19 Şubat 1932: Halkevleri açıldı

Adnan Menderes, 12 Aralık 1950 günü DP Meclis Grubu’nda yaptığı konuşmada şunları söylüyordu: "Halkevleri denilen müessese bugün toplumsal yapımızda bir diken gibi, bir yabancı cisim gibi önemsiz bir şeydir. Toplumsal, siyasal bir işlevi kalmamış, kapılarına zincir vurulmuştur. Buyurdular ki halkı demokrasi terbiyesi ile yoğuracak kurumlar haline getirmek lazımdır. Kendilerini ikaz ederim, hiç farkında olmadan totaliter bir zihniyetin ifadesinde bulunuyorlar." (Ş.Çizmeli, "Menderes, Demokrasi Yıldızı", S.484)

Bu eleştiriyi yapan insan, çok değil, 5 yıl önce CHP Milletvekili ve Parti Müfettişi idi. Gittiği her kentte halkevini ziyaret ve teftiş ediyordu.

MENDERES BAŞKANDI

Halkevlerini acımasızca eleştiren Adnan Menderes, siyaset hayatına Aydın Halkevi Başkanı olarak başlamıştı. Aydın Halkevi Başkanı Adnan Menderes, 19 Şubat 1932 tarihinde şunları söylüyordu: "Geçen yıl Gazi Hazretleri’nin kafasında olan halkevleri düşüncesi bugün gerçekliğe kavuşmaktadır. Ulusal amaçları kökleştirecek, sosyal ve ulusal dayanışmayı destekleyecek olan bu kurum, halkın içten desteğine gereksinme duymaktadır." (Anıl Çeçen, Halkevleri, Gündoğan Yayınları, S.246)

TEKKEYE GÖZ YUMDULAR

Halkevleri, CHP’nin bir yan kuruluşu olarak kurulmuştu. Daha sonra 1947 CHP kurultayında halkevleri için özel bir komisyon kurularak rapor hazırlanmış ve ilke olarak vakıf statüsüne geçirilmesi ve bağımsız bir yapıya kavuşturulmasına karar verilmişti. Ancak CHP her zamanki savsaklama yüzünden bu tasarıyı gerçekleştiremedi.

Demokrat Parti, halkevlerinin CHP ile ilişkisini eleştirirken bu kuruluşların belediyelere devredilmesini istiyordu. Ancak kendileri iktidara geçince bunların belediyelere devredilmesi önerilerini unutup CHP’nin mallarına el koymak için çıkardıkları yasa ile bütün halkevlerini ve halkodalarını kapattılar. Halkevlerini kapatan Demokrat Parti, artık gizli tekke ve medreselerin faaliyetlerine göz yumuyordu.

İKİZİ FRANSA’DA

1940 yılında, halkevlerinde verilen 2835 konferansı 1 milyondan fazla insan dinlemişti. Türkçe, yabancı dil, biçki-dikiş, müzik, resim, heykel, çiçekçilik, muhasebe, motorculuk, daktilo gibi kurslara 345.672 kişi katılmıştı. Kitap sayısı 349.093’e, okur sayısı ise 2 milyona ulaşmıştı. 38 halkevinde sinema salonu açılmış, 26’sı düzenli olarak dergi yayınlamaktaydı. Kapatıldıklarında 48 halkevi ve 4322 halkodası vardı. Halkevlerinin ve halkodalarının amacı, uluslaşma süreci içinde okul eğitimi ile halk eğitimini birlikte götürmek idi. Halkevleri, çalışma kollarıyla çevre ve bölge halkıyla kaynaşmaya aracılık edecekti.

Kuruluşunda çalışan ve başkanlık görevleri yüklenen DP kadrosunun halkevlerini kapatması, ülkemiz kültür hayatına öldürücü bir darbe indirdi. DP eleştirilerinde önerdiği gibi halkevlerini belediyelere bağlamış olsaydı, ülkemiz şimdi bulunduğu yerin çok ötesinde olur, belki de bazı sorunları sorun olmaktan çıkardı. DP ülkenin hizmetinde kullanılabilecek bir olanağı yok ederken, Charles de Gaulle’ün kültür bakanı, büyük yazar ve kültür adamı Andre Malraux, on yıl sonra, 1961 yılında, günümüzde de yaşamakta olan kültür evlerinin ilkini Le Havre kentinde açıyordu. Bu kültür evleri, halkevlerinin ikiz kardeşidir!