Gelişme ve refah kötülükten doğdu

Nasuh MAHRUKİ

Sokrates, ‘‘Erdemlerimiz olmazsa, toplumumuz çürür’’ der, Mandeville ise, ‘‘Erdemsizliklerimiz olmazsa, toplumumuz gelişmez’’. Ona göre, erdemsizlikler insanı ileriye götüren bir kamçıdır. Bencillikle kamçılanmayan insan miskinin biridir. Eğer tutkular olmasaydı, insan sünepeleşirdi, gelişemezdi.

Bernard de Mandeville, 1714 yılında 'Arılar Efsanesi ya da Genel Zenginliği Yapan Kişisel Kötülüklerdir' adlı bir kitap yayınlar. Bu küçümen kitap, 18. yüzyıl aydınları arasında gerçek bir fırtına koparır. Döneminin hatta bugünün bile genel anlamda kabul gören, Sokrates'in tohumunu attığı ve büyük düşünürlerin geliştirdiği 'olumlu erdem' kuramını kökünden sarsan bu kitap, bence bugünkü bakışımıza göre bile insanları şaşırtacak, düşündürecek ve yoğun tartışmalara yol açabilecek kadar güçlü bir kitaptır.

Mandeville, insan toplumunu bir arı kovanı olarak değerlendirdiği hayli ilginç bir çalışma yapar. Buna göre, arıları durmadan çalıştıran, güvendiren, zengin eden, örgütleyen, örnek bir toplum haline getiren neden, erdemlilik değil erdemsizliktir. Arı kovanındaki yükselmenin nedenleri hırsa, çekememezliğe, kendini beğenmişliğe, açgözlülüğe ve zevk düşkünlüğüne dayanıyordu. Bir diğer deyişle, gelişme ve refah, kötülüklerden doğuyordu. Genel zenginlik, özel kötülüklerin çatışmasından çıkmıştı.

Kişisel tutkular, hırslar, açgözlülükler, çekememezlikler birbiriyle karşılaşıp çatıştıkça arılar toplumu gelişip güçlenmekteydi. Mandeville, buradan sonra masalsı hikayesine şöyle devam ediyor; Erdemsizlikle zengin olmuş bir arı düşünürü, bu genel erdemsizliği gözleyerek; aynı insan topluluklarında olduğu gibi, 'erdem elden gidiyor, bunun sonu nereye varacak' diye veryansın ediyor. Gün geçtikçe, bu söylemi diğer arılar tarafından da destek görüyor ve artık bütün arılar erdemlilik halini özlemeye başlıyor. Bu durumu uzaktan uzağa izleyen ve gerçeği gören Tanrı Jüpiter gittikçe öfkeleniyor ve ceza olarak, arıların tümünü birden erdemli kılıyor.

KÖTÜLÜK KAMÇISI

Kitabın buradan sonrası daha da ilginçleşiyor. Erdemli arıların kovanı artık ıssız bir çöle dönüşmüş. Mahkemeler kapanmış, yargıçlar, avukatlar, polisler, papazlar, devlet memurları, hemen herkes işsizlikten bunalmaktadır. Her arı azla yetinmekte, kimse çalışmamaktadır. Sadece gerekli olan işler yapılmaktadır. Herkes tutumlu olduğu, aşırı zevklerinden sıyrıldığı, başkalarını kıskanmadığı ve pek azla doyduğu için artık çok az şey gereklidir. Lüks, düşünce, sanatlar neredeyse sıfıra inmiştir. İşsizlik almış yürümüştür. İyi arılar savaş güçlerini de yitirmişlerdir ve düşmanları bundan faydalanıp, onları kılıçtan geçirirler. Kitabın sonunda canını kurtarabilen pek azı da bir ağaç kovuğuna sığınır.

Erdemi hep pozitif yanından algılayan çoğu düşünürün yanısıra, bencillikle ve kişisel çıkarlarla erdemin uyuşabileceğini düşünenlerin sayısı da az değildir. Mademki toplumun iyiliğini, - altını kazıdığımızda yine kendi iyiliğimiz çıksa bile- birçok davranışımızda kendi iyiliğimize üstün tutuyoruz, son çözümlemede bu yine de erdemli olmaktır.

Alman düşünürü İmmanuel Kant, düzensizlikler düzen içindir der. İnsan tüm iyi olsaydı gelişemezdi. Kötülükler, insanı iyilikler için geliştirmektedir ki bunun da sonucu bir toplum düzenine varacaktır. Uyuşmazlıklar çatışa çatışa, yetkin toplumu hazırlamaktadır. Bu bakış açısını her zaman çok ilginç bulurdum, düzensizlikler düzenin ve uyuşmazlıklar da uyumun hazırlayıcısıysa, belki de her yaşadığımız sorunu daha farklı bir pencereden algılamayı ve bizi götürdüğü noktayı önceden görmeyi deneyebiliriz.

Hava durumu bu kitapta

Doğa sporcularının, yelkencilerin, yürüyüşçülerin, çiftçilerin, balıkçıların, hatta tatil organizatörlerinin her zaman hava durumunu önceden öğrenmeleri ve planlarını buna göre yapmaları gerekir. Bunun için kullanabileceğiniz bir takım web sayfaları internet ortamında mevcut. Örneğin ben, bir hafta sonu arkadaşlarımla birlikte Türkiye'nin herhangi bir yerinde, kara, deniz veya havacılık sporlarından herhangi birini yapmayı planlıyorsam, mutlaka önceden o bölgede beklenen hava durumu ile ilgili bilgi almayı tercih ediyorum. Sizler de herhangi bir doğa etkinliğine çıkmadan önce veya havanın mutlaka açık olmasına ihtiyaç duyduğunuz önemli bir organizasyon öncesinde, Meteoroloji'yi arayıp beklenen hava durumunu sorabileceğiniz gibi, www.meteor.gov.tr, www.nemoc.navy.mil veya www.marineweather.com gibi adreslere girip bir haftalık hava durumu raporlarını da alabilirsiniz.

ANINDA TAHMİN

Bugünlerde kendi kendinize de hava tahmini yapmanızı sağlayacak yeni bir kitap çıktı piyasaya. Son yıllarda pek çok başarılı meteoroloji kitabı hazırlamış olan Alan Watts'ın derlediği, 'Anında Hava Tahmini'. Merak eden herkes için çok faydalı bir başucu kitabı olabilir.

Anında Hava Tahmini, 24 tam sayfa renkli bulut fotoğrafı incelemesinden yola çıkılarak hava tahmini yapılabilen pratik bir rehber. Kullanımı da çok basit. Sizinkini en çok andıran gökyüzünü bulun, sonra başlıca ipuçlarının mevcut olup olmadığına bakın. Eğer varsa, o zaman başlıca öngörülenleri ve açıklamasını okuyun. Meteoroloji, rüzgarlar, bulutlar, cepheler, hava akımları ve benzeri konularda merak ettiğiniz pek çok bilgiyi, son derece basit ve anlaşılır haliyle okuyup öğrenebileceğiniz bu cep kitabının çok işinize yarayacağını düşünüyorum.

nmahruki@hurriyet.com.tr

Fax: 0 212 677 04 21