Okullarda zorbalığın 3 nedeni: Aile, okul, toplum

Özellikle liseliler arasında artan bu akran zorbalığı nasıl oldu da ölümlü, yaralamalı vakalar haline geldi? Psikolog Acar Baltaş’a bunu sordum. Baltaş, zorbalıkta aile, okul ve en önemlisi toplumun rolünün büyük olduğunu anlattı...

- 4 Kasım’da Bingöl’de, başka lisede öğrenci olan U. İ. (16) tarafından bıçaklanan lise öğrencisi B. Y. (16), ağır yaralı kaldırıldığı hastanede yaşamını yitirdi.

- 30 Kasım’da Mersin’de kız öğrenci E. D. (12), sınavdan düşük not aldığı için kendisiyle alay ettiğini öne sürdüğü sınıf arkadaşı Fatmanisa Yürekli’yi (12) okul tuvaletinde su hortumuyla dövüp bıçaklayarak öldürdü.

- 28 Aralık’ta Zonguldak’ın Ereğli ilçesinde bir lisede öğrenciler, sınıf arkadaşlarını tekme tokat döverken, bir yandan da ortalarına alıp zorla oynattı.

VİCDANLI ÇOCUKLAR YETİŞTİRMELİYİZ

Bunlar lise öğrencileri arasında sadece son iki ayda meydana gelen vahim olaylardan bazıları. Psikolog Acar Baltaş, akran zorbalığının 3 önemli nedeni olduğunu söylüyor: “Aileler çocuklarını bir çerçeve çizerek büyütmüyorlar. Yani iyilik, merhamet, şefkat ve vicdan nedir öğretmiyorlar. Şefkat, merhamet acıma duygusu, duygudaşlık, ne dersek diyelim bunlar aile içinde öğrenilen şeylerdir. Zayıf olanın elinden tutmak, vicdan gelişimiyle ilgilidir. Ailelerin böyle bir ufku yok. Bir de tabii işin biyolojik tarafı var. Ergenlikle beraber 10-12 yaşında karşısındakinin duygusunu tanıyan çocuk, birlikte yaşadığı insanların duygularına yabancılaşıyor. Burada ailenin yaklaşımı, ailenin attığı tohumlar önemli, çünkü ne verirseniz orada o yeşerecek.

OKULLAR OLAYLARI GÖRMEZDEN GELİYOR

Okullar maalesef bu konuya dahil olmak istemiyor. Anlamak ve konunun üzerine gitmek sorumluluk getiriyor. Okullar da bu sorumluğu almak istemedikleri için görmezden geliyorlar, yok sayıyorlar. ‘Çocuklar kavga eder, sonra anlaşır, barışırlar’ diyorlar. Aslında okullar sıfır toleransla bu konuya yaklaşmalı. Okulun sorumluluk alması, rehberlik servisini bu konuda eğitmesi, güçlü bir birim kurması ve eğitmesi gerekiyor. Tabii  bu konular sadece ceza ile çözülmez. Okul aile işbirliği şart. Eğer zorba çocuk veya ailesi okulun bu konuda sıfır toleransı olduğunu bilir, bu yönde bir davranışın sonuçlarının çok kötü olduğunu görürse bu kadar hoyrat davranamaz. Aileler de çocuklarını bu konuda kontrol altına almak zorunda kalır. Özel okullarda da aileler parayı verip sorumluluktan kurtulamayacağını bilmeli.

TÜRKİYE EN ÖFKELİ TOPLUMLARDAN BİRİ

Türkiye, dünyadaki en öfkeli toplumlardan biri oldu. Mutluluk araştırmasında olumlu duygular açısından sondan beşinci, olumsuz duygular açısından da Lübnan’dan sonra ikinci sıradayız. Çocuklar sorunların şiddetle çözüldüğünü, çözenin de yanına kâr kaldığını görüyorlar. İnsanlar gergin, saldırganlar cezalandırılmıyor. Çocuklar da bu toplumun aynası.”

ZORBALAR VE MAĞDURLAR

- Tanya Lereya Baltaş (University College London (UCL), psikoloji bölümü): Akran zorbalığı ortaokulda artışa geçiyor. Arkadaş çevrelerinde kendilerini yüksek seviyede göstermek, karşı cinse daha cezbedici görünmek, popüler olmak için zorbalığa başvurabiliyorlar. Zorbaların ve zorbalığa uğrayanların ortak özelliği anksiyetelerinin, yani kaygı bozukluklarının olması. 

ŞİDDET VE ZORBALIK POPÜLERLİK ARACI

Zorbalar bu şekilde popülerleşmeye çalışıyorlar. Zorbalığa uğrayanlar ise öz güveni düşük, utangaç ve çekingen bireyler. Arkadaşları yok denecek kadar az. Oysa kişi ne kadar fazla arkadaşı varsa o kadar az zorbalığa uğruyor. Çünkü arkadaşları zorbaları engelleyebiliyor. Zaten zorbalar da savunmasızları seçiyor. Bir de literatürde bully/victim ya da Türkçesi zorba/kurban denilen bir grup var. Bunlar daha hiperaktif, daha kolay tepki veriyorlar. Birileri kendilerine vurduğu zaman onlar da aynı şiddetle cevap veriyorlar. Zorbalara neredeyse kendileri bulaşıyor.

EMPATİ YOKSUNULAR

- Zorbaları doğru yönlendirmeli: İngiltere’deki birçok çalışmaya göre zorbalar doğru şekilde yönlendirilirse hayatta başarılı oluyorlar. Zorbaların empatileri düşük ancak yönetme istekleri yüksek. Yönetilecek doğru alan verilirse örneğin sınıf başkanı yapılırlarsa hem durdurulur hem de doğru yola yönlendirilirler.

- Mağdurların arkadaşlarını arttırmalı: Zorbalığa uğrayanların da arkadaş edinmeleri önemli. Çünkü, arkadaş korunma faktörü oluyor. Aileler, böyle çocukları arkadaş edinmesi için teşvik etmeli. Sosyal ortamlara girmelerini sağlamalı, arkadaşlarını eve davet etmeli. Aileler, çekingen, kırılgan çocuklarının ne kadar arkadaş edinmesini sağlarsa zorbalığa uğramalarına o kadar engel olur. Ayrıca aile herhangi bir şeyden şüphelendiğinde çocukla takım haline gelip, okula birlikte gidip destek vermeli.

- Okullar öğretmenleri bilinçlendirmeli: Okullar, öğretmenleri bilinçlendirmeli. Bazı öğretmenler, zorbalığı hayatın bir parçası olarak değerlendiriyor, görmezden gelebiliyor, büyütülecek bir şey olmadığını, bir sür süre sonra geçeceğini düşünyür. Oysa zorbalığa uğrayanları doğru zamanda koruma altına alırlarsa sorun çözülür.