Diyetler neden hasta ediyor
Kilo fazlalığının sağlığımız üzerinde olumsuz birçok etkisi var. Fazla kilolar beden sağlığını da ruh sağlığını da tehdit ediyor.
İşte bu nedenle sağlık uzmanları herkesin sağlıklı bir kilo aralığında kalmasını tavsiye ediyor. Ama işin başka boyutları da var. Kilo fazlalığı olan herkesin mutlaka ve acilen kilo vermeleri gerekmiyor. Mutlaka kilo vermesi gerekenlerin bile bu süreçte bazı tıbbi koşullara uymaları şart.![/images/100/0x0/55ea8de4f018fbb8f8879172]()
Kilo vermeyi amaçlayanların beklentileri de aynı değil. Kimi hızla kilo vermek işi çabucak çözüvermek istiyor. Kimi uyumlu. Kimi uyumsuz. Fazla kilolarından kimi daha güzel görünmek, daha şık giyinmek, biraz daha hafiflemek, kimi de sağlığına yatırım yapmak için kurtulmak istiyor. Yani herkesin beklentisi farklı!
KOZMETİK KİLOLARI VERMEK KOLAY
Amacınız eğer "kozmetik" bir hedefi yakalamak ise, (yani üzerinize eklenen 3-5 kilo yağdan kurtulup daha iyi görünmekse) bunu başarmanın zor bir tarafı yok! Çoğu zaman yiyeceklere birazcık dikkat edip, yüksek kalorili yiyecek içeceklerden uzak durmanız ve biraz da hareket etmeniz yeterli oluyor. Eğer bu kadarını bile başaramayacağınızı düşünüyorsanız ben doğrudan bir diyet uzmanına müracaat etmenizi öneriyorum. Çünkü 2-3 kiloluk kayıplar için bir kilo merkezine gitmenin, uzun boylu incelemelerden geçmenin, bir doktor görüşü almanın mutlaka gerekli olduğu kanaatinde değilim.
TIBBİ BİR KİLO PROGRAMINA İHTİYACINIZ VAR MI
Eğer kilolarınızın biraz daha fazla olduğunu düşünüyorsanız, (3-5 kilodan daha fazla kilo vermek zorunda kalmışsanız) o zaman durum biraz değişiyor. Biz prensip olarak vücut ağırlığının yüzde 5’ inden daha fazlasını kaybetmeyi düşünenlerin diyet uzmanından önce bir doktora görünmesi gerektiğini kabul ediyoruz. Çünkü bu oran üzerindeki kilo kazanımlarının hormonal, metabolik, psikolojik ya da başka bir tıbbi problemden kaynaklanabileceğini biliyoruz.
Ayrıca bu orandan daha fazla kilo kaybının vücutta bazı sorunlar yaratabileceğinin farkındayız. Eğer siz de vücut ağırlığınızın yüzde 5’inden daha fazla kilo kaybı düşünüyorsanız sorunun çözümünü yalnızca bir diyetisyende aramamalı ilk randevuyu "doktor, diyetisyen, psikolog, egzersiz uzmanı" nın birlikte çalıştığı bir merkezden almalısınız.
SORUNLAR NEDEN KAYNAKLANIYOR
Peki, kilo vermek bu kadar kolaysa son zamanlarda üst üste yaşanan bu diyet travmalarının nedeni ne? Bizim kanaatimize göre yaşanan bu talihsizlikler buz dağının üstünde kalan kısımları. Çok daha büyük kısmı suyun altında gizleniyor, fark edilmiyor. Yıllarını bu işe vermiş doktorlar ve diğer uzmanlar her gün en az bir iki tane "diyet gazisi" ile şu veya bu şekilde karşılaşıyor. Bunların bazılarının metabolizması bozulmuştur, hormonal sistemi alt üst olmuştur. Bazılarının ruhsal dengeleri kilo git gellerinden yorgun düşmüştür. Ciddi bazı sağlık sorunu yaşayanlar hiç de az değildir.
Bütün bunların nedeni ne? Neden bir değil birden çok. Hastalardan, doktorlar, diyet uzmanları, egzersiz danışmanlarından kaynaklanan yanlışlar var. Diyet ürünü üreticilerinden, zayıflatıcı haplar imal edenlerden, okul yöneticilerinden, sağlık politikalarını yürütenlerden gelen eksikler, hatalar var. Bu yazı dizisinde sık görülen bazı diyet hatalarına objektif bir şekilde yer vermeye çalışacağız. Umarız faydalı olur.
