Medeniyet kuyusu

Abdülhamid Han sondaj gemisi, bu amaçla Antalya açıklarındaki “Yörükler–1” isimli görev yerine ulaştı. Nihai hedef, deniz tabanı altındaki enerji rezervlerine ulaşmak. Ve açılacak kuyuyla yeraltı kaynaklarını yüzeye çıkarmak.

*

Malum... Kuyu açmak, medeniyetin en önemli aşamalarından biridir. Öyle ki insanları yeraltı sularına eriştiren kuyular olmasaydı dünyanın pek çok bölgesinde yaşamak mümkün olmazdı. Hal böyleyken kuyular, inanç tarihinde de sık sık karşımıza çıkar.

MADENCİ KUYULARI

Tevrat’ta, su kuyularının yanı sıra madencilerin açtığı kuyulardan bahsedilir: “[Onlar] Maden kuyusunu insanların oturduğu yerden uzakta açar/İnsan ayağının unuttuğu yerlerde.../Kayaların içinden tüneller açar/Gözleri değerli ne varsa görür.../Gizli olanı ışığa çıkarır... (Eyüp Kitabı, 28)”

*

Ne var ki burada söz edilen kuyular, aslında insanın bilgelik arayışının bir temsilidir. Yeraltı kuyularında değerli madenlerin aranması gibi insanlar da bilgeliği aramalıdır: “Bilgelik nerede bulunur? Aklın yeri neresi? / Engin[ler], ‘Bende değil’ der, deniz[ler ise], ‘Yanımda değil’. / Onun bedeli saf altınla ödenmez, değeri gümüşle ölçülmez. / Onun yolunu Tanrı anlar, yerini bilen ‘O’dur”.  

KUYUYA DÜŞMEK

Hz. Yusuf’un küçük bir çocukken onu kıskanan kardeşleri tarafından kuyuya atılması da Kuran’ın en önemli kıssalarından biridir. Buna göre Hz. Yusuf, terk edildiği karanlık kuyudan oradan geçen kervancılar tarafından kurtarılır. Köle olarak Mısır’ın zengin bir yöneticisine satılır. Yıllar sonraysa uğradığı iftiralardan dolayı zindana düşer. Ancak sonunda sabrının ve manevi teslimiyetinin ödülünü alır. Zindandan da kurtulup Mısır’a baş vezir olur. Onu kuyuya atan kardeşleri yıllar sonra bu yüce vezirin “huzuruna” çıkmak durumunda kalırlar. Oyunları bozulmuş, işler tersine dönmüştür. Çünkü “kişi kazdığı kuyuya kendi düşer (Fatır, 43)”.

KARANLIKTAN ÇIKMAK

Hz. Yusuf’un kuyuya atılması ve oradan kurtulması, İslam kültüründe sıkça kullanılan benzetmelerdendir. Örneğin Mevlâna, insanın dünyadaki manevi yolculuğunu şöyle tarif eder: “Sen güzel Yusuf’sun, bu âlem de bir kuyu.” Bu dünyada sıkıntılara göğüs gerip sabreden herkes “Yusuf gibi” kuyudan çıkıp manevi makamı elde edecektir: “Ey Türk, dışarı çık, çadır yerine ulaştık işte. Bir zaman Yusuf gibi kuyunun dibinde oturduk; derken o yandan ip geldi, kuyudan çıktık gitti.” Divan edebiyatında dünya ve nefis, ruhun içinde düştüğü bir kuyu gibidir. Manevi olgunluksa o karanlık kuyudan kurtulup aydınlığa erişmektir.

DÜNDEN BUGÜNE

“Kuyu” eski zamanlarda manevi karanlığın; günümüzdeyse maddi aydınlığın sembolü. Şehirlerimizin aydınlanması, araçlarımızın ilerlemesi, ısınma ve üretim için kuyulardan çıkan enerjiye muhtacız. Eski zamanlarda petrol, Ortadoğu ve Kafkasya’da yüzeyden çıkarılır; savaşlarda düşmanı ateşe atmak için kullanılırdı. Günümüzdeyse petrol, doğrudan savaşların nedeni.

*

Oysa insanlık olarak ortak amacımız, enerji kaynakları için birbirimizi öldürmek değil, o kaynakları barışçıl amaçlarla ve adil şekilde kullanmak olmalı. Hz. Peygamber’in “su, otlaklar ve ateş, kamunun ortak kullanımı içindir” dediği rivayet edilir. Ayrıca, enerji ihtiyacıyla doğal çevre arasındaki dengeyi mutlaka gözetmeliyiz... Böyle yapmazsak Eski Ahit’te ifade edildiği üzere “ulusların kendi kazdığı kuyulara düşmesi” kaçınılmaz. Esas marifet, maddi aydınlık peşinde koşarken insanlık değerlerini karanlığa atmamak. Gelin bizler şu temennide birleşelim: Arzın merkezine doğru açılan her kuyu, daha güzel yarınlara; manevi aydınlığımıza ve medeniyetin ilerlemesine vesile olsun...

KUYUNUN ETRAFINDA

İslam’ın kıblesidir Kâbe. Yüzlerce yıldır, yüz milyonlarca Müslüman, her gün beş vakitte Kâbe’ye yönelir. Kâbe’nin yanı başındaysa Hz. Hacer’in çöl ortasında keşfettiği Zemzem Kuyusu yer alır. Rivayete göre küçük yaştaki oğlu Hz. İsmail’le birlikte işte bu kuyudan çıkan su sayesinde hayata tutunurlar. İnsanlar bu kaynağa yönelmiş, Mekke şehri kuyunun varlığıyla ortaya çıkmıştır.

Kuşaklar sonraysa onun korunması ve suyunun dağıtılması işini üstlenen Hz. Peygamber’in ailesi olmuş; Zemzem İslam’ın kabulü sonrasında da önemini korumuştur. Yani bir bakıma İslam medeniyeti, bir kuyunun etrafında doğmuştur. Zemzem Kuyusu bugün de Mekke şehri, hacılar ve dünya üzerindeki 1.8 milyar Müslüman için aynı manevi değere sahip.