Nereden çıktı bu Davos?

1944 yılının 1 Temmuz’unda 700’ü aşkın delege, ABD’nin New Hampshire eyaletinde Bretton Woods denilen bir kasabada toplanmıştı.

Sovyetler Birliği’nden Çin’e, Hindistan’dan Latin Amerika’ya 44 ülkenin temsilcisi Mount Washington otelindeydi.

Dünyanın sonraki 30 yılına etki edecek kararlar işte burada alınacaktı...

İşin garibi, konferans başlarken II.Dünya Savaşı’nın tam olarak ne zaman biteceği bile belli değildi.

Normandiya Çıkarması üzerinden sadece 3 hafta geçmişti.

Kıta Avrupası’ndaki Nazi işgali sürüyordu.

Üstelik Londra, hâlâ V1 füzelerinin yıkıcı saldırısı altındaydı.

Tüm bunlara karşın Bretton Woods’daki seçkin zevat, “şimdi sırası mı?” dememiş, savaş sonrasındaki dünya ticaretinin, kalkınmanın ve uluslararası ekonominin esaslarını konuşmak üzere bir araya gelmişti.

Ve 21 gün süren konferansta nihai kararlar alınırken Müttefik Orduları da Avrupa’da önemli ilerlemeler kaydediyordu.

Toplantılar ünlü İngiliz ekonomist John Maynard Keynes başta olmak üzere İngiliz ve Amerikan temsilcilerinin rekabetine sahne olacaktı.

Bu güçlü karakterlerin hedefleri elbette ortaktı ancak yaklaşımları hayli farklıydı.

İngiltere savaş sonrasında işsizliği önlemek, Amerika ise serbest ticareti kolaylaştırmayı öncelikli görüyordu.

Keynes’in ülkelerin dış ticaret açığı vermelerini önlemeye yönelik sistemi, Amerikan tarafınca kabul görmedi.

Keza, Uluslararası Ticaret Örgütü kurulması önerisi de Amerikan Senatosu’na takılacaktı.

Bazı konularda Amerikalılarla Avrupalıların birbirine karşıt fikirleri dahi vardı.

Öte yandan tüm bu farklılıklar ortak bir karar metni çıkmasına engel olmadı.

“YENİ DÜNYA DÜZENİ” KURULUYOR

Konferansta resmi temsilcisi bulunmayan Türkiye’nin “Maliye Vekaleti”, konferans kararlarını yayınlarken şöyle diyordu: “1944 yılının en mühim mali ve iktisadi hadisesi hiç şüphesiz Bretton Woods konferansının toplanmış olmasıdır.*”

Gerçekten de konferans çok önemliydi.

Örneğin Dünya Bankası ve IMF (o zamanki Türkçe adıyla Milletlerarası Para Sandığı) bu toplantıda alınan kararlar doğrultusunda kuruldu.

Pek çok ülke, tarihte ilk defa ulusal ekonomilerini aşan bir düzeni kabul ediyor, “Yeni Dünya Düzeni”ne adım atıyordu.

Konferansın amaçlarından biri de “milletlerarası ticaretin başlıca amillerinden olan kambiyo istikrarının harb sonrasında temini çarelerini ihtiva etmek”ti.

Liberal ekonomilerin patronları, mali krize giren ülkelerin (örneğin Almanya’nın) savaş çıkarmasını (ve tabii faşizme veya komünizme sapmasını) önlemeye kararlıydılar.

İki Dünya Savaşı ile alt üst olan uluslararası ekonominin ve para hareketlerinin “başı boş” bırakılmayacağı artık çok açıktı.

SİSTEMİN TEMEL TAŞI ÇEKİLİRSE...

Bretton Woods Sistemi’nin işlerliğine son verense kurucu güç ABD oldu!

Nixon, Vietnam Savaşı’nın da etkisiyle 1971’de Amerikan Doları’nın değerini altına dayalı olmaktan çıkarınca ‘çarşı karıştı’.

Bu durum Avrupa’yı en derin çelişkisiyle bir kez daha yüzleşmek zorunda bırakacaktı: Kapitalist Batı Avrupa’nın en büyük rakibi de, en büyük müttefiki de ABD idi.