Yanlış 1
Hızlı kilo vermek zararlı
Şimdiye kadar yapılan bütün araştırmalar haftada yarım ila bir kilo vermenin herhangi bir sağlık sorununa yol açmadığını gösteriyor. Bir başka deyişle ayda 2-4 kilo vermek bedeni yormuyor, metabolizmayı bozmuyor, hormonal sistemi alt üst etmiyor. Hızla verilen kilolar aynı hızla geri alındıkları için de zaten kalıcı bir yarar sağlamıyor. Hangi kiloda olursanız olun kilo vermeyi zamana yaymak yani belli bir zaman diliminde belli bir kilodan daha fazla kilo vermemek gerekiyor.
Hızla kilo kaybetmek çoğu zaman yalnız yağları değil aynı zamanda kaslarınızı da kaybetmek anlamına geliyor. Kas kaybı ise doku kaybı anlamına geliyor. Bu durumda başta kalp olmak üzere bütün vücut ve organlar halsiz, güçsüz düşüyor. Organ iflasları başlayabiliyor. Karaciğer, kalp, böbrek sorunları ortaya çıkıyor.
Diğer taraftan hızlı kilo kaybettiren diyetler beslenme bozukluğuna da yol açtığından vücut ihtiyacı olan besin unsurlarını alamıyor. Kısacası, hızlı kilo kaybetmek eğer dikkat edilmezse sağlığı da kaybetmek anlamına gelebiliyor.
Hızlı kilo kaybetmenin hoş görülebileceği ya da bu yola zorunlu olarak başvurulabileceği çok özel bazı durumlar da var. Örneğin "morbidobez"lerde hastalar kliniğe yatırılarak, çok ciddi bir tıbbi gözlem altında tutularak, 400-600 kalorilik çok düşük kalorili beslenme programlarına tabi tutulabiliyor. Ancak işin uzmanları bu programların da fazla uzatılmaması gerektiğini söylüyor.
Yanlış 2
Tek yönlü diyetler hasta ediyor
Kilo kaybı esas olarak kalori kaybı veya kalori açığı yaratmak anlamına geliyor. Çok düşük kalorili diyetleri özellikle tek yönlü beslenme planları şeklinde uygulamak ise felakete davetiye çıkarıyor. Tek yönlü beslenme planları size sadece proteinli ya da karbonhidratlı besinleri yemenizi öneriyor. Örneğin sadece süt ve süt ürünleri, et ve et ürünleri yemenizi öneren Atkins diyeti aslında tek yönlü bir protein diyetinden başka bir şey değil. Ya da lahana çorbası diyeti veya greyfurt suyu diyeti gibi saçma diyetlerde yalnızca karbonhidrat veren yanlış beslenme planlarından ibaret. Bu tür yanlışlar özellikle uzun süreli yapıldıklarında sağlığın bozulmaması mümkün değil. Hangi diyeti yaparsanız yapın dengeli beslenmeyi unutmayın.
Yanlış 3
Dengesiz diyetler sağlığı bozuyor
Kaç kalori alırsanız alın toplam günlük kalori gereksiniminizin yaklaşık yarısını karbonhidratlardan, yüzde 30 kadarını yağlardan, geri kalanını da proteinlerden sağlamanız gerekiyor. Yani karbonhidratlardan da (sebze, meyve, tahıl, bakliyat), yağlardan da (sıvı ve katı yağlar), proteinlerden de (süt ve et ürünleri) faydalanmak zorundasınız. Ve ayrıca bu besin unsurlarını yukarıda belirttiğimiz oranlar civarında bedeninize mutlaka kazandırmak mecburiyetindesiniz. Bunları da farklı besin unsurlarından temin etmeniz gerekiyor. Eğer bunu yapmazsanız tek yönlü beslenme yanlışına düşüyorsunuz. Yani diyet yaparken dengeli beslenmeyi asla ihmal etmeyecek, sadece tabağınızı küçülteceksiniz. Eğer fazla miktarda karbonhidrat (tatlılar, unlular, fırın işleri, kurabiyeler, kuruyemişler, şekerlemeler) ya da yağ (zeytinyağlılar, kızartmalar, tereyağı) tüketiyorsanız bundan da mutlaka vazgeçeceksiniz.
