Gözler o zirvede

Dünya siyasetinin bu haftaki en önemli başlıklarından biri olarak dün Özbekistan’ın Semerkant şehrinde başlayan Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) zirvesi öne çıkıyor.

DOĞUNUN ÖRGÜTÜ

Türkiye’nin de davetli olduğu zirve ABD’nin lider olduğu tek kutuplu dünyadan çok kutuplu döneme evrilme girişimlerinin ağırlık kazandığı bu dönemde ayrıca dikkat çekiyor.

Batı kökenli örgütlere alternatif olarak 2001’den itibaren temelleri atılmaya başlayan ŞİÖ’nün halihazırda Çin, Hindistan, Pakistan, Rusya, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan ve Özbekistan olmak üzere sekiz üyesi var. Dün katılım protokolünü imzalayan İran’ın ise 2023 nisan ayı itibariyle yeni tam üye olması bekleniyor.

GİDEREK BÜYÜYOR

Afganistan, Belarus ve Moğolistan gözlemci ülke statüsünde. Türkiye, Ermenistan, Azerbaycan, Kamboçya, Nepal ve Sri Lanka ‘diyalog partneri’ ülkeler olarak geçiyor. Katar ve Suudi Arabistan’ın da ‘diyalog partneri’ olabileceği belirtiliyor. Şanghay grubunun halihazırda dünya nüfusunun yüzde 40’ı ile toplam küresel gayri safi milli hasılanın yüzde 30’unu karşıladığı iddia ediliyor.

ERDOĞAN DA KATILIYOR

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan zirveye ev sahibi Özbekistan’ın davetiyle katılıyor. 2012 yılında Başbakan olduğu dönemde Erdoğan, Rusya ziyaretinde Rusya lideri Vladimir Putin’e “Bizi Şanghay Beşlisi’ne alın. Biz de Avrupa Birliği’ni gözden geçirelim” dediğini anlatmıştı. Erdoğan, ilerleyen dönemde ise ŞİÖ’nün Türkiye için AB’nin yerini tutacak bir örgüt olamayacağını söylese de kapıyı da kapatmamıştı.

Şimdi Erdoğan ilk kez ŞİÖ zirvesine katılıyor, aile fotoğrafında yer alacağı gibi, zirvenin ikinci günü, yani bugün bir de konuşma yapması bekleniyor. Türkiye’nin ŞİÖ’deki statüsünün ‘gözlemci ülkeye’ çıkarılacağı da iddialar arasında.

MİNİ ZİRVELER

Tarihi İpekyolu üzerindeki Semerkant’taki zirve aslında katılımcı ülke liderlerinin ikili görüşmeleriyle de mini zirvelere ev sahipliği yapıyor.

Mesela Ukrayna krizi yüzünden Batı tarafından tamamen dışlanan Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin burada kendine alan bulmuş durumda. İran, Çin, Hindistan gibi ülke liderleriyle görüşen Putin’in bugün Cumhurbaşkanı Erdoğan ile ikili görüşme yapması bekleniyor.

YAPTIRIMLARI AŞMAK

Putin dün ilk görüşmeyi İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi ile yaptı. Yıllardır nükleer programı yüzünden Batı’nın yaptırım uyguladığı bir ülkenin lideri olarak Reisi’nin açıklamaları manidardı. “Amerikalılar, yaptırım uyguladıkları ülkeyi durdurabileceklerini sanıyor ama yanlış yapıyorlar” diyerek ABD yaptırımlarının iki ülke ilişkilerini daha da güçlendireceğini söyledi.

Şİ İLE GÖRÜŞME

Dünkü en önemli görüşme tabii Rusya lideri Putin ile Çin Devlet Başkanı Şi Cinping arasındaki görüşmeydi.

Ukrayna krizinde Çin, baştan beri Rusya yanlısı bir tavır aldı. Öte yandan AB’nin Rus doğalgazı ve petrolüne yaptırım getirdiği için elde kalan Rus doğalgazını ucuz fiyata satın alarak nemalandı.

Pekin bir yandan da Batı’nın uyguladığı Rusya’ya yönelik yaptırımlara da katılarak bir denge bulmaya çalıştı. Rusya, Ukrayna krizinde Çin’in desteğini yanında görmek isterken Tayvan krizinde ise Pekin’e arka çıkıyor.

ÇOK KUTUPLU DÜNYA

İran ve Rusya’nın Batı yaptırımlarına maruz kaldığı bir dönemde ŞİÖ üyeleri kendi aralarında ekonomik ilişkileri geliştirerek kendi para birimleriyle ticareti artırmayı amaçlıyor.

Bilindiği gibi Ukrayna savaşı demokratik Batı ile otokratik Doğu arasında bir güç mücadelesi olarak da değerlendiriliyor.

ABD, en ciddi rakibi olarak gördüğü Çin’e karşı ittifaklar kuruyor, Rusya ile de bilek güreşi içinde.

Putin de dün ABD’den şikâyet ederek “Tek kutuplu dünya yaratma girişimleri kesinlikle çirkin bir hal aldı. Bunlar dünya ülkelerinin çoğu tarafından kabul edilemez” ifadelerini kullandı.

Salgın sonrası ve Ukrayna savaşının yol açtığı ekonomik krizin gölgesinde dünya belirsiz bir döneme girerken Çin, Rusya gibi Şanghay grubunun ağır topları ise anlaşılan çok kutuplu bir dünya düzenine ön ayak olmaya çalışıyor.