16 devlet nereden çıktı?

Tarihte sembollerin seçilip, geleneklerin “icat edildiği” anlar vardır. Bazen bu simgelere anlamlar sonradan yüklenir. Ve hatta etrafında yakıştırma hikayeler oluşur. Cumhurbaşkanlığı Forsu da bunun bir örneği.

GÜNEŞ NEREDEN DOĞDU?

Güneş, ay ve yıldız, pek çok kültürde olduğu gibi Türk kültüründe de çokça kullanılan sembollerden. 20.Yüzyıl’a geldiğimizde Osmanlı padişahının forsunda, ışıklar (40 civarında) saçan bir güneş ve ortasında tuğra bulunurdu. Şehzade ve hanedanın forsunda da aynı eliptik güneş vardı, ancak merkezine tuğra konmazdı. 1922-24 arasında Halife Abdülmecid’in kullandığı forsta, yeşil bir zeminin ortasında, etrafından beyaz ışıklar saçan kırmızı bir daire yer alıyordu. 1924’te hilafet kaldırılırken, Türkiye Cumhuriyeti bayrağıyla ilgili ilk resmî talimatname 1925’te yayınlandı. Ancak Cumhurbaşkanlığı forsundaki ışıklar saçan güneşin ve etrafındaki yıldızların sembolik anlamı, kocaman bir soru işareti olarak duruyor. Çünkü bu konuda hiçbir resmi bilgi yok.

O YILDIZLARIN MUTLAKA BİR ANLAMI VARDIR

Sözlü tarihe göre forsun ilk halini çizen Bahriyeli ressam Hüsnü Tengüz. Ancak forsun ilk biçimini o çizmiş olsa bile içeriğinin kim tarafından ve nasıl belirlendiğini bilmiyoruz. Üstelik forstaki güneş, 1978’e kadar 20 adet ışık saçarken, bu sayı 1978’de 16’ya düşürülüyor! Üstelik resmi kararda bu değişikliğin nedenine dair bir açıklamaya yer verilmemiş.

Ortada bu kadar belirsizlik olunca son zamanlarda forsun gizli bir örgütün sembollerini taşıdığını öne sürenler bile çıktı! Oysa 16 sayısı, 1, 3, 7, 12, 40 gibi sıkça mistik anlam atfedilen sayılardan biri değil. Buna karşın, tarih boyunca yönleri işaret eden ‘pusula gülü’nde çok karşılaşılan bir sayı. Zaten saat, pusula gibi dairesel nesneleri eşit olarak bölmenin en kolay yolu, dördün katlarını kullanmak. Dolayısıyla cumhurbaşkanlığı forsunun etrafındaki yıldızların basit bir geometrik nedenle yerleştirilmiş olması gayet olası. Neyse ki bu sembolik anlam eksikliğini gidermek yıllar sonra birinin aklına gelecektir…

Forstaki 16 yıldızın, 16 devleti simgelediği fikri karşımıza ilk olarak 1969 yılında çıkıyor! Harita Yüzbaşı Akib Özbek, bunu “Türkiye Cumhurbaşkanlığı Forsu ve Taşıdığı Anlam” adlı kitabında öne sürüyor. Hatta sonrasında devletlerin listesini de açıklıyor.

BÜYÜK, BAĞIMSIZ TÜRK DEVLETİ Mİ DEDİNİZ?

Meselenin özü, ortada 16 diye bir sayı olunca, buna da uygun 16 devlet seçmek gerekiyor. Ama iş bu noktada iyice karışmış tabii. Örneğin Hun Devleti’nin kolları bu 16 devlet arasında sayılırken Selçuklu Devleti’nden ayrı bir yapıya sahip olan Anadolu Selçuklu Devleti listede yer almıyor. Resmi dili Türkçe olan Karamanoğulları da herhalde “küçük” bulunmuş olacak ki, devlet muamelesi görmemiş. Karakoyunlular da aynı akıbeti paylaştı diyelim… Peki ama Türkiye’den İran’a uzanan bölgede 150 yıla yakın hüküm sürmüş Akkoyunlu Devleti’ne ne diyeceğiz? Mesela Hindistan’ın Babür İmparatorluğu listede var da... “Türkistan”da, 400 yıl kadarcık (!) hüküm sürmüş Özbek ve Kazak Hanlıkları niye yok? Bu örnekleri çoğaltmak mümkün. Ancak bu kadarı bile ‘16 devlet’in tutarlı ölçütlere dayanmadığını göstermek için yeterli.

Elbette, bir devletin tarihsel köklerine sahip çıkmasında, bunu da simgelerle anmasında bir sakınca olamaz. Aksine, her devlet simgelere ihtiyaç duyar. Ancak bu simgeleri “olsa olsa yöntemi” ile belirler, içlerini de anlamlı biçimde doldurmazsanız, değerleriniz kolayca değer kaybına uğrayabiliyor. Hem de hiç hak etmedikleri halde…