Dil becerisi için 10 temel adım

Dr. Ersoy Erdemir, dil becerisinin artması için ailelere 10 adımda şu ipuçlarını veriyor:

1- SOHBET VE BOL SORU: Tüm ebeveynlerin kitap veya malzeme almak için koşulları elvermeyebilir. Ama koşullardan bağımsız her ebeveynin dil gelişimini desteklemek için yapabileceği en iyi şey, çocuğuyla bol bol sohbet etmesidir. Bu bir ücret gerektirmeyen, bedava sahip olduğumuz en güçlü araçlardan biridir. Çocuklara bol bol soru sorun. Onların sorularına da mutlaka detaylı cevaplar verin.

2- ONLARA KİTAP OKUYUN: Çocuk anlamaz demeyin, kitap okuma alışkanlığının erken yıllardan itibaren oluşturulması dil gelişimi için çok önemli. Her gün çocuk yatmadan önce kitap okumayı alışkanlık haline getirebilirsiniz. Erken yıllardan itibaren çocuğunuzun kitapla haşır neşir olmasını destekleyin. Çocuk bir kere okudu diye o kitabı rafa kaldırmamak gerekir. Bir hikâye kitabı farklı zamanlarda en azından üç kez okunabilir. Her okumada farklı kelimelerin anlamlarını tanıtabilir, farklı farklı sorular sorabilirsiniz.

3- ÖRNEK OLUN: Anne baba olarak çocuğunuza dili doğru ve zengin biçimde kullanma konusunda örnek olmanız önemli. Evde çocuk sizi kitap, gazete, dergi okurken görebilmeli. Markete, alışverişe gittiğinizde çevrenizdeki kişilerle selamlaşmanıza, sohbetinize tanıklık edebilmeli. Çocuğunuzun bu becerileri edinebilmesi için görmesi, yaşaması gerektiğini unutmamalı.

4- EVDE DERGİ, GAZETE OLSUN: Dil gelişimi için sadece konuşma ve kitap değil, okuma yazma malzemeleri de önemli. Evde gazete, dergi, sözlük ve hatta atlas bulundurun. Evinizin bir duvarına her zaman yazıp sildiğiniz bir pano asabilirsiniz. Çocuğunuzla alışveriş listesi oluşturabilir buzdolabına asabilirsiniz. Buzdolabı magnetleri yazılardan, harflerden veya sembollerden oluşabilir.

5- BOL BOL OYUN OYNAYIN: Çocuğunuzla bol oyun oynayın. Kurmaca oyunlar oluşturun. Yaptıklarınızı konuşun, taklit oyunları oynayın. Çocuğunuzla ne kadar çok oyun oynarsanız, onu dili kullanmaya o kadar çok teşvik etmiş olursunuz. Örneğin bir haber spikeri olmasını isteyin, onun videosunu kaydedip ona izletin veya çeşitli hayvanların kendi arasında sohbet ettiği, bir konuya dair akıl yürüteceği bir oyun oynamayı deneyebilirsiniz.

6- AKRANLARIYLA ZAMAN GEÇİRSİN: Çocuklar dili anne babaları kadar akranlarından da öğrenir. Yaşıtları ile zaman geçirip, onlarla oynarken hem eğlenirler hem de sözcüklere maruz kalırlar, cümle yapılarını duyarlar. Bu yüzden pandemi döneminde mümkün olan koşullarda çocukların arkadaşlarıyla zaman geçirmesini sağlayabilir ve oyun ortamlarını ve oyun kurmalarını destekleyebilirsiniz.

7- MÜZİĞİN VE SESLERİN KEYFİNİ ÇIKARIN: Ses oyunları, şarkılar, tekerlemeler, parmak oyunları çocukların müzik ve ritm duygusunu geliştirerek, dildeki seslere olan hakimiyetlerini arttırır. Her ebeveynin çocuk şarkıları, tekerlemeleri, parmak oyunlarından oluşan bir repertuvara sahip olması önemli. Benzer şekilde ebeveynler çocuklarla kendi parmak oyunları veya tekerlemelerini yaratabilirler. Ses oyunları oynayabilirler.

8- BİRLİKTE HİKÂYE KİTABI YAZIN: “Hadi gel seninle hikaye kitabımızı kendimiz oluşturalım” diyerek anne baba çocukla kendi hikaye kitabını yazabilir. Birkaç sayfa boş kâğıt alıp, çocuğun bir hikâye düşünmesini ve hikâyenin akışını her sayfada resim yaparak göstermesini isteyebilirler. Böyle bir hikâye kitabı oluşturulup ara ara yeniden okunabilir. Bu hem çocuğun dil gelişimini hem de yaratıcı düşünme becerisini destekler.