Aynı yılda, yani 1971’de, Alman iş idaresi profesörü Klaus Schwab ise “European Business Forum” (Avrupa İş İdaresi Forumu) adlı organizasyonun İsviçre, Davos’taki ilk toplantısını düzenlemekle meşguldü.

Avrupa Komisyonu ve Avrupa’nın başlıca Sanayi Odaları bu girişimin destekçisiydi.

Amaçlardan biri, başarılı Amerikan şirketlerinin yönetim modellerini Avrupa şirketlerine taşımaktı. Çünkü ulusal ekonomiler, büyük şirketlerin yönetim performansına giderek daha bağımlı hale geliyordu.

Avrupa, ABD’nin gerisinde kalmamalıydı...

Diğer yandan, Avrupa’da 68 Hareketi’nin estirdiği toplumsal rüzgar hâlâ güçlüydü.

Bu koşullar altında Schwab, şirketlerin sadece hissedar çıkarlarını değil “toplumsal paydaş”ların da haklarını, yani “sosyal sorumluluğu” gözetmesi gerektiğini vurguluyordu.

1973’te 40 ülkeden 400 kadar iş sahibi ve şirket yöneticisi, uyacakları “kurumsal

iş ahlakı” kurallarını bir manifesto haline getirip Davos’ta imzaladılar.

DEVLETLERDEN ŞİRKETLERE

1973’te Arap-İsrail Savaşı’yla birlikte uluslararası döviz sistemi çıkmaza girip Bretton Woods işlevini yitirirken farklı ülkelerin iş çevreleri arasındaki diyalog ihtiyacı da artıyordu.

Çünkü II.Dünya Savaşı sonrasında pek çok büyük şirket, ulus-devlet sınırlarını aşmıştı.

İşte Davos, bu “çok uluslu” şirket yöneticileriyle siyasetçileri buluşturan mekan oldu.

Bretton Woods’tan Davos’a kadar geçen 30 yıl içinde ekonomiye yön verilen toplantılarda çarpıcı bir değişim yaşanıyordu: İlkinin başrolünde devlet ekonomistleri varken, ikincisinde büyük şirketlerin patronları başroldeydi.

HAYRANLIK VE KIZGINLIK ARASINDA

“Avrupa İş İdaresi Forumu”, Doğu Bloğu çökmeden iki yıl önce hedef büyüterek adını “World Economic Forum” (Dünya Ekonomik Forumu) olarak değiştirdi.

90’ların küreselleşme rüzgarları ve internet devrimi, forumun gördüğü ilgiyi daha da arttırdı.

Elbette Davos’un bu medyatik yükselişi, küreselleşme karşıtlarının sert eleştirilerini de beraberinde getirdi.

“Sömürgeci Batı ve büyük sermaye” karşıtlarına göre Davos ve benzeri toplantılar, “dünyayı tek bir merkezden yöneten bir avuç elit”in tiyatro sahnesidir.

Ne var ki liberal Batı’nın tarihine kendi içinden baktığınızda resim biraz farklıdır. Davos’un kökeninde, sanıldığı kadar ‘tek vücut’ olmayan Batı’nın iş ve ekonomide kendi birliğini sağlama çabasını görürüz.

Ve tabii Avrupa’yla Amerika arasındaki bağımlılık-rekabet ilişkisini de gözden kaçırmamak gerek.

Bu ikilem günümüzde, bir yandan Dolar ve Euro arasındaki çetin kur rekabetiyle, öte yandan da hazırlığı süren ticaret antlaşmasıyla kendini hissettirmiyor mu?

“1 Euro, 1 Dolar’a eşit olur mu?” tartışması sürerken, ekonomi çevrelerinde “yeni bir Bretton Woods” arayışı olmasına şaşırmamak gerek.

* “Bretton Woods Konferansı Mukarreratı”, Maliye Vekaleti Mali Tetkik Heyeti, 1944.

MERAKLISINA: Benn Steil, “The Battle of Bretton Woods”, 2013; Eric Helleiner, “Forgotten Foundations of Bretton Woods”, 2014.