Sivri dilli tatlı sözlü

BİR gün, ulu bir padişah, Lokman Hekim’i misafir eder. Onun için mükellef bir sofra kurdurup ikramlarda bulunur. Onun hem bir hekim hem de hikmet sahibi biri olduğunu bildiğinden sofraya gelen etle ilgili şu soruyu sorar: “Ey Lokman Hekim, bize mahlukatın en fena yerini göster ki ondan uzak duralım. Bir de en leziz, en yarayışlı yerini göster ki ondan beslenelim.” Lokman Hekim, ona hayvanın dilini gösterir ve şöyle der: “Dil güzel olduğu zaman ondan daha güzeli, kötü olduğu zaman da ondan daha kötüsü yoktur.”

KILIÇTAN KESKİN

İnsanın sahip olduğu en büyük hazinelerden biridir dili. Ama aynı zamanda da başının belası... İstemeden de olsa bazen Yunus’un dediği gibi davranırız: “Sert söz ile gönül yıktım, od oldum canları yaktım.” Yanlış bir söz ağızdan çıktıktan sonra artık onun esiri olduğunu bilen atalar, ne güzel söylemiş: “Dilim, dilim; nedir senden çektiğim!” Bu söz ilhamını Hz. Ali’nin şu tavsiyesinden almışa benzer: “İnsanın belası dilindendir. Dilinizi koruyun, başınız beladan endişesiz olur.”



*

Dil, yaraları saran bir ilaçtır, karanlığı aydınlatır. Ama aynı zamanda bir silahtır, insanların hayatını karartır. Öyle sözler vardır ki dinleyenlerde derin izler bırakıp onların kararlarına yön verebilir. Tabii bu etki olumlu da olabilir, olumsuz da: “Söz var dağa çıkarır, söz var dağdan indirir.” Hatta öyle ki, “Karı koca bir sözle yakın, bir sözle uzaktır”. Konu din olduğunda, ağızdan çıkan her sözün ayrı bir sorumluğu vardır: “Acı söz insanı dinden, tatlı söz yılanı inden çıkarır.”

DİL YARASI

İyi bilinen atasözlerinden birinde “Bıçak yarası geçer ama dil yarası geçmez” der. Bu sözdeki “dil” her ne kadar “konuşan dili” çağrıştırsa da onun sesteşi olan Farsça kökenli “dil”, “gönül” anlamına da gelir. Ama hangi anlamıyla alırsak alalım, keskin sözler gönülleri yaralar ve dil/gönül yarası kolay kolay kapanmaz. Nitekim eski bir Arap şiirinde şöyle der: “Kişinin yarısıdır dili, bir diğer yarısı da kalbi.”

HANGİ MÜSLÜMAN?

İslam medeniyeti, “söz” kavramına büyük değer vermiş, hatta Kuran’dan hareketle kâinatın meydana gelişini de Yaradan’ın “ol” sözüyle açıklamıştır. Süleyman Çelebi (ö.1422), “Vesîletü’n-necât (Mevlit)” adlı eserinde şöyle der: “Ol dedi bir kere, var oldu cihan.” Sun’ullah Gaybî (ö.1676) ise şöyle ifade eder: “Bu âdem meyvesinin çekirdeği sözündür... Hak denilen özündür, özündeki sözündür.”

*

Hz. Peygamber, kendisine hangi Müslüman’ın daha faziletli olduğunu soranlara şu cevabı vermiştir: “Dilinden ve elinden (gelecek kötülükler konusunda) Müslümanların güven içinde oldukları kimse.” “Ya hayır söyleyin ya susun” diyen Resulullah insanlara şu tavsiyede bulunmuştur: “Kardeşinle (düşmanlığa varan) tartışmaya girme, onunla (kırıcı şekilde) şakalaşma ve ona yerine getiremeyeceğin sözü verme.”

HANGİMİZ BİLMEYİZ?

Peki ama “Bunca örneğe ne gerek var; kırıcı söz nedir bilmeyenimiz var mı?” diye sorana verilecek cevap, “Bilmek başka, yapmak başka” olsa gerek. Bu sebeple eskiler, asıl marifeti sözde (kâl) değil, kişinin davranışlarında (hâl) aramışlar. Ve eklemişler: “Ameli olmayanın hikmetli sözü, ödünç alınmış süslü elbise gibidir.” Öyleyse gelin, biz de özümüzdeki iyiliği sözümüze taşımaya gayret edelim; dilimizi güzel konuşmaya alıştıralım. Alıştıralım ki nefsimize verdiğimiz tavsiyeler “lafta kalmasın”.

BİR ESER
YAZININ İHTİŞAMI

HALK arasında Ulucami olarak da bilinen Edirne Eski Camisi’nin yapımı, 1413 yılında Sultan I. Mehmet zamanında tamamlanmıştır. Ancak cami, sonraki dönemlerde de eklentilerle zenginleşmiştir. Örneğin II. Murad’ın Edirne’ye davet ettiği Hacı Bayram-ı Veli’nin vaaz vermesi için yaptırdığı ahşap kürsü, günümüze dek ulaşmıştır. Yapı, yangınlardan ve depremlerden zarar gördüyse de her defasında dönemin padişahı tarafından onartılmıştır.



*

Eski zamanlarda sıcak suyla abdest alınmasını sağlayan ilgi çekici özellikleri olan camiyi benzersiz kılansa iç ve dış duvarları süsleyen, büyük ölçekli, benzersiz hat sanatı örnekleridir.

BİR AYET

ONA yumuşak söz söyleyin. Belki o, aklını başına alır... (Ta-Ha, 44)

BİR HADİS

HOŞ / güzel söz sadakadır. (Müslim, Zekât, 56)