9- GENİŞLETİN, İSİMLENDİRİN, YORUMLAYIN: Çocuğunuzla sohbetiniz, oyununuz veya herhangi bir etkileşiminiz esnasında onun ilgilendiği nesne veya durumları ona açıklayın, isimlendirin. Örneğin, bir resim veya görseldeki kurbağa dikkatini çekmişse “Bu ne kadar da kocaman ve uzun bacakları olan siyah benekli bir kurbağa!” diyebilirsiniz. Veya çocuğunuz “Baba, kurbağa” derse siz “Evet, sanki henüz karnını doyurmuş ve biraz bitkin düşmüş gibi görünen bir kurbağa bu. Acaba ne yemiş olabilir?” diye çocuğunuzun söylediğini genişletebilir, yorumda bulunabilir veya soruya çevirebilirsiniz.

10- ELEŞTİRMEDEN DOĞRUSUNU İFADE EDİN: Küçük çocuklar dili kullanırken doğal olarak telaffuz aksaklıkları yaşayabilirler veya anlam hataları yapabilirler. Bu durumda onları eleştirmemek, yargılamamak çok önemli. Kullandığı sözcükler eleştirilen ve sürekli “öyle değil, böyle diyeceksin” diye düzeltilen bir çocuk, kaygı yaşayabilir, konuşma şevkini kaybedebilir. Hatta bu tür müdahaleler kekemeliğe dahi yol açabilir. Örneğin, bilgisayara “bisayar” diyen bir çocuğa “hayır, bisayar değil, yanlış söyledin, doğrusu bilgisayar” demek yerine “bilgisayar” dememiz yeterli.

ZENGİN VE YOKSUL ARASINDAKİ 32 MİLYON KELİME

Bilim insanları Betty Hart ile Todd Risley tarafından 2000’li yılların başında yayınlanan ve uzun yıllar ses getiren araştırma, yüksek gelirli hanelerde büyüten çocukların 4 yaşına geldiklerinde 45 milyon kelime duyduklarını, düşük gelirli evlerde yetişen çocukların ise sadece 13 milyon kelime duyduklarını gösteriyordu. Araştırmacılar ‘erken felaket’ olarak da nitelendirilen bu açığın, gelir eşitsizliğinin önüne geçilmedikçe veya ebeveynler desteklenmedikçe giderek büyüyeceği endişesini yaşıyor.

ÜNLÜLER SESLENDİRDİ

Bu farkı kapatabilmek için de çocukları küçük yaşlardan itibaren kitaplar aracılığıyla yeni kelimeler ve kavramlarla tanıştırmak büyük önem taşıyor. Anne Çocuk Eğitim Vakfı (AÇEV) bu açığı biraz olsun kapatmak için önemli bir proje başlattı. Çocuklara okuma alışkanlığı kazandırmak ve kitap edindirmek için 5 yıldır sürdürülen ve bugüne kadar 12 bin çocuğa ulaşan bilimsel temelli “Okuyan Bir Gelecek” projesini dijital platforma taşıdı. 3-7 yaş arası çocuklar için seçilen kitapların müzik direktörlüğünü Fazıl Say üstlendi, seslendirmeleri Cem Yılmaz, Beren Saat, Genco Erkal gibi sanatçılar yaptı.

HEDEF 100 BİN ÇOCUK

Yapılacak bağışlarla ihtiyacı olan 100 bin çocuğun kitaplarla buluşmasını hedeflediklerini söyleyen AÇEV Yönetim Kurulu Üyesi Ayşecan Özyeğin Oktay, “En önemli yatırım insana yapılan yatırımdır. Erken çocuklukta temellerin sağlam atılması için çalışıyoruz. Dil gelişimi gibi temel yetkinliklerin geliştirilmesi amacıyla 5 yıl önce ‘Okuyan Bir Gelecek’ demiştik. Şimdi dijital platforma taşıyoruz. Bu sayede binlerce çocuğun evine ilk kez kitap girecek” diyor.

BAŞARININ TEMELİ

AÇEV’in Eğitim Danışmanı ve Boğaziçi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Temel Eğitim Bölümü Öğretim Üyesi Dr. Ersoy Erdemir, şunları söylüyor: “Birçok araştırma erken çocukluk yıllarındaki dil gelişiminin, çocukların öğrenim hayatındaki okul başarılarını ve sosyal yetkinliklerini yakından etkilediğini gösteriyor. Dil gelişimi erken yıllardan itibaren desteklenmiş ve dili anlama ve kullanmaya dair çeşitli beceriler edinmiş bir çocuk, çevresini daha iyi anlayıp okuyabiliyor, daha nitelikli yorumlayabiliyor ve kendini daha etkili bir biçimde ifade edebiliyor. Yani erken yıllarda çocukların dil gelişiminin bilhassa desteklenmesi onların uzun vadeli okul başarısına ve sosyal yaşamına önemli katkılar sağlıyor.”