Turkuaz rengi dünyada ilk kez kitap oldu

Turkuaz kitabı yazmak nereden aklınıza geldi?

Aslında bu fikir Filli Boya’dan çıktı. Benim aklımda böyle bir araştırma yapmak yoktu. Turkuaz rengi benim de en sevdiğim renklerdendir, ama turkuaz kitabı sadece Türkiye’de değil, dünyada da bir ilk oldu. Üstelik biz bu renge sadece renk olarak bakmadık, anlam olarak da baktık.

Nasıl bir anlam? Turkuazın nasıl bir özelliği var?

Bir kere turkuazın binlerce tonu vardır. Bir uçtan bir uca dans ederek gider turkuaz tonları. Bu durum dünyadaki başka hiçbir renkte yoktur. Bu nedenle de çok özeldir turkuaz. Aynı zamanda gücü ve kudreti ifade eder. Örneğin Kanuni Sultan Süleyman’ın tahtının arkasında sadece tek bir taş durur o da turkuaz renkli taştır.

Turkuaz Türkler için ne ifade ediyor peki?

Turkuaz, ta Orta Asya’dan günümüze dek birçok mimari eserde, süslemelerde, giysilerde kullanılmış. Meselâ Osmanlı mücevherlerinde turkuaz taşına çok sık rastlanır. Bu rengin Türklerde çok kullanılması, Avrupalıların ona ‘turkuaz’ demesine sebep olmuş. Turkuaz adının ilk kullanımına ise 16. Yüzyılda rastlanıyor. Ancak turkuaz sözcüğü de tıpkı turkuaz rengi gibi birçok tondan oluşuyor. Örneğin Almanlar ‘Türkis’ diyor, İspanyollar ‘Türkeza’ diyor, İngilizler ‘Turquoise’ diyor. Yani turkuaz her zaman bir çeşitlilik arz ediyor. Biz turkuaz rengine eskiden ‘firuze’ dermişiz. Kökeni de İran’dır. ‘Turkuaz’ adını kullanmamız ise Avrupalılar sebebiyledir.

Edebi eserlerde de kullanılmış mı?

Evet. Örneğin Shakespeare, Venedik Taciri oyununda ‘turkuaz’ sözcüğünü kullanmış. Daha sonra birçok başka edebi ederde de yer almış ve sonunda Türkçeye geçmiş. Yani aslında bizi anlatan bir sözcük olan turkuaz, bize yabancı bir dilden gelmiş. Çok özel bir durumdur bu. Ancak sadece turkuaz değil, firuze sözcüğünün kullanım alanlarını da inceledik kitapta. Şiirlerdeki kullanımından tutun da Aysel Gürel’in yazdığı Firuze şarkısına kadar...

Kitapta çok sayıda da fotoğraf yer alıyor…

Turkuaz renginin nerelerde kullanıldığını fotoğraflamak istedik. Çok değerli iki fotoğraf sanatçısı Ali Konyalı ve Tarkan Kutlu, İznik, Bursa, Konya gibi Anadolu’nun değişik yerlerine gittiler, birbirinden güzel fotoğraflar çektiler. Selçuklu çinilerinden tutun da cami işlemelerine kadar turkuaz rengin kullanıldığı her şeyin fotoğrafını çekip kitaba koyduk. Üstelik tek tek tonları da fotoğrafladık.

Peki, çağdaş eserlerde turkuaz kullanımı ne durumda?

Oldukça yaygın. Meselâ çağdaş seramiğin öncülerinden değerli sanatçı Füreya Koral birçok eserinde kullanmıştır. Birçok yeni eserde de var. Çünkü turkuaz bizim içimize işlemiş bir renk.

Geçtiğimiz yıllarda Türk Milli Takımının kırmızı-beyaz renkleri yerine turkuaz rengi kullanıldı. Ne düşünüyorsunuz?

Bayrağımızın rengi kırmızı-beyazdır. Hepimizin de alıştığı renk budur. Bu nedenle Milli Takımda turkuaz değil de kırmızı-beyaz kullanılması daha doğal geliyor. Ancak turkuaz kullanımı elbette ki bir milli kullanım olarak yalnızca milli takım ile sınırlandırılmamalı. Pek çok farklı yerde kullanabiliriz turkuazı.

“Orta Asya’dan Anadolu’ya gelen yol hep turkuazdır” diyorsunuz. Neden?

Turkuaz Orta Asya’daki Türkler tarafından da kullanılan sevilen bir renk. Örneğin Karahanlı Türkler turkuazı takılarında kullanmış. Türkler Orta Asya’dan Anadolu’ya doğru ilerlerken bıraktıkları pek çok mimari anıtta kullanmış. Sırlı tuğlalarda, mozaik tuğlalarda ve çinilerde kullanmışlar.

Turkuaz rengi nasıl elde edilmiş peki?

İçinde bakır oksit var. Ancak bu durum toprakta da var. Bazı topraklarda çok yaygın. Örneğin Konya ve çevresinde çok var bu topraktan. Anadolu Selçuklularının yerleşimi bütün Konya ve çevresindedir biliyorsunuz. Bu olanak, Selçukluların bütün anıtsal yapılarında turkuaz rengini kullanmalarını kolaylaştırmış.

Turkuaz renginin bir gücü olduğuna da inanılıyor…

Evet. Turkuaz rengi, cevhernamelerde, yani bütün bu taşların nelere şifa olduğunu anlatan kitaplarda, ‘en iyi taş’ olarak görülür. Turkuazın ömrü uzattığı, her hastalığa şifa olduğu, bu taşı taşıyana yenilmezlik sağladığı bilinir. Bu nedenle Osmanlı padişahlarının tahtlarında çok sayıda turkuaz kullanılmıştır. Hatta Aristo da Büyük İskender’e, üzerinde turkuaz taşıması gerektiğini öğütlemiştir. Bunun sebebi, turkuazın yenilmezlik sağlaması ve onu taşıyan insanı herkese hoş gösterdiğine inanılmasıdır. Üstelik bu renk tüm tarih boyunca nazara karşı da kullanılmıştır.