Economist'in bu haftaki kapağı

Salih NEFTÇİ

Fırsat bulursanız ünlü İngiliz haftalık dergisi Economist'in bu haftaki sayısına biz göz atın. Fazla uzağa değil, kapağına bakın yeter.

Hisse senedi piyasalarını, özellikle de Amerikan borsası Wall Street'i konu yapan bir kapak göreceksiniz. Bir adam gökdelenin tepesinden atlamış. Düşüyor.

Dergi, Wall Street (ve diğer şişmiş hisse senedi piyasalarıyla ilgili) bir başlık atmış ve üstüne de büyük harflerle eklemiş:

‘‘Allah kahretsin, çök artık!’’

***

Amerika'da hisse senedi fiyatlarının aşırı bir seviyeye ulaştığı uzmanlarca biliniyor.

Wall Street bu tahminleri ‘‘dinlemedi’’ yükselmeye devam etti.

Ama olay son zamanlara kadar fazla şişmiş bir piyasadaki balonun sönmesi ve sürdürülmesi imkânsız kazançlara alışmış bazı trader'ların yeni bir ders almalarından ibaretti.

Olağanın biraz ötesinde bir düşüş yaşanırdı. Piyasalarda hava bir süre tatsızlaştırdı. Amerikan Merkez Bankası, faizleri biraz yükseltme durumunda kalabilirdi. Büyüme hızı bir, birbuçuk azalır, finansal piyasa çalışanlarından 10-20 bini işlerini (geçici bir süre için) kaybederdi...

Son zamanlara kadar:

‘‘İşte o kadar’’ diye düşünüyordum.

Ama birkaç aydır olayın boyutu değişmeye başladı.

***

Uzmanlar, ‘‘Fiyatlar bu şekilde artmaya devam edemez’’ dedikçe, Wall Street yükseldi.

Amerikan Merkez Bankası Başkanı Greenspan'in geçenlerde yaptığı sertçe uyarı bile Wall Street'i ancak yüzde 1 geriletti. Fiyatlar sonra yine yukarı gitti.

Piyasa yükseldikçe trader'ların kendilerine olan güvenleri daha da arttı. Her spekülatif balonda görülen yorumlar piyasaya yayıldı:

‘‘Fiyatlar hızla yükselmeye devam edebilir. Çünkü, Amerikan ekonomisinde yapısal bir değişiklik var. Eski koşullar artık geçerli değil.’’

‘‘Fiyat kazanç oranı ve gibi kriterlerin eskiden bir anlamı vardı. Artık yok.’’

‘‘Bilançolar etkili olmayacak.’’

‘‘Alım dalgasının sona ermesi için herhangi bir neden göremiyoruz. Yeni yatırımcılar gelecek.’’

‘‘Fiyatlar biraz gerilerse, bu alıma geçmek için iyi bir fırsat oluşturur.’’

Vs...

Fiyatlar yukarı gittikçe bu yorumlara inananların sayısı arttı.

***

Ve eskiden beklediğim ‘‘olağan düşüş’’ yavaş yavaş korkutucu hale gelmeye başladı.

Yaşanacak büyük sarsıntı şimdi acaba New York'ta işleri çok olumsuz etkileyebilir mi diye düşünmüyorum. Bizim öğrencilerin finansal piyasalarda iş bulması üç dört yıl epeyi zorlaşır. Finansal kurumlar sadece Wall Street'te 40 binden fazla çalışanı işten çıkarabilirler. New York'un vergi gelirleri hızla düşer. Şehirde hayat yavaşlar...

Elbette bu düşüşün dünya ekonomisinde de etkileri olabilir.

Bu olasılık artık kaygı verici hale gelmeye başladı.

***

Economist Dergisi'nin kapağındaki:

‘‘Allah kahretsin, çök artık’’ sözlerini de bu bakıma iyi anlıyorum.

Economist, fiyatların daha da yukarı gitmesi durumunda işlerin sarpa sarmasından korktuğunu dile getirmek istiyor. Herkesin iyiliği için bir ‘‘crash’’ bekliyor.