×
Ayrıca şu bilgi de kesin: “Bu dünyada değişmeyen sadece ve sadece 2 şey var: Vergiler ve ölüm.” Bu son cümlenin sahibini hatırlayamadığım için özür dilerim ama 40 yılı aşan hekimlik tecrübemin ve 30 yılı geçen “kaliteli yaşama ve yaşlanma” eğitimimin neticesi olarak şu cümlemi bir kenara siz de rahatlıkla bir kenara not edebilirsiniz: “Sağlıklı ve keyifli bir ömür sürmenin ve mümkünse de bu ömrün size bağışlanan süresini uzatabilmenin en etkili yolu yaşam tarzı seçimlerinizdir.”
Araştırmalar, bir kişinin sağlıklı ve uzun bir ömür sürmesinin en fazla yüzde 20’sinin genetik olarak belirlendiğini -bu rakam son yıllarda yüzde 7’ye kadar düşürüldü-, yüzde 80’inin ise büyük ölçüde beslenme, uyku, egzersiz, huzur, sosyal ilişkilerin gücü ve yaşadığınız çevre ile kurduğunuz ilişkilere yani yaşam tarzı faktörlerine bağlı olduğunu göstermektedir.
Başlıktaki sorunun yanıtına gelince... Yaşlanma sadece fiziksel ve ruhsal bir süreç değildir. Beden ve ruh yaşlandıkça içimizde süre giden birçok sistem de yaşlanmadan nasiplenmektedir: Bağışıklık yaşlanması, hormonal yaşlanma ve metabolik yaşlanma bunların en önemlileridir.
VARAN 1
BAĞIŞIKLIK SİSTEMİMİZ DE YAŞLANIYOR
Yaşlılığın kaderini ve kalitesini belirleyen en önemli değişimlerden birinin bağışıklık yaşlanması olduğu kesindir. Bağışıklık sisteminin yaşlanması, vücudun sürekli olarak iç ve dış antijenik uyarılara maruz kalmasının bir sonucudur. Bağışıklık sistemini yaşam boyu etkileyen “antijenik yük” ve “oksidatif stresler” her birimizin bireysel “bağışıksal savaş ve güç” geçmişini oluşturur. Diğer taraftan bağışıklık sistemimizde ilerleyen yaşla birlikte ortaya çıkan güçsüzlük ve dengesizlikler bedenimize yönelik dış (mikroplar, alerjenler, toksinler) ve iç (kanserler, otoimmün saldırılar) saldırıların tanınması ve yok edilmesinin etkinliğinde de bir azalmaya yol açar. Ayrıca aynı değişimler kanımız, hücre, doku, organ ve sistemlerimizde “iltihabi/enflamatuar” süreçleri devreye sokar.
Neticede de beden beklenenden daha hızlı bir yaşlanma sürecine girer. Yaşlılığını takip eden herkesin bu nedenle bağışıklık yaşlanmasının ne durumda olduğunu bilmesinde fayda vardır. Zira gençliğinizde 2-3 günde işinize, gücünüze ara vermeden bile atlatabildiğiniz sıradan soğuk algınlıkları yaşlılığınızda karşınıza muazzam bir zatürre depremi olarak çıkabiliyorsa bunun nedeni bağışıklığınızın kötü yaşlanmasıdır.
Zira kronik hastalıklara yakalanarak yaşlanan bir nüfus her ülke için dayanılması güç hatta imkânsız “sağlık yükü ve giderleri” anlamına da geliyor. Bu nedenle de sadece işin ekonomisini çözmeye çalışan ülke yöneticileri değil, yaşam süresindeki bu önemli ve süregiden artışın yol açtığı kronik hastalıkları tedavi etmekte görevli benim gibi sağlık uzmanlarının da konuya daha farklı bir açıdan bakmaları zorunlu hale geliyor. Bu arada ortalama ömür süresini uzatmayı birinci görevi gibi düşünen ve kabul eden bazı sağlık uzmanları bile yaşlanan nüfus sorununa çözüm için çareler arıyor. Bana sorarsanız çare aslında önümüzde net ve açık olarak duruyor. O çarenin özeti ise tek cümleden ibaret: SÜREYİ BIRAK KALİTEYE BAK!