Yanlış 4
Aç kalarak zayıflanmaz
Bizim gençliğimizde diyet yapmanın adı "perhiz"di. Daha sonra bu Farsça kelime unutuldu yerine Fransızca bir sözcük kondu: Rejim yapmak. Rejim sorununun aslında ülke yönetimiyle ilgili bir şey olduğu 70’li 80’li yani darbesi bol yıllarda iyice anlaşılınca rejim sözcüğü yerini diyete bıraktı. Halkımız ise uzun süre bu yeni sözcüğü yanlış anladı. Diyet yaparak kilo vermeyi Ömer Seyfettin’in ünlü "diyet hikayesi"ni de anımsayarak "bir bedel ödeyerek zayıflamak" olarak kabul etti.
Aslında diyet de (diet) Türkçe bir sözcük değil. Kökeni Romalılara kadar uzanıyor. Sözcüğün başlangıç anlamının "yaşam tarzı" olduğu belirtiliyor. Romalılar işin tadını kaçırıp bol bol yiyip yan gelip yatarak göbeklenince -biliyorsunuz Romalılar yemeklerini de yatarak yerlerdi- diyet sözcüğünün anlamı yaşam tarzının sadece bir bölümüyle yani yemek işi ile eş değer haline geliyor:
Diyetin bugünkü anlamı ise belirli ölçüler içinde "dengeli, çeşitli ve yeterli beslenmek"tir. Bunu da en iyi diyet uzmanları beceriyor. Onlara diyet uzmanı denmesinin nedeni de zaten bu. Yani aslında onlar "zayıflatma uzmanı" değiller. Esas işleri sizin sağlıklı beslemenize yardımcı olmak.
Söylemek istediğimiz şey şu: Diyet yapacağım diye sakın kendinize işkence yapmaya kalkmayın, kesinlikle aç kalmayın. Diyet yapmak aç-bilaç gezmek demek değil. Siz aç kaldıkça metabolizmanız daha da yavaşlıyor. Bir süre sonra durma noktasına varıyor. Sonuçta gittikçe az yiyen ama hızla tembelleşen metabolizması nedeniyle sürekli kilo alan biri haline geliyorsunuz. Kısacası bedeninizi sakın ola ki (!) açlıkla terbiye etmeye kalkmayın.
Yanlış 5
Detoks zayıflatmaz
Detoks yapmak ve kilo vermek birbirinden çok farklı şeylerdir. Kilo verince detoks yapmış olmazsınız. Detoks yaparken de kilo vermek zorunda olmazsınız. Eğer bir hafta ve daha fazla sürecek bir detoks programı uyguluyorsanız bu programda makul bir kalori kısıtlaması yaparak kilo vermeniz mümkün olabiliyor. Ancak tıbbi olarak onaylanmayan bir detoks aracı olan kolon lavmanı yapmanın kilo kaybına herhangi bir faydası yok. Hatta zararlı bile olabiliyor.
Kilo vermeyi amaçlayanların beklentileri de aynı değil. Kimi hızla kilo vermek işi çabucak çözüvermek istiyor. Kimi uyumlu. Kimi uyumsuz. Fazla kilolarından kimi daha güzel görünmek, daha şık giyinmek, biraz daha hafiflemek, kimi de sağlığına yatırım yapmak için kurtulmak istiyor. Yani herkesin beklentisi farklı!
KOZMETİK KİLOLARI VERMEK KOLAY
Amacınız eğer "kozmetik" bir hedefi yakalamak ise, (yani üzerinize eklenen 3-5 kilo yağdan kurtulup daha iyi görünmekse) bunu başarmanın zor bir tarafı yok! Çoğu zaman yiyeceklere birazcık dikkat edip, yüksek kalorili yiyecek içeceklerden uzak durmanız ve biraz da hareket etmeniz yeterli oluyor. Eğer bu kadarını bile başaramayacağınızı düşünüyorsanız ben doğrudan bir diyet uzmanına müracaat etmenizi öneriyorum. Çünkü 2-3 kiloluk kayıplar için bir kilo merkezine gitmenin, uzun boylu incelemelerden geçmenin, bir doktor görüşü almanın mutlaka gerekli olduğu kanaatinde değilim.
TIBBİ BİR KİLO PROGRAMINA İHTİYACINIZ VAR MI
Eğer kilolarınızın biraz daha fazla olduğunu düşünüyorsanız, (3-5 kilodan daha fazla kilo vermek zorunda kalmışsanız) o zaman durum biraz değişiyor. Biz prensip olarak vücut ağırlığının yüzde 5’ inden daha fazlasını kaybetmeyi düşünenlerin diyet uzmanından önce bir doktora görünmesi gerektiğini kabul ediyoruz. Çünkü bu oran üzerindeki kilo kazanımlarının hormonal, metabolik, psikolojik ya da başka bir tıbbi problemden kaynaklanabileceğini biliyoruz.
