15 Temmuz’dan sonra yaşadıkları mağduriyet bağlamında durumları kamuoyunda en az fark edilen kesim olmuştur.

MAHKÛMİYETLERDE DURUM

Davalardan çıkan mahkûmiyetlere bakarsak, general rütbesindeki sanıklardan 72’si ağırlaştırılmış müebbet, 20’si müebbet, 18’i süreli hapis cezası almıştır. Subay sanıklarda bu üç kategorideki mahkûmiyetlerin sayısı aynı sıra içinde 900, 429 ve 689’dur. Astsubaylarda ise bu sıralama 190, 149 ve 268, uzman çavuşlarda 51, 164, 368, askeri öğrencilerde ise 61, 352 ve 30 şeklinde beliriyor.

Tabii, buraya kadar verdiğimiz sayılar birinci derece mahkemelerde açıklanan hükümleri yansıtıyor. Bu davaların bir de bölge adliye mahkemelerindeki istinaf ve en son Yargıtay’daki temyiz aşamaları var. Şimdiden sonuçlanan bazı dosyalarda birinci derece mahkemelerde mahkûm olduğu halde istinaf ve Yargıtay aşamalarında haklarında verilen mahkûmiyet kararları bozulan sanıklar da var.

DAHA DENGELİ BİR FOTOĞRAF YERLEŞİYOR

Sonuçta, beraat eden asker sanıklarla ilgili olarak verdiğimiz oranın özellikle Yargıtay aşamasından sonra daha da yükseleceğini pekala gerçekçi bir tahmin olarak ileri sürebiliriz.

Ancak beraatların sayıca artması keyfiyeti, hatırı sayılır bir bölümü 15 Temmuz gecesi suçüstü yakalanan ve mahkûm olan darbe faillerinin sayısının ciddi bir orana karşılık geldiği gerçeğini göz ardı etmemelidir. Birinci derece mahkemelerde ağırlaştırılmış müebbet, müebbet ve süreli hapis cezasına çarptırılan sanıkların oranı yüzde 56’dır.

Yine de yargılama sürecinin zaman içinde ilerlemesiyle darbe davalarında kim suçlu-kim masum ayrımını yapabilmemiz açısından ilk döneme kıyasla daha dengeli bir fotoğrafın yerleşmekte olduğunu söyleyebiliriz.

Ne yazık ki, bütün bu süreç ağır bir şekilde işlemektedir. Ve insani düzeyde maruz kalınan mağduriyetler, çekilen acılar, yaşanan sıkıntıları telafi etmek mümkün olmamaktadır.