NET ÇÖZÜM
SÜREYE DEĞİL SAĞLIĞA ODAKLANALIM
Eğer 60’lardan 70’lerden hatta 80’ler, 90’lardan sonra bile “sadece hayatta kalmak değil, ayakta da kalmak” istiyorsak, hastane köşelerinde, poliklinik sıralarında, bakımevlerinde, sağlık sorunlarımıza çare arayarak ömrümüzü tüketmekten kaçınmayı hedefliyorsak mevcut sağlık stratejilerimizde önemli bazı değişiklikleri şimdi, hemen, hiç beklemeden yapmamız ve “hastalık tedavisine odaklı mevcut tıp” yanında “sağlığı koruma odaklı geleneksel tıbba” da yeniden dönmek zorundayız. Bu işin ilk adımının da “doğru yaşam tarzı seçimleri” olduğunu unutmamalıyız. Araştırmalar sağlıklı yaşam ve yaşlanma ile uzun, formda ve fit dinamik bir ömür sürebilme ikilisini bir arada yürütebilmenin net ve açık çözümünün herhangi bir yaşta ama mümkün olduğu kadar da erken bir dönemde yapabileceğimiz yaşam tarzı tercihlerinde olduğunu gösteriyor. Aynı araştırmalar bir kişinin hem sağlıklı hem de uzun ömürlü olma şansını yakalamasının “sadece yüzde 20’sinin genetik olarak belirlendiğini”, buna karşılık neredeyse “yüzde 80’inin ise büyük ölçüde beslenme, egzersiz, uyku ve benzeri yaşam tarzı faktörlerine bağlı olduğunu” gösteriyor.
BİR UYARI
60’ı geçince de ayağınızı gazdan çekip frene yüklenin. Yani, az ve öz yiyin, yediklerinizde yüzde 20 civarında bir “küçültme” yani “azaltma” yoluna gidin. Bu önlem, size 5 mühim avantaj sağlar...
Daha az serbest radikal üretirsiniz.
Daha az insülin salgılarsınız.
Daha az trigliserit üretirsiniz.
Daha çok antioksidan kazanırsınız.
Daha düşük kilolu, daha az tansiyonlu, daha güzel uyuyup daha dinç uyanan biri olursunuz.
Neticede de daha sağlıklı ve uzun yaşayan biri olma şansı yakalarsınız.
Etkili olanı D3 formudur ve onun büyük bir kısmı ultraviyole-V (UV) ışınlarıyla derimizde üretilen, çok az bir kısmı ise yumurta, yağlı balıklar ve süt ürünleriyle besinler sayesinde kazanılan muazzam bir biyolojik güçtür. D2 formuna gelince... D2 formu yeterince etkili değildir ve genelde bitkisel kaynaklı besinlerden elde edilir. Başlıktaki sorunun yanıtına gelince... Öncelikle bilelim ki D vitamini eksikliği dünya genelinde giderek büyüyen bir sağlık problemi ve tehdidi olma yolundadır. Özellikle modern yaşamın zorladığı “güneş fakirliği” meselesi, problemi daha da büyütmektedir.
KISA BİLGİ
İDEAL D VİTAMİNİ SEVİYESİ NE OLMALI
- 50-100 ARASI: İdealdir.
- 30-50 ARASI: Uyarıcıdır.
-20-30 ARASI: Risklidir.
-
Bir taraftan DNA’mızda yazılı “genetik kodlar” üstlendikleri görevleri yerine getirmeye çalışırken, diğer taraftan “beslenme, uyku, egzersiz, stres ile ilgili seçimlerimiz” ve maruz kaldığımız “çevresel etkenler” yaşlanma süremiz, kalitemiz ve hızımızı düzenler.
Bu üçlünün etkileri de esasen hücresel ve moleküler düzeyde seyreder ve genetiğimiz muhakkak ki önemlidir, belirleyici faktörler arasında ilk akla gelendir. Genetik kodlar vücudun her hücresine DNA aracılığıyla kaydedilmiştir ve yaşam sürecinde hükmünü şu veya bu şekilde yerine getirmeye gayret etmektedir. Yani “genetik hikâyenin sadece bir bölümüdür. Çevresel faktörler, özellikle de yaşam tarzı seçimlerimiz genetiğimizi ciddi ölçüde etkilemekte, hatta değiştirebilmektedir.” Bu önemli değişimin mimarı ise “EPİGENETİK”tir.