Ayrıca bu orandan daha fazla kilo kaybının vücutta bazı sorunlar yaratabileceğinin farkındayız. Eğer siz de vücut ağırlığınızın yüzde 5’inden daha fazla kilo kaybı düşünüyorsanız sorunun çözümünü yalnızca bir diyetisyende aramamalı ilk randevuyu "doktor, diyetisyen, psikolog, egzersiz uzmanı" nın birlikte çalıştığı bir merkezden almalısınız.
SORUNLAR NEDEN KAYNAKLANIYOR
Peki, kilo vermek bu kadar kolaysa son zamanlarda üst üste yaşanan bu diyet travmalarının nedeni ne? Bizim kanaatimize göre yaşanan bu talihsizlikler buz dağının üstünde kalan kısımları. Çok daha büyük kısmı suyun altında gizleniyor, fark edilmiyor. Yıllarını bu işe vermiş doktorlar ve diğer uzmanlar her gün en az bir iki tane "diyet gazisi" ile şu veya bu şekilde karşılaşıyor. Bunların bazılarının metabolizması bozulmuştur, hormonal sistemi alt üst olmuştur. Bazılarının ruhsal dengeleri kilo git gellerinden yorgun düşmüştür. Ciddi bazı sağlık sorunu yaşayanlar hiç de az değildir.
Bütün bunların nedeni ne? Neden bir değil birden çok. Hastalardan, doktorlar, diyet uzmanları, egzersiz danışmanlarından kaynaklanan yanlışlar var. Diyet ürünü üreticilerinden, zayıflatıcı haplar imal edenlerden, okul yöneticilerinden, sağlık politikalarını yürütenlerden gelen eksikler, hatalar var. Bu yazı dizisinde sık görülen bazı diyet hatalarına objektif bir şekilde yer vermeye çalışacağız. Umarız faydalı olur.
Yanlış 1
Hızlı kilo vermek zararlı
Şimdiye kadar yapılan bütün araştırmalar haftada yarım ila bir kilo vermenin herhangi bir sağlık sorununa yol açmadığını gösteriyor. Bir başka deyişle ayda 2-4 kilo vermek bedeni yormuyor, metabolizmayı bozmuyor, hormonal sistemi alt üst etmiyor. Hızla verilen kilolar aynı hızla geri alındıkları için de zaten kalıcı bir yarar sağlamıyor. Hangi kiloda olursanız olun kilo vermeyi zamana yaymak yani belli bir zaman diliminde belli bir kilodan daha fazla kilo vermemek gerekiyor.
Hızla kilo kaybetmek çoğu zaman yalnız yağları değil aynı zamanda kaslarınızı da kaybetmek anlamına geliyor. Kas kaybı ise doku kaybı anlamına geliyor. Bu durumda başta kalp olmak üzere bütün vücut ve organlar halsiz, güçsüz düşüyor. Organ iflasları başlayabiliyor. Karaciğer, kalp, böbrek sorunları ortaya çıkıyor.
Diğer taraftan hızlı kilo kaybettiren diyetler beslenme bozukluğuna da yol açtığından vücut ihtiyacı olan besin unsurlarını alamıyor. Kısacası, hızlı kilo kaybetmek eğer dikkat edilmezse sağlığı da kaybetmek anlamına gelebiliyor.
Hızlı kilo kaybetmenin hoş görülebileceği ya da bu yola zorunlu olarak başvurulabileceği çok özel bazı durumlar da var. Örneğin "morbidobez"lerde hastalar kliniğe yatırılarak, çok ciddi bir tıbbi gözlem altında tutularak, 400-600 kalorilik çok düşük kalorili beslenme programlarına tabi tutulabiliyor. Ancak işin uzmanları bu programların da fazla uzatılmaması gerektiğini söylüyor.
Yanlış 2
Tek yönlü diyetler hasta ediyor
Kilo kaybı esas olarak kalori kaybı veya kalori açığı yaratmak anlamına geliyor. Çok düşük kalorili diyetleri özellikle tek yönlü beslenme planları şeklinde uygulamak ise felakete davetiye çıkarıyor. Tek yönlü beslenme planları size sadece proteinli ya da karbonhidratlı besinleri yemenizi öneriyor. Örneğin sadece süt ve süt ürünleri, et ve et ürünleri yemenizi öneren Atkins diyeti aslında tek yönlü bir protein diyetinden başka bir şey değil. Ya da lahana çorbası diyeti veya greyfurt suyu diyeti gibi saçma diyetlerde yalnızca karbonhidrat veren yanlış beslenme planlarından ibaret. Bu tür yanlışlar özellikle uzun süreli yapıldıklarında sağlığın bozulmaması mümkün değil. Hangi diyeti yaparsanız yapın dengeli beslenmeyi unutmayın.
Yanlış 3
Dengesiz diyetler sağlığı bozuyor
Kaç kalori alırsanız alın toplam günlük kalori gereksiniminizin yaklaşık yarısını karbonhidratlardan, yüzde 30 kadarını yağlardan, geri kalanını da proteinlerden sağlamanız gerekiyor. Yani karbonhidratlardan da (sebze, meyve, tahıl, bakliyat), yağlardan da (sıvı ve katı yağlar), proteinlerden de (süt ve et ürünleri) faydalanmak zorundasınız. Ve ayrıca bu besin unsurlarını yukarıda belirttiğimiz oranlar civarında bedeninize mutlaka kazandırmak mecburiyetindesiniz. Bunları da farklı besin unsurlarından temin etmeniz gerekiyor. Eğer bunu yapmazsanız tek yönlü beslenme yanlışına düşüyorsunuz. Yani diyet yaparken dengeli beslenmeyi asla ihmal etmeyecek, sadece tabağınızı küçülteceksiniz. Eğer fazla miktarda karbonhidrat (tatlılar, unlular, fırın işleri, kurabiyeler, kuruyemişler, şekerlemeler) ya da yağ (zeytinyağlılar, kızartmalar, tereyağı) tüketiyorsanız bundan da mutlaka vazgeçeceksiniz.
Yanlış 4
Aç kalarak zayıflanmaz
Bizim gençliğimizde diyet yapmanın adı "perhiz"di. Daha sonra bu Farsça kelime unutuldu yerine Fransızca bir sözcük kondu: Rejim yapmak. Rejim sorununun aslında ülke yönetimiyle ilgili bir şey olduğu 70’li 80’li yani darbesi bol yıllarda iyice anlaşılınca rejim sözcüğü yerini diyete bıraktı. Halkımız ise uzun süre bu yeni sözcüğü yanlış anladı. Diyet yaparak kilo vermeyi Ömer Seyfettin’in ünlü "diyet hikayesi"ni de anımsayarak "bir bedel ödeyerek zayıflamak" olarak kabul etti.
Aslında diyet de (diet) Türkçe bir sözcük değil. Kökeni Romalılara kadar uzanıyor. Sözcüğün başlangıç anlamının "yaşam tarzı" olduğu belirtiliyor. Romalılar işin tadını kaçırıp bol bol yiyip yan gelip yatarak göbeklenince -biliyorsunuz Romalılar yemeklerini de yatarak yerlerdi- diyet sözcüğünün anlamı yaşam tarzının sadece bir bölümüyle yani yemek işi ile eş değer haline geliyor:
Diyetin bugünkü anlamı ise belirli ölçüler içinde "dengeli, çeşitli ve yeterli beslenmek"tir. Bunu da en iyi diyet uzmanları beceriyor. Onlara diyet uzmanı denmesinin nedeni de zaten bu. Yani aslında onlar "zayıflatma uzmanı" değiller. Esas işleri sizin sağlıklı beslemenize yardımcı olmak.
Söylemek istediğimiz şey şu: Diyet yapacağım diye sakın kendinize işkence yapmaya kalkmayın, kesinlikle aç kalmayın. Diyet yapmak aç-bilaç gezmek demek değil. Siz aç kaldıkça metabolizmanız daha da yavaşlıyor. Bir süre sonra durma noktasına varıyor. Sonuçta gittikçe az yiyen ama hızla tembelleşen metabolizması nedeniyle sürekli kilo alan biri haline geliyorsunuz. Kısacası bedeninizi sakın ola ki (!) açlıkla terbiye etmeye kalkmayın.
Yanlış 5
Detoks zayıflatmaz
Detoks yapmak ve kilo vermek birbirinden çok farklı şeylerdir. Kilo verince detoks yapmış olmazsınız. Detoks yaparken de kilo vermek zorunda olmazsınız. Eğer bir hafta ve daha fazla sürecek bir detoks programı uyguluyorsanız bu programda makul bir kalori kısıtlaması yaparak kilo vermeniz mümkün olabiliyor. Ancak tıbbi olarak onaylanmayan bir detoks aracı olan kolon lavmanı yapmanın kilo kaybına herhangi bir faydası yok. Hatta zararlı bile olabiliyor.