Epigenetik sayesinde yaşam tarzımızda doğru ya da yanlış seçimler yaparak ve sağlıklı ya da sağlıksız koşullarda hayatımızı sürdürerek genetiğimizi iyi ya da kötü yönde etkileyebiliyor, kötü bir genetik mirası olumlu bir iyi hayat yolculuğuna, iyi bir genetik mirası ise kötü bir ömür yolculuğuna çıkarabiliyoruz. Unutmayalım ve tekrar hatırlayalım: Genetiğimiz ile yaşam tarzı ve çevresel değişiklikler arasındaki ilişkiler son derece dinamiktir. Bu etkileşimin patronu da epigenetiktir.
BİR BİLGİ
BEYNİMİZ NASIL YAŞLANIYOR
Yukarıda özetlemeye çalıştığım değişimlerden kaçınılmaz olarak beynimiz de etkileniyor. Bu etkilenmenin sonucunda da bizimle birlikte beynimiz de fiziksel ve fizyolojik bazı olumlu ya da olumsuz değişimlere maruz kalıyor, neticede de iyi ya da kötü yaşlanıyor. Çevremizde çoğu yaşlıda gördüğümüz ve üzüldüğümüz Parkinson, Alzheimer hastalıkları gibi NÖRODEJENERATİF, inme, kronik ağrılar, uyku bozuklukları gibi NÖROLOJİK; işitme azlığı, sağırlık, kulak çınlaması gibi İŞİTSEL, glokom (göz tansiyonu), katarakt, sarı nokta hastalığı gibi GÖRME sorunları kötü beyinsel yaşlanmanın bilinen yaygın neticeleridir.
UNUTMAYALIM:
Ve ayrıca konuştuğum kalp sağlığı uzmanı hekimler de bu bilgiyi doğruluyor. Bu tatsız ve üzücü gelişmenin ilk iki nedeninin ise “kötü beslenme ve hareketsiz, tembel, egzersiz fakiri bir yaşam tarzı” olduğu da kesin. Ama bu arada önemli bir başka nedeni de ihmal etmememiz lazım: GENETİK!
Ailesinde özellikle birinci derece akrabalarında kalp damar hastalığı olan gençlerde ve orta yaşlılarda maalesef çoğu daha o ilk krizde yaşamı da sonlandırabilen “SÜRPRİZ KALP KRİZLERİ”ne daha sık rastlıyoruz. Bu nedenle de genetik hikâyesinde erken yaş kalp krizi olanların ve onları izleyen hekimlerin daha dikkatli, bilgili ve ilgili olmaları gerekiyor. Bu ilgi ve bilgiyi de genelde ıskalanan ya da ihmal edilen şu iki parametrede yoğunlaştırmakta fayda var: Apolipoprotein B / apoB ve Lipoprotein (a) / Lp(a)
ÖNEMLİ BİLGİ
APOB VE LP(A)’YA DİKKAT
Kalp damar hastalıklarıyla mücadelede yaptığımız temel bazı hatalar var. Bunların başında problemi yalnızca “iyi ve kötü kolesterol dengesi, trigliserit seviyesi” ile sınırlamamız geliyor. Oysa en az bunlar kadar insülin yükünün, kan şekerinin de önemli ve belirleyici olduğu kesin. Yani mesele biraz beklediğimizden daha da derin. İkinci hatamız damar sertliği süreçlerinin uzun zaman ve sinsi ilerleyen bir problem olduğunu unutmak ve problemi geçici kısa etkili acil ve yüzeysel çözümlerle halletmeye çalışmak. Üçüncü hatamız ise çok daha da önemli: apoB ve Lp(a) parametrelerini ihmal etmek. Oysa prensip olarak genetik kalp yükü yüksek olan herkeste öncelikle bu iki parametrenin masaya yatırılması lazım. Lp(a)’nın 30’dan apoB’nin 90’dan yüksek olduğu her genç ve orta yaşlıda süreci çok daha yakın ve ciddi bir koruma protokolü ile izlemek şart. Peki, neden?
Üstelik bu zamansal hediye böyle 3-5 yıl ile de sınırlı değil. En az 30 yıl civarında. Bu bir “EK YAŞAM SÜRESİ”. Zira son yüzyılda ortalama ömrümüz her 10 yılda 2-3 yıl uzadı. Ve biz kim olursak olalım, nerede yaşarsak yaşayalım bir şansızlık olmazsa eğer, geçmiş nesillerimizden daha uzun yaşıyoruz. İşte bu nedenle söz konusu hediyeyi akıllıca kullanmalı, yaşlılığımızı özenle planlamalı ve daha 40’lı yaşlardan itibaren basit de olsa kalıcı bir “İYİ HAYAT STRATEJİSİ” oluşturmalıyız. Nedenine gelince...
BİR SORU
YAŞLILIĞINIZ NASIL OLACAK
Şu bilgiyi lütfen siz de bir kenara dikkatle not edin: İnsanlık tarihinin hiçbir döneminde bugünkü kadar çok sayıda insan, bugünkü kadar uzun bir ömür sürebilme fırsatı bulmadı, bulamadı. İsteseniz de istemeseniz de soyağacınızdaki büyüklerinizden daha uzun bir ömrünüz olacak. Size hediye edilen bu fazladan yılları, “hastalıklı, ağrılı, yorgun ve bitkin, sağlık sorunları ile kıvranan ihtiyarlar” olarak sürdürmek de “formda ve fit, sağlıklı, huzurlu, neşeli, keyifli, bilge, zarif, faydalı ve üretken yaşlılar” olarak tamamlamak da önemli ölçüde sizin elinizdedir.
Son kaybımız benim de yakından tanıdığım ve kendine iyi baktığını düşündüğüm 50’li yaşlardaki genç bir meslektaşım Dr. İsmail Bozkurt oldu. İsmail kardeşime Allah’tan rahmet ve ailesine sabır diliyorum. Ama bilelim ki genç ve orta yaşlılarda kalp krizi artışı sadece bizde rastlanan bir problem değil. Daha pek çok ülkede aynı sorun yaşanıyor. Gençlerdeki kalp krizinde bu beklenmeyen artış son 3-4 yılda zirve yapınca da çoğu insan, “KALBİN GİZLİ KATİLİ”nin COVID-19 aşıları olduğunu düşünüyor. Peki, doğru mu? Cevabım son derece net ve açık, üstelik ciddi bilimsel verilere dayanıyor: COVID-19 ile kalp krizleri arasında bir bağlantı evet var, ama bu bağlantı COVID-19’un aşılarıyla değil kendisiyle ilişkili. Daha açık bir deyişle “COVID-19 kalp hastalıklarına ve kalp krizlerine neden olabiliyor bu kesin ama COVID-19 aşılarının bu süreçte SUÇLU değil KORUYUCU olarak değerlendirilmesi gerekiyor”.
Bilelim ki bu tatsız gelişmelerin arkasında başka pek çok neden var. İsterseniz gelin biz önce şu “COVID-19 aşısı mı suçlu?” sorusuna net bir cevap verelim.
ÖNEMLİ BİLGİ 1
COVID-19 GEÇİRENLERDE RİSK ARTIYOR
COVID-19 geçirenlerin kalp krizi geçirme riski beklenenden daha yüksek. 2022’de 150 binden fazla COVID-19 hastası üzerinde yapılan bir araştırmaya göre, COVID-19 enfeksiyonundan kurtulanların hasta olduktan 1 yıl sonra bile kayda değer ölçüde kalp rahatsızlığı ve kalp krizi geçirme risklerinde belirgin bir artış var. Aynı araştırmaya göre bu risk COVID-19’u hafif geçirenler için bile söz konusu. Üstelik o risk hastalığı geçirdikten sonraki 3’üncü hatta 4’üncü yılda bile devam ediyor.
ÖNEMLİ BİLGİ